احمدعلی ستاروند

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

ایجاد یک فلسطین مستقل، در کنار وجود اسرائیل، امروزه خواست بسیاری از کشورهای دنیا (ولی نه همه آنها) می­باشد که با حمایت بین­المللی نیز مواجه شده است. حتی برخی دولت­ها از جمله آمریکا نیز تلاش کرده­اند تا ضمن حفظ بقای اسرائیل، به ایجاد صلح میان اسرائیل و فلسطین، مبادرت ورزند. با این وجود، تلاش­های مقامات فلسطینی برای کسب شناسایی بعنوان یک دولت در سازمان ملل، بحث و ستیزه­هایی در پی داشته است. در پی تلاش ناکام فلسطین برای دستیابی به عضویت کامل در سازمان ملل در سال 2011، محمود عباس موفق شد تا طی یک فرآیند رسمی، در تاریخ 29 نوامبر 2012، موقعیت  “دولت غیر عضو ناظر “[i] در مجمع عمومی سازمان ملل را برای فلسطین، به ارمغان بیاورد. به این ترتیب، فلسطین می­تواند به مانند یک کشور، نقش و فعالیت گسترده­تری در میدان جهانی داشته باشد. با این وجود، به علت وجود دیدگاه­های مختلف (در داخل فلسطین و منطقه) نسبت به راه­حل دو دولت، و مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی از یکسو، و عدم موفقیت اخیر این رژیم در حملات خود به نوار غزه از سوی دیگر، بر پیچیدگی­های موجود در این منطقه افزوده خواهد شد، و چنان که خواهیم دید، توان چانه­زنی فلسطینی­ها در مقابل اسرائیل، را بالا خواهد برد. این تصمیم از سوی سازمان ملل، واکنش­های بین­المللی متعددی را برانگیخته است که براساس این واکنش­ها، می­توان به ترسیم دورنمای این حادثه پرداخت.

واژگان کلیدی: فلسطین، اسرائیل، سازمان ملل، عضو غیر ناظر

تحلیل رویداد

 در رأی­گیری مجمع عمومی سازمان ملل، ارتقای وضعیت فلسطین با 138 رأی موافق در برابر تنها 9 رأی مخالف و همچنین 41 رأی ممتنع به تصویب رسید.[1] مجمع عمومی سازمان ملل، بواسطه این رأی، بصورت دو فاکتو به شناسایی دولت حاکم فلسطین، مبادرت ورزید. این همان چیزی است که محمود عباس، از جهانیان درخواست کرده بود که بعنوان سند تولد دیرهنگام فلسطین، مورد شناسایی قرار دهند.[2]

این رأی که بعنوان مذاکره صلح بین اسرائیل و فلسطین تلقی می­شود، در شرایطی به دست آمده است که میان نیروهای اسرائیلی و جنبش حماس، آتش­بس برقرار است و حماس در حال حاضر، کنترل غزه را به دست دارد. تحلیل­گران بر این عقیده­اند که موقعیت جدید فلسطین، چیزی بیشتر از یک پیروزی نمادین برای این کشور خواهد بود و فلسطین حتی می­تواند از اسرائیل و ایالات متحده، درخواست غرامت مالی و دیپلماتیک بکند. از این جهت، این دو متحد دیرپا، با وضعیت پیش آمده مخالف هستند و بر این عقیده­اند که وضعیت جدید، فرآیند رسمی صلح را با آسیب مواجه می­کند و ممکن است به ناآرامی منطقه­ای منجر شود.[3]

واکنش­ها نسبت به رأی سازمان ملل

آنچه که مشخص است، اسرائیل به دلایل متعدد نمی­تواند وجود یک دولت فلسطینی را در کنار خود، تحمل کند. یک روز پس از رأی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به عضویت ناظر فلسطین به عنوان یک دولت در این سازمان، اسرائیل، همچنان تلاش می­کند تا هزاران مسکن جدید، در سرزمین­های اشغالی کرانه غربی و شرق بیت­المقدس بسازد. حتی یکی از مقامات رسمی این رژیم، بلافاصله، رأی سازمان ملل در خصوص شناسایی فلسطین بعنوان دولت را بطور ضمنی، به چالش طلبید. همچنین دولت محافظه کار بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، اجازه ساخت 3000 واحد ساختمانی بیشتر و منطقه­بندی مقدماتی برای هزاران ساختمان بیشتر، را داده است.[4]

