دکتر سعید پورعلی
کارشناس مناطق آزاد تجاری صنعتی
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
تارنمای اکسپرس تریبیون (https://tribune.com ) طی گزارشی در 18 آوریل 2023 به نقل از”یو بو” مدیرعامل شرکت هلدینگ بنادر خارج از کشور چین (COPHC) اعلام کرده است که منطقه آزاد گوادر در چارچوب ابتکار جاده ابریشم جدید به پارک های صنعتی صادراتی تبدیل شود.
پاکستان از فرصت ابتکار یک کمربند – یک راه یا همان جاده ابریشم جدید برای ایجاد رونق و توسعه اقتصادی کشور بهره برده و تاکنون موفق شده است که دو طرح،یکی بزرگ راه قراقورم که پاکستان و چین را به هم متصل می کند و دیگری منطقه آزاد گوادر را به فهرست پروژه های مورد حمایت در برای سرمایه گذاری چین وارد کند.
ابتکار راه ابریشم جدید یا طرح یک کمربند -یک جاده ،یک طرح سرمایه گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از 60 کشور جهان و توسعه دو مسیر تجاری “کمربندی اقتصادی راه ابریشم” و”راه ابریشم دریایی” است که توسط چین در سال 2013 ارائه شده است. هدف این طرح ایجاد زیرساخت های لازم با تعریف دو مسیر دریایی وخشکی است تا شرق آسیا را به آسیای مرکزی ، آسیای مرکزی را به غرب آسیا و غرب آسیا را به مدیترانه وشرق اروپا متصل سازد.همچنین “ابتکار جاده ابریشم دریایی” ،برآن است تا دریای جنوبی چین را به دریای مدیترانه متصل نماید.پشتوانه این طرح قدرت صنعتی اقتصادچین و توان سرمایه گذاری آن است.
تا پیش از فعال شدن منطقه آزاد وبندر گوادر، پاکستان داری دوبندر اصلی بین المللی در کراچی و قاسم بود. مسیر توسعه هردو بندر فعلی با تنگناهای داخلی و جغرافیایی روبرواست و بعید است با رشد مورد انتظار تقاضا همگام شوند. در نتیجه این کشور برای پرکردن شکاف بین عرضه و تقاضا در حوزه بندری نیاز به فعال سازی بندر سوم ، یعنی بندرو منطقه آزاد گوادر بود. همین احساس نیاز باعث شد تا گوادر بعنوان بندر تجاری و منطقه آزاد مورد استفاده قرار گیرد.پاکستان از ابتدای آغاز این پروژه از دولت چین خواسته بود عملیات توسعه این منطقه و بندر را برعهده بگیرد.
گوادر در منتهی الیه جنوب غربی پاکستان ودر ساحل خلیج گوادر در دریای عمان قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی گوادر در دهانه خلیج فارس ، درست در خارج از تنگه هرمز در نزدیکی مسیرهای مهم کشتیرانی با جریان بیش از 17 میلیون بشکه نفت در روز و مقدار زیادی محموله فله و کانتینری ، به آن اهمیت زائد الوصفی بخشیده است. در شرق ،این بندر، با اقتصادهای نوظهور هند و آسیای جنوب شرقی همسایه است. همچنین با تمام بازارهای اصلی پاکستان ارتباط دارد.ساخت و بهره برداری از بزرگ راه ساحلی مکران به طور قابل توجهی فاصله بین بندر کراچی و گوادر را کاهش داده است.
طرح تاسیس این بندر عمیق نخستین بار در سال 1954 میلادی( 1332 شمسی) مطرح شد. یعنی زمانی که مالکیت این بندر در اختیار پادشاهی عمان بود.توسعه بندر گوادر در گذشته مورد بی توجهی مقامات پاکستان قرار گرفته بود تا در سال 1999 مجددا توسعه این بندر این بار در قالب ایجاد بندر آزاد به سبک مناطق آزاد چین در دستور کار قرار گرفت.در مسیر بهره مندی از ظرفیت گوادر برای توسعه اقتصادی کشور ، پاکستان در سال 2007 امتیاز عملیات بندری گوادر را در 584 هکتار وبه مدت 25 سال به یک شرکت سنگاپوری واگذارو آن را یک بندر آزاد بدون مالیات معرفی کرد. علاوه براین در سال 2016 با مصوبه کمیته دائمی مجلس سنای پاکستان ، این بندر بعنوان منطقه آزاد تجاری صنعتی شناخته شد.معرفی گوادر بعنوان” بندر آزاد” و بعدتر اعلام آن بعنوان “منطقه آزاد” بیانگر عزم جدی دولت پاکستان برای ارتقاء همکاری های بین المللی و سرعت بخشی به توسعه اقتصادی کشور با بهره مندی از سازه منطقه آزاد است.این اقدام منطقه آزاد و بندر گوادر را که در حدود 120 کیلومتر با مرزهای ایران فاصله دارد به مهم ترین و قوی ترین رقیب تجاری و اقتصادی منطقه آزاد چابهار تبدیل کرد. دو بندر و منطقه آزاد چابهار و گوادر نه تنها در ایران و پاکستان بلکه در چشم انداز اقتصادی و جغرافیایی جهان برای چین ، هندوجمهوری هایی آسیای مرکزی بسیار اهمیت دارد.این دو منطقه ورودی بدون مانع به اقیانوس هند و دریای عمان دارند. اقیانوس هند در حمل و نقل دریایی به واسطه دسترسی به تنگه هرمز، تنگه مالاکا و تنگه باب المندب ، نقش مهم و محوری دارد.
