شرایط و اهداف کریدور هند- عرب- مدیترانه ای

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح– IPSC

کریدور هند-عرب-مدیترانه ای که جزو بزرگترین پروژه های ژئواکونومیک در سطح بین الملل به شمار می آید، بنادر بمبئی و جواهر لعل نهرو از هند را به بنادر جبل علی دبی، حیفا اسرائیل و پیرئوس یونان متصل می کند. به طور کلی این کریدور تجاری چندوجهی که منطقه اقیانوس هند را از طریق غرب آسیا به مناطق مدیترانه مرتبط می سازد متمرکز بر فعالیت های اقتصادی-تجاری است. بی شک پیمان ابراهیم که در سال2020 به امضا رسید توانست همکاری های مشترک منطقه ای را بین اسرائیل، امارات متحده عربی، و سایر کشورهای عربی مهیا سازد و شرایط ایجاد این کریدور را تسهیل نماید (1).

به هر حال کریدور هند-عرب-مدیترانه ای می تواند رقیبی قدرتمند برای طرح کمربند – جاده چین همچنین کریدور بین المللی شمال-جنوب باشد طوری که هند می تواند به جای بندر چابهار ایران به بنادر امارات متحده عربی اتکاء کند(2).در این راستا شرکت بین المللی لجستیک دبی (DPW) سرمایه گذاری هنگفتی در زیرساخت های بندری هند به ویژه در سواحل غربی هند انجام داده است تا بندر جبل علی و بندر بمبئی را به یکدیگر متصل نماید.

از آنجاییکه امارات متحده عربی به جنبه تجدید ناپذیری ذخایر نفتی خود پی برده است، مشارکت با هند در چندین بخش به این کشور کمک می کند تا اقتصاد خود را از طریق کاهش وابستگی به انرژی های فسیلی متنوع سازد. در این راستا شرکت لجستیک بین المللی دبی، می‌تواند یکی از بازیگران کلیدی در این کریدور  باشد. این شرکت مالک و اداره کننده بندر بزرگ جبل علی و منطقه آزاد در دبی است. در پی پیمان ابراهیم، امارات یک یادداشت تفاهم با بانک لومی اسرائیل برای سرمایه گذاری در توسعه بیشتر بندر حیفا امضا کرده است. همچنین شرکت لجستیک بین المللی دبی ترمینال های اصلی کانتینری را در بنادر ساحل غربی هندرا، ناوا شوا و کوچی(در هند) اداره می کند. این شرکت با ایجاد یک صندوق سرمایه گذاری 3 میلیارد دلاری با مشارکت صندوق سرمایه گذاری زیرساخت ملی هند، چندین سرمایه گذاری کلیدی در هند از سال 2019 انجام داده است تا به عنوان یک شرکت تدارکاتی ظاهر شود که شامل کسب اکثریت سهام در انبارداری، در عملیات ریلی و در عملیات حمل و نقل ساحلی است. آنها همچنین در حال ساخت یک منطقه ویژه اقتصادی بزرگ در نزدیکی بمبئی هستند که می تواند صادرات را تسهیل کند. 

کریدور هند-عرب-مدیترانه ای شامل مسیرهای زمینی، ریلی و دریایی می باشد که بیشتر متکی بر شبکه ریلی بین امارات و اسرائیل از طریق عربستان سعودی و اردن است و پیشرفت های قابل توجهی داشته است که به شرح زیر می باشد:  

• راه آهن الاتحاد امارات اخیراً یک مسیر 139 کیلومتری را تکمیل کرده است که امارات متحده عربی را به شبکه راه آهن عربستان سعودی در الغویفت متصل می کند. این بخشی از شبکه راه آهن شورای همکاری خلیج فارس است که کار روی آن در حال انجام است و انتظار می رود تا سال 2024 عملیاتی شود. 
• یک مسیر 1392 کیلومتری شمال به جنوب عربستان از حرض در جنوب شرقی عربستان سعودی از طریق الخرج، ریاض، بریده تا الحدیثه در مرز عربستان سعودی و اردن ایجاد شده است.
• یک مسیر 300 کیلومتری از الحدیثه تا بندر اصلی اسرائیل در حیفا مورد نیاز است که البته بخش 70 کیلومتری آن از بیت شیان در نزدیکی مرز اسرائیل و اردن تا حیفا فعال است. ضمن اینکه بقیه آن که از اردن عبور خواهد کرد می تواند یکی از ذینفعان اصلی کریدور در حال ظهور باشد. اسرائیل علاقمند به ایجاد یک شبکه ریلی است و این برای اولین بار توسط وزیر اسبق حمل و نقل در سال 2017 مطرح شد و در سفرش به ابوظبی در ژوئیه 2020 به عنوان راهی برای ارتقای صلح در منطقه و تقویت تجارت و اقتصادی مجددا بر روی آن تاکید گردید.

لازم به ذکر است، چینی ها قبلاً نقشی در پروژه کریدور هند-عرب-مدیترانه ای ایفا کردند. گروه بین‌المللی بندر شانگهای چین 1.7 میلیارد دلار برای ایجاد ترمینال کانتینری در حیفا سرمایه‌گذاری کرده است.آنها همچنین ایده پروژه راه آهن صلح خلیج فارس تا مدیترانه را به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده خود مطرح کرده اند. علاوه بر این، شرکت دولتی کشتیرانی اقیانوس چین سهم 60درصدی در شرکت راه آهن یونانی دارد تا سالانه 80000 محموله را به اروپای مرکزی و سایر مناطق ارسال کند(3).

از سوی دیگر، مشارکت چندجانبه بین هند، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل در قالب کریدور هند-عرب-مدیترانه ای، منجر به تدوین پروژه کریدور غذایی هند و خاورمیانه شده است. این کشورها تمایل دارند تا هند را به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ گندم جهان پس از چین با منطقه خاورمیانه مرتبط کنند تا از پیامد بحران های غذایی جلوگیری و امنیت غذایی خود را تضمین نمایند(4). هند نیز تمایل دارد به عنوان سبد نان منطقه خاورمیانه شناخته شود؛ از این رو، امارات متحده عربی و عربستان سعودی سرمایه گذاری قابل توجهی در بخش نوسازی کشاورزی و سیستم مدیریت آب هند انجام داده اند.

در حال حاضر پلتفرم(Agriota) به کشاورزان هندی کمک می کند تا با شرکت هایی در امارات متحده عربی ارتباط برقرار کنند(5). اسرائیل نیز حمایت خود را در تامین دانش علمی و فناوری پیشرفته در این زمینه گسترش داده است. بطوریکه هند و اسرائیل در حال همکاری برای تولید نیمه هادی ها و پهپادها، سرمایه‌گذاری‌های مشترک در فناوری نوآورانه، انرژی سبز، باتری های الکتریکی، خودروی های الکتریکی، ایستگاه‌های شارژ باتری، کشاورزی مبتنی بر فناوری های نوین و غیره که البته شامل شرکای سرمایه گذار متعدد می‌شود، هستند. در مجموع علاوه بر اینکه کریدور هند-عرب-مدیترانه ای برای هند یک تغییر پارادایم استراتژیک با پیامدهای ژئوپلیتیکی بزرگ است که می تواند نقش این کشور را در نظم اقتصادی اوراسیا تغییر دهد(6)، به این کشور در گسترش اهرم ژئواکونومیک اش در اروپا کمک می‌کند. ضمن اینکه برخی از کشورهای اتحادیه اروپا نیز انگیزه های سیاسی قوی برای تنوع بخشیدن به روابط تجاری خود با چین از طریق گسترش ارتباطات اقتصادی با هند دارند که از طریق کریدور هند-عرب-مدیترانه ای می توانند به آن برسند(7).

جمع بندی

هند به دلیل مواضع و روابط مناقشه آمیز خود با چین و پاکستان درصدد یافتن راه‌حل‌های سیاسی از طریق نقش آفرینی برتر در استراتژی ایندو پاسیفیک و همچنین گفتگوی چهارجانبه(Quad) است تا بتواند ضمن کاهش نگرانی های امنیتی اش، حفاظت از منافع ملی و بقای اقتصادی-تجاری را که به طور مستقیم از سوی برخی همسایگانش تهدید می شود، مدیریت نماید. از این رو با تشکیل گروه(I2U2)-متشکل از کشورهای هند، اسرائیل، امارات متحده عربی و ایالات متحده امریکا – که مقدمه ای برای گسترش شبکه تجاری در قالب کریدور هند-عرب-مدیترانه ای است برای هند فرصتی کم نظیر به وجود آمده تا با ابزاری که روابط اقتصادی-تجاری در اختیارش قرار می دهند به مقابله با رقبایش(چین و پاکستان) بپردازد. اگرچه ممکن است شرایط بازی ژئوپلیتیکی با کشورهای منطقه تا حد زیادی تحت تاثیر این موضوع قرار بگیرد و آسیب و تنش های فراوانی به وجود آورد، اما برای هند اولویت برتری هژمونی در سطح منطقه است. از این رو، پروژه کریدور هند-عرب-مدیترانه ای ضمن دسترسی راحت تر و البته امن تر هند به شبکه حمل و نقل، منابع استراتژیک و بازارهای تجاری کشورهای منطقه خلیج فارس، مدیترانه و قاره اروپا؛ تلاشی برای تغییر موازنه قدرت در قاره آسیا به نفع سیاست های تدافعی این کشور در نظر گرفته می شود.

کلید واژگان: هند, امارات متحد عربی,عربستان, اسرائیل, کریدور اقتصادی, کریدور غذایی, مریم وریج کاظمی

1-https://www.firstpost.com/opinion-news-expert-views-news-analysis-firstpost-viewpoint/how-india-arab-mediterranean-corridor-stands-up-to-chinas-expansionist-bri-programme-11267761.html

2-https://diplomacybeyond.com/importance-of-india-arab-mediterranean-corridor/

3-https://www.orfonline.org/expert-speak/an-india-europe-trade-corridor/

4-https://atalayar.com/en/content/india-arab-emirates-israel-route-alternative-global-food-security

5-https://thediplomat.com/2021/12/pakistan-climate-change-food-and-geopolitics/

6-https://www.isas.nus.edu.sg/papers/indias-arab-mediterranean-corridor-a-paradigm-shift-in-strategic-connectivity-to-europe

7-https://frontierindia.com/the-geo-economic-consequences-of-indias-planned-arab-mediterranean-corridor