اسرائیل و ایالات متحده هر دو به مخالفت با قطعنامه سازمان ملل پرداخته­اند؛ چرا که این قطعنامه موضع فلسطین بر تمام کرانه غربی، شرق بیت­المقدس، و نوار غزه، را تقویت کرده است. اسرائیلی­ها بر این عقیده­اند که حاکمیت سرزمینی فلسطین، باید طی مذاکرات مستقیم صلح با دولت یهودی، مورد شناسایی قرار گیرد.[5] با توجه به اینکه برخی تحلیل­گران بر این عقیده­اند که شناسایی یک دولت یا حکومت جدید، عملی است که فقط دولت­ها و حکومت­ها، می­توانند آن را اعطا کنند یا از آن امتناع کنند، و سازمان ملل را نمی­توان یک دولت یا حکومت تلقی کرد، این امکان وجود دارد که اسرائیل، با این تصمیم سازمان ملل، به مخالفت بپردازد.[6]

ایالات متحده نیز، به موضع­گیری علیه تصمیم سازمان ملل، پرداخته است. سوزان رایس، نماینده ایالات متحده در سازمان ملل گفت: رأی سازمان ملل به دولت بودن فلسطین، موانع بیشتری در مسیر صلح، ایجاد خواهد کرد. او همچنین اضافه کرد که این قطعنامه نمی­تواند اثبات کند که فلسطین یک دولت است.

واکنش روسیه اما متفاوت بود. ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل، گفت: حرکت سازمان ملل در ارتقاء جایگاه دیپلماتیک فلسطین یک ژست قوی در حمایت از فلسطین است که می­تواند در پایان دادن به بن­بست موجود در منازعات اسرائیل-فلسطین، کمک کند.

البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که طرح تصویب شده در نشست مجمع عمومی، مورد پذیرش کامل همه گروه­های فلسطینی هم نیست؛ برای نمونه، یکی از اعضای ارشد جنبش جهاد اسلامی، رفتن عباس به سازمان ملل را کاری یکجانبه دانسته بود که اجماع ملی نداشت. وی ادامه داده بود: محدوده فلسطین از بحر تا نهر است و هیچ کسی در هر سمتی که باشد، حق چشم­پوشی از ذره­ای از خاک فلسطین را ندارد. در مجموع، درباره این طرح میان سازمان­های فلسطینی فعال در نوار غزه و تشکیلات خودگردان فلسطینی به ریاست محمود عباس، اختلاف­نظرهای جدی هست.

اما واقعیت این است که به دست آوردن عنوان دولت برای فلسطین، این بازیگر را در موقعیت حقوقی-سیاسی جدیدی قرار داده است، که ضمن افزودن بر پیچیدگی­های بحران موجود در میان فلسطین و اسرائیل، وزن فلسطین در مذاکرات صلح با اسرائیل، را افزایش خواهد داد.

دورنمای رویداد

اختلاف فلسطین-اسرائیل، اختلافی فراتر از اختلافات مرزی از زمان شکل­گیری بوده است، و ابعاد هویتی قوی­ای در این منازعه به چشم می­خورد. با گذشت بیش از شصت سال از این اختلاف، جامعه­ی بین­المللی هنوز نتوانسته صلح پایداری میان فلسطین و اسرائیل، برقرار کند. یکی از دلایل عمده این عدم موفقیت، مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی بوده است. در حال حاضر، و با ایجاد دولت فلسطین، انتظار می­رود که شاهد تغییراتی در ماهیت منازعه فلسطین-اسرائیل باشیم، که تغییرات سرنوشت­سازی در آینده روابط میان دو بازیگر، در پی داشته باشد. در ادامه به برخی از نتایج و پیامدهای تصمیم­گیری اخیر سازمان ملل در مورد عضویت غیرناظر فلسطین بعنوان یک دولت، می­پردازیم:

1-   شناسایی فلسطین به عنوان یک دولت، مجال بیشتری برای مردم و رهبران این سرزمین فراهم می­کند، تا در چارچوب نهاد سازمان ملل و دیگر نهادهای بین­المللی، و حتی خارج از نهادهای بین­المللی، به اهداف و آرمان­های واقعی خود دست یابند.