با ورود چینی ها در قالب شرکت COPHC (China Overseas Ports Holding Company Pakistan) وبا شعار ” گوادر،دروازه ای تجاری به سوی موفقیت اقتصادی”، توسعه این منطقه شتاب مضاعفی گرفت. منطقه آزاد و بندر گوادر به عنوان نقطه شروع کریدور اقتصادی مشترک چین – پاکستان با امضا قرارداد با شرکت هلدینگ بنادر خارج از کشور چین ، 923 هکتار از زمین های خود را برای مدت 50 سال در اختیار این شرکت قرار داد. این پروژه بزرگ ترین سرمایه گذاری خارجی در پاکستان است و دولت پکن ضمن اجرای آن 46 میلیارد دلار در پاکستان سرمایه گذاری خواهد کرد. آنچه منطقه آزاد گوادر را متفاوت می کند تسهیلات انحصاری است که زیر لوای مقررات مناطق آزاد و با هدف جذب سرمایه گذار تعریف شده است. براساس همین مقررات، شرکت های که در این منطقه مستقر می شوند به مدت 23 سال از معافیت مالیاتی و 40 سال از معافیت عوارض واردات و گمرکی برخوردار خواهند شد.قرار است این منطقه آزاد و بندر در صوب ایالت بلوچستان از ایالت های خیبر پختونخواه و پنجاب و سند در مرکز به منطقه گیلگیت در شمال و از آنجا به ایالت سین کیانگ در شمال غرب چین متصل شود. چینی ها براین باورند که گوادر پتانسیل عظیمی برای تحقق همگرایی سه نقطه مهم تجاری جهان یعنی خاورمیانه غنی از نفت، آسیای مرکزی دارای منابع طبیعی و آسیای جنوبی دارای پتانسیل رشد را دارد. منطقه آزاد گوادر دارای طرح جامعی است که تحولات آن را تا افق 2050 هدایت خواهد کرد. همچنین مقرر است تا 2025 این منطقه به قلب تجاری پاکستان تبدیل شود.
در حالی این اتفاقات با سرعت در همسایگی منطقه آزاد چابهار پیش می رود که مناطق آزاد کشور دستخوش تنگناهای گوناگون اند. تحریم های بین المللی و تلاش آمریکا برای به حاشیه راندن ایران از بازار بین المللی از یک سو و دخالت های خارج از روال قانون و ازبین بردن مشوق ها و امتیازهای مناطق آزاد ،از سوی دیگر، روزبه روز این سازه های توسعه ای را از مسیر اصلی خود منحرف کرده و فرصت های توسعه کشور را ازبین می برد.به جرات می توان گفت با سرمایه گذاری بالای چین برای توسعه منطقه آزاد و بندر گوادر به نظر می رسد منطقه آزاد چابهار از گردونه رقابت عقب افتاده و مزیت نسبی خود را در ترانزیت کالا به افغانستان و آسیای مرکزی و بخشی از ابتکار جاده ابریشم جدید از دست خواهد داد. همچنین پیشرفت سریع این پروژه ، به مرور زمان موجب انزوای ژئوپلتیک ایران در منطقه و از دست رفتن مزیت ها و فرصت های اقتصادی و حتی امنیتی کشور خواهد شد.
چین با استفاده از مزیت های انسانی ، جمعیتی، سرزمینی و مقرراتی پاکستان ، بدنبال تبدیل گوادر به یک بندر جهانی است. سخن گفتن از تبدیل منطقه آزاد گوادر به شهرک های صنعتی صادراتی و ازپس آن استقرار شرکت های بزرگ با بازار های جهانی در همین راستا قابل ارزیابی است.
,واژگان کلیدی: طرح, تبدیل ,منطقه آزاد, بندرگوادر , بندر جهانی
