مجتبی روستایی
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
قَطَر با مساحت حدودا 11437 کیلومترمربع در جنوب غربی قاره آسیا، در شرق شبه‌جزیره عربستان، در خاورمیانه و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده‌است. این کشور 2235000 نفر جمعیت دارد که بیش از نیمی از آنها اتباع خارجی هستند. قَطَر خود شبه‌جزیره‌ای کوچک‌تر واقع در شبه جزیره عربستان است که خلیج فارس آن را از غرب، شمال و شرق در بر گرفته‌است.
پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی، و مرز دریایی با کشورهای بحرین و امارات متحده عربی دارد. قطر به صورت امارتی مطلقه و ارثی از اواسط قرن ۱۹ میلادی توسط خاندان آل ثانی فرمانروایی میشود. این کشور تا سال ۱۹۷۱میلادی تحت الحمایه انگلستان بود. قطر از اعضاء شورای همکاری خلیج فارس است و قبل از کشف نفت، عمدتا به خاطر شکار مروارید و تجارت دریایی شناخته می شد. طی سالهای اخیر این کشور تلاش کرده است در نظام موازنه قوای منطقه ای خاورمیانه ایفای نقش کند. نظامی که بازیگران تأثیرگذاری همچون ایران، ترکیه، عربستان، مصر و حتی اسراییل را به عنوان ستون های اصلی در خود جای داده است.
سیاست داخلی و خارجی قطر در یک سال گذشته تقریبا ادامه همان سیاست هایی بوده که این کشور پیش از آن در جریان بحران با چند دولت بزرگ عربی تجربه کرده است. با بروز بحران در روابط عربستان، امارات، بحرین و مصر در ژوئن 2017 با دوحه به اتهام حمایت از گروه های افراطی و نیز نزدیک شدن به ایران، تمامی سیاست های قطر در طول ماه های پس از آن همواره تحت تاثیر این رخداد قرار داشته است. بحران با قطع روابط و به دنبال آن اقدامات اقتصادی از جمله بسته شدن مرزهای زمینی و راههای دریایی و جلوگیری از استفاده از حریم هوایی و اعمال محدودیتهایی در رفت و آمد قطری ها همراه بود. حاکمان قطری نیز در برابر تحریم ها و فشارهای شدید و تند تحمیل شده از خارج، هیچگاه از مواضع خود عقب نشینی نکردند. خرداد امسال و در یک سالگی تحریم ها نیز مقامات قطری اعلام کردند که با موفقیت توانستند از تحریم ها عبور کنند. وزیر دارایی و وزیر خارجه قطر در پیامی اعلام کردند: قطر توانست بر تحریم اعمال شده از سوی کشورهای عربی پیروز شود. رئیس اتاق بازرگانی قطر در این مورد گفت: «دوره تحریم و محاصره با رشد روابط قطر با کشورهای دنیا همراه بود به طوری که قطر توافقاتی در زمینه های نظامی، امنیتی، اقتصادی و تجاری با کشورهای مهم دنیا به امضا رساند». در واقع حوادث ژوئن 2017 (خرداد 1396) به عنوان یک فرصت موجب شد که دولت و مردم قطر عزم جدی برای کار و تلاش بیشتر در پیش گیرند. با این بحران، قطر اعتماد بنفس بیشتری پیدا کرد تا در حوزه هایی چون امنیت، اقتصاد، غذا و دارو بیشتر به خود اتکا کند. بحران قطر موجب شد که احساس ملی گرایی و روحیه دفاع و خدمت به وطن هر چه بیشتر در میان شهروندان قطری برانگیخته شود. از سوی دیگر این بحران نمایانگر همگرایی بین شهروندان و تبعیت آنها از امیر قطر بود تا با کار و فعالیت بیشتر به پیشرفت واقعی و مداوم دست یابند. موفقیت های قطر به واسطه همبستگی و اراده و کار و تلاش بیشتر در یک سال گذشته تنها در حوزه سیاست و اقتصاد خلاصه نشد بلکه این کشور توانست در ورزش نیز موفقیت هایی درخشان کسب کند که قهرمانی تیم فوتبال این کشور در جام ملت های آسیا از جمله آنها بود.
در زمینه سیاست خارجی نیز قطر در یک سال گذشته تلاش کرده تا علی رغم تنش در روابط با برخی دولت های بزرگ عربی، روابط خود را با دیگر دولت های منطقه گسترش بیشتری ببخشد. قطر که تحت محاصره عربستان و سه کشور دیگر قرار گرفت، با تغییر در سیاست خارجی خود، تلاش کرد به یارگیری سیاسی به خصوص میان کشورهای عربی روی آورد که عراق و سودان از جمله این کشورها بودند. روابط بغداد و دوحه طی یک سال اخیر نسبتا روند رو به رشدی داشته است. قطر تشکیل دولت جدید در عراق را فرصتی مناسب برای تقویت روابط با این کشور در نظر گرفت. بر همین اساس، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر در زمره اولین مقام های عربی بود که به بغداد سفر و با مقام های جدید عراق دیدار و گفتگو کرد. همچنین کمک یک میلیارد دلاری قطر به عمر البشیر رئیس جمهور سودان و حمایت قاطع از او در خلال اعتراضات در این کشور آفریقایی باعث شد تا عمر البشیر با دوری گزینی از عربستان و نزدیک شدن هر چه بیشتر به قطر، این کشور را به عنوان دوست و شریک راهبردی خود برگزیند.
روابط قطر و ایران پس از بحران در روابط دوحه با چهار دولت عربی افزایش یافت و در طول یک سال اخیر روابط ایران با قطر در بهترین حالت خود در سالهای بعد از انقلاب قرار داشته است. حمایت قطر از برجام و مقابله با تحریم های غیرقانونی آمریکا علیه ایران عملی کم سابقه از سوی یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس بوده است. امیر قطر در این زمینه شهریور امسال در تماس با رییس جمهوری ایران ضمن اعلام حمایت از ایران در برابر تحریم های غیرقانونی گفت «دولت قطر همواره به دنبال تحکیم هر چه بیشتر روابطش با تهران بوده و از راه حل‌های مسالمت‌آمیز برای حل و فصل مشکلات سیاسی حمایت می‌کند». وزیر خارجه قطر نیز چندی پیش در نشست «صلح در دنیای چند قطبی» که در اجلاس داووس سوئیس برگزار شد گفت: «ایران بخشی از جغرافیای منطقه و همسایه ما است و امیدواریم تمامی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس گفتگوی مثبتی با تهران داشته باشند». مقامات قطری از همان آغاز تحریم ها علیه خود تلاش کردند تا با نزدیک شدن به تهران از تبعات سنگین تحریم ها خود را در امان نگه دارند. پس از تحریم ها و به خصوص در دوره ی یک ساله ی اخیر، روابط تجاری ایران با قطر افزایشی بیش از صد در صد پیدا کرد و قرار دادهای دوجانبه در خصوص تجارت و نقل انتقال بین طرفین منعقد شد و هزینه ارسال کالا از طریق مرزهای زمینی و آبی ایران به قطر را تا ۸۰% کاهش داد.
واژگان کلیدی: قطر، سال 1397 ، سياست خارجي، سياست داخلي، دوحه