2-    پذیرفته شدن فلسطین به عنوان دولت غیرعضو ناظر، تأثیرات حقوقی و سیاسی مهمی بر جای خواهد گذاشت. این امر به ‌آنها امکان تأثیرگذاری بر مناسبات سیاسی و شرکت در نهادهای جهانی، از جمله دیوان لاهه را می‌دهد. علاوه بر آن، این جایگاه، می­تواند پیش­زمینه­ای باشد برای دستیابی به عضویت کامل در نظام سازمان ملل.

3-   از دیگر نتایج مثبت این رویداد برای فلسطین این است که کسب 138 رأی مثبت در مقابل تنها 9 رأی مخالف، نشانگر پذیرش و مشروعیت آرمان فلسطین مستقل در عرصه­ی بین­المللی، می­باشد. اهمیت این مسئله زمانی بیشتر می­شود که به این مسئله توجه کنیم که صهیونیسم بین­الملل به همراه متحدان خود، قدرت رسانه­ای فوق­العاده­ای در جهان دارند؛ در حالیکه که فلسطین از داشتن چنین توانایی­هایی محروم است.

4-   زمان به دست آوردن این پیروزی نیز یکی از پیامدهای مثبت برای دولت فلسطین تلقی می­شود. موقعیت کنونی، زمانی برای این کشور به دست آمد که درست در مدت زمان کوتاهی قبل از آن، سرزمین این کشور از سوی نیروهای اسرائیلی مورد تجاوز قرار گرفته بود. برقراری آتش­بس، میان جنبش حماس و نیروهای اسرائیلی، باعث تقویت جایگاه حماس (علی­رغم وجود رقابت میان جنبش و سران فتح) در نوار غزه شده است؛ چرا که همچنان کنترل این منطقه را حماس، به عنوان یک نیروی فلسطینی، در دست دارد.

5-    از سوی دیگر، با توجه به اینکه اسرائیل (به همراه ایالات متحده) با تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل مبنی بر دولت بودن فلسطین، مخالف هستند، و از هم اکنون به واکنش علیه آن (در چارچوب شهرسازی بیشتر و ایراد سخنرانی) پرداخته­اند، احتمال دارد که این مسئله به جای همکاری، تنش میان فلسطین و اسرائیل را افزایش داده، و اسرائیل در میان­مدت به تعهدات خود مبنی بر آتش­بس، وفا نکند.

6-   ولی حتی در صورت پذیرفتن این فرض احتمالی، با توجه به موقعیت کنونی فلسطین به عنوان یک دولت، عدم تعهد اسرائیل به تعهدات خود و هر گونه حمله احتمالی این رژیم به سرزمین­های فلسطین، تجاوز به خاک یک دولت (هر چند غیرعضو در سازمان ملل)، تلقی خواهد، و این مسئله می­تواند چانه­زنی فلسطین، در نشان دادن چهره تجاوزگر اسرائیل در جامعه­ی جهانی را بالا ببرد. چرا که موفقیت کنونی فلسطین، یک موفقیت حقوقی و نهادینه شده است و اسرائیل را در موقعیتی قرار داده است که علی­رغم مخالفت­های کنونی خود با پذیرش آن، نمی­تواند در دراز مدت به انکار آن بپردازد. اگر اسرائیل این وضعیت را نپذیرد، در واقع خواست اکثر کشورهای عضو سازمان ملل را زیر پا گذاشته است و دولت فلسطین این فرصت را خواهد داشت تا به ایجاد مشروعیت بیشتر برای خود در عرصه­ی بین­المللی بپردازد. از سوی دیگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل، می­تواند آغاز وضعیتی باشد تا فلسطین در بستر آن به عضو کامل در سازمان ملل متحد تبدیل شود.

در پایان باید به این مسئله اشاره کرد که شناسایی شدن به عنوان یک دولت و عضویت ناظر در سازمان ملل، یک پیروزی بزرگ برای فلسطین تلقی خواهد شد. چرا که این مسئله به آن معناست که اکثریت مطلق کشورهای دنیا خواهان وجود یک دولت مستقل فلسطینی هستند. اگر اسرائیل نیز جود این دولت را بپذیرد، زمینه برای عضویت کامل فلسطین نیز هموار خواهد شد و حتی اگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل با مخالفت مواجه شود، فلسطین موقعیت کنونی خود به عنوان یک دولت را همچنان حفظ خواهد کرد و این کشور می­تواند با اتکا بر این موقعیت که وضعیت سیاسی و حقوقی جدیدی برای فلسطینی­ها به ارمغان آورده است در راستای نیل به اهداف و آرمان­های واقعی خود، مبادرت ورزد.