مریم خالقی نژاد
کارشناس مسائل خاورمیانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
کشور سلطان نشین عمان در 10 ژانویه ی 2020 شاهد مرگ سلطان قابوس از خاندان آل بوسعید این پادشاه دیرین خود بود و سپس بعد از وی پادشاه جدید پسرعموی 66 ساله ی سلطان قابوس هیثم بن طارق است که توسط شورای پادشاهی عمان انتخاب شده است بر تخت سلطنت نشست. پادشاهِ جدید دارای تجربیات مختلف اداری و سیاسی از جمله : ریس کمیته اصلی چشم انداز عمان در سال 2040، وزیر میراث و فرهنگ از 2002 تا 2020 و همچنین دبیرکل و معاون امور سیاسی وزارت خارجه بوده است و علاوه بر اینها موارد متعدد دیگری را نیز برعهده داشته است.
سلطان قابوس که در گذشته در یک کودتای نرم و آرام به سلطنت رسید و پدر خود را برکنار کرد توانست با تدابیر و سیاست های مختلف از جمله مدیریت منابع و درآمدهای ناشی از نفت و جهانگردی این کشور منزوی و نسبتا عقب افتاده از برخی کشورهای منطقه را با پیشرفت به هنگام و درخور توجهی مقابله کرد و به سرانجام برساند. ایشان مدارس و محافل علمی، آموزشی مختلف و مدرن تری را نسبت به قبل برقرار کرد، همچنین از دیگر اقدامات مهم وی آن است که علی رغمِ قریب به اتفاق اکثریت جمعیتِ مسلمان در عمان سطان قابوس ازادی مذهبی را نیز در عمان ایجاد کرد و در زمینه اقتصادی بندرگاه هایِ تجاری، اقتصادی مختلف و همچنین مساکن مختلفی را ساخت که از دیگر اقدامات مهم و تاثیرگذار در پیشرفت کشور بوده است همچنین در این دوره شکاف های طبقاتی نیز تا حدودی به فاصله های کمتری رسید و مدرن سازی و مدرن شدن به طور مناسب تری نسبت به برخی دیگر از کشورهای عربی انجام شد. در خصوص روابط خارجی نیز در زمان سلطنت خویش با سیاست ” دوستی با همه، دشمنی با هیچ کس” از ابتدای کار خود تا آخر پیش