مائده ارکان
پژوهشگر مسائل تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
شکست ناسیو نالیسم کردی ، آمریکا ستیزی و توجه به مشکلات مهم جهان اسلام ( کشتارمسلمانان میانمار و پایتختی بیت المقدس ) در سال گذشته اصول سیاست خارجی ترکیه را شکل داد . این در حالی است که رابطه این کشور با اتحادیه اروپا به ویژه آلمان همراه با تنش و در مقابل با ایران، روسیه و عراق دوستانه تر و نزیک تر رقم خورده است . این نوع برخورد آنکار با رقیبان منطقه ای و قدرت های جهانی سالی پر ازتهدید و فرصت را برای این کشور به دنبال داشت ، سالی که تغییر سیستم سیاسی هم تا اندازه ای بر سیاست خارجی ترکیه سایه افکنده بود .
با وقوع بهارعربی و سقوط دومینووار حاکمان عرب ، تئوری “عمق استراتژیک ” داوود اوغلو فرو پاشید و تغییراتی در سیاست خارجی ترکیه روی داد. سوریه همسایه عرب ترکیه در مرکز سیاست خارجی این کشور قرار گرفت ، چنانکه پس از پایان عملیات” سپر فرات” که با هدف مبارزه با داعش و نیروهای کرد از طریق ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه به پایان رسید ، ارتش ترکیه عملیات “شاخه زیتون ” را آغاز کرد . به گزارش سایت بی بی سی اظهارات نامناسب یکی از سخنگویان نظامی آمریکا درباره ایجاد یک نیروی مرزی کرد جهت حفظ امنیت در شمال سوریه بود که باعث شد دولت ترکیه حملات خود را آغاز کندهرچند آمریکائی ها بعدها در صدد برآمدند تا ایجاد این نیروی مرزی را کم اهمیت نشان دهند و گفتند که هدف آنان صرفا ادامه ترتیبات کنونی است، ظاهرا فرماندهان آمریکایی در منطقه و سخنگویان دولت دونالد ترامپ قرائت‌های متفاوتی داشته‌اند [1].
عملیات شاخه زیتون مرحله جدیدی از بحران سازی آنکارا در شمال سوریه را رقم زد. این عملیات که با هدف سرکوب کردها به منظوری جلوگیری از اتحاد سه کانتون( عفرین و جزیره ، کوبانی)، توانمند تر شدن کردهای سوریه و پ.ک.ک و در نهایت سرکوب ناسیونالیسم کردی که هدفش استقلال و دسترسی به دریای مدیترانه است ، شروع و با اشغال عفرین وارد مرحله جدیدی شده است. دولت ترکیه معتقد است هدف از عملیات شاخه زیتون امنیت مرزهای این کشور است. نظامیان ترک قصد دارند یک منطفه حائل به عمق 30کیلومتر به منظورعدم نفوذ پروژه ملت سازی کرد در مرزهای ترکیه ایجاد کنند. این عملیات که به جنگ میان ترکیه و ارتش آزاد سوریه از یک طرف و کردهای سوریه از طرف دیگر انجامید، می تواند برای ترکیه مشکل آفرین باشد به این دلیل که چریک های کرد به منظور اقدامات تلافی جویانه و برای انجام عملیات های تروریستی وارد خاک ترکیه شوند و بحران ایجاد کنند .
کردها سوریه و یگان های مدافع خلق که ابزار سیاست آمریکا در سوریه هستند با حمایت واشینگتن و کمک های مالی و تسلیحاتی این ابرقدرت موجب ناراحتی وخشم دولتمردان ترک گشته اند، اگرچه مقامات واشینگتن معتقد هستند که هدف این کشور تنها مبارزه با داعش و تروریسم است. در هر صورت واشینگتن خواستار کم کردن نقش بشار اسد در مناطق مهم سوریه و البته مانع از قدرت گیری روسیه در سوریه است. با این وجود به نظر می رسد که هنوز سیاست آمریکا در مورد سوریه و کردهای منطقه مشخص نیست. در واقع ایالات متحده بین حمایت از نیروهای کرد و ترکیه (عضو مهم ناتو )سرگردان است . این کشور نمی تواند یک عضو مهم ناتو را به خاطر یک اقلیت نادیده بگیرد و وارد نزاع با آنکارا گردد. بنابراین بحران سوریه و معضل کردیسم بعلاوه مساله رضا ضراب ، عدم استرداد فتح الله گولن به ترکیه، تعلیق خدمات کنسولگری و شناسائی بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل از سوی ایالات متحده روابط این دو متحد استراتژیک و عضو ناتو رابحرانی کرده است، اما به نظر نمی رسد که مانع قطع روابط این دو در آینده گردد. به گفته برخی از تحلیل گران ترکیه ، زمانی با آمریکا به مخالفت برخاست که این کشور به سوریه بعد از حمله شیمیائی غوطه در سال 2013 حمله نکرد و نظام سیاسی این کشور را ساقط نکرد .
تنش بین آنکارا و واشینگتن طبیعتا بر تحولات سیاسی و معادلات منطقه تاثیر خواهد گذاشت. اگر اختلافات این دو شدت یابد ترکیه به روسیه و ایران نزدیکتر خواهد شد و مثلث ایران، ترکیه و روسیه می تواند تعادل قوا در منطقه تغییر دهد و به ضرر آمریکا تمام خواهد شد. به این ترتیب هر اندازه که ترکیه از ناتو و آمریکا دور شود به ایران و روسیه نزدیکتر خواهد شد و اتحاد این سه کشور می تواند در سیاست ها ی منطقه ای تاثیر گزارتر باشد .
آلمان از دیگر کشورهائی بود که در این سال روابطش با آنکارا به دلیل سرکوب فعالان سیاسی بعد از کودتای 15 ژوئن، عدم اجازه مقامات آلمان به نمایندگان پارلمان ترکیه و اعضای حزب عدالت و توسعه برای سخنرانی در رابطه با انتخابات (تغییر قانون اساسی در ترکیه ) ، محدود کردن قرارداد های فروش سلاح به ترکیه و عدم اجازه انکارا برای بازدید نمایندگان آلمان از پایگاه هوائی اینجرلیک ترکیه بحرانی شد، چنانکه این کشور خواستار قطع گفت و گوهای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا شد. این در حالی است که ترکیه برای ورود به اتحادیه اروپا نیازمند توافق اعضای این کنسرت مسیحی است. تغییر قانون اساسی ترکیه و موضوعات داخلی این کشور مانند بازداشت روزنامه نگاران، اساتید دانشگاه ، فعالان سیاسی و بازداشت های گسترده بعد از کودتای 15 ژوئیه منجر به تنش میان اتحادیه اروپا و ترکیه شده است. از دیدگاه اروپا، ترکیه به سمت اقتدار گرائی حرکت می کند .
سال گذشته اگرچه روابط ترکیه با غرب تنش آلود بود، اما در روابط دیپلماتیکش با جهان اسلام تاكید بیشتری داشت. پس از آنکه ترامپ قدس را پایتخت اسرائیل معرفی کرد اردوغان این موضوع را درمجمع عمومی سازمان ملل مطرح کرد که موفقیتی برای این کشور محسوب گردید. در همین راستا تشکیل جلسه سازمان همکاری های اسلامی به پیشنهاد اردوغان و توجه به کشتار مسلمانان میانمار توانست افکار عمومی جهان را به سمت دولت ترکیه جلب کند. لذا توجه به مشکلات مهم جهان اسلام یکی از مسائل مورد توجه سیاست خارجی ترکیه در سال گذشته محسوب می شود.
به دنبال معذرت خواهی ترکیه از روسیه شاهد گسترش روابط دو کشور در سال 96 بودیم. گسترش روابط نظامی (قراداد خرید سامانه های دفاع موشکی اس400 از مسکو که از دیدگاه برخی نشانه بحرانی بودن روابط آنکارا واشینگتن است و ترکیه قصد دارد که آمریکا را تحت فشار قرار دهد) ، روابط اقتصادی ( انرژی ، گردشگری و همکاری های هسته ای ) ، مبارزه با تروریسم و حل بحران سوریه و البته اهمیت ژئوپولتیک ترکیه برای روسیه باعث عمیق تر شدن همکاری دوستانه دو کشور شده است. برای روسیه تنگه های بسفر و داردانل و دستیابی به دریای مدیترانه بسیار مهم است و یکی از دلایل اهمیت ترکیه برای روسیه می باشد. از طرفی دیگر ترکیه به روابط دوستانه با مسکو نیازمند است به این دلیل که می تواند در صورت تنش با اروپا و آمریکا جایگزین خوبی باشد.
در راستای همکاری های نظامی ترکیه و مسکو در سال گذشته، مسکو در رابطه با مساله کردیسم موضع آشکاری نگرفت ( به نظر می رسد مسکو با توجه به تجربه جدائی طلبی که در قفقاز دارد، با استقلال کردها مخالف است ). در همین رابطه روسیه با ترکیه در معامله ای برای حفظ نظام بشار اسد به توافق رسید و در عوض به ترکیه اجازه داد تا از آسمان شمال سوریه برای حمله به عفرین استفاده کند. این ائتلاف ضد آمریکائی حمله به عفرین برای ترکیه بعنوان عضو ناتو مشکل زا خواهد بود و روابط این کشور با غرب را بحرانی خواهد کرد. اما از طرف دیگر هدف روسیه از این همکاری ، روابط دوستانه با یکی از اعضا مهم ناتو در منطقه و همچنین ایجاد اختلاف در درون ناتو وبین امریکا و ترکیه است تا از این اختلافات به سود خود استفاده کند.
ترکیه و ایران در سال گذشته بر گسترش روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور تاکید بیشتری داشتند . تهران و آنکارا منافع مشترکی در زمینه اقتصاد ، انرژی ، امنیت مرزی و مبارزه با تروریسم با یکدیگر دارند ، اگرچه در رابطه با بحران سوریه اختلافاتی هم دارند . با این وجود در نشست های آستانه و سوچی نشان داند که خواهان حل وفصل بحران سوریه می باشند . از طرفی در سال گذشته در رابطه با جدائی اقلیم کردستان عراق ، ایران و ترکیه خواستار عدم برگزاری همه پرسی استقلال شدند . به این دلیل که هر دو کشور جدائی این بخش از عراق را به ضرر خود می بینند و معتقد هستند که باعث تحریک احساسات جدائی طلبانه می شود . در رابطه با عملیات شاخه زیتون هم مقامات وزارت امورخارجه ایران اعلام کردند که این عملیات باید فورا پایان یابد و از گسترش و تعمیق آن در مناطق مرزی سوریه و ترکیه جلوگیری شود چنانکه ادامه و شدت یافتن بحران باعث تقویت گروه های تکفیری در شمال سوریه می شود . به این ترتیب ایران و ترکیه در سال گذشته تلاش داشته اند در بحران های و مشکلات بوجود آمده همکاری کنند تا بتوانند به منافع مشترکشان زودتر دست یابند. این امر می تواند برای هر دو فرصت خوبی برای مبارزه با مشکلات باشد.
کلمات کلیدی : سیاست خارجی ترکیه ، قدرت های منطقه ای و جهانی ، کردهای سوریه ، آمریکا ستیزی ، اسلام گرائی
.
.
[1] مارکوس ، جاناتان “چرا عملیات ترکیه در سوریه اهمیت دارد ” بی بی سی فارسی .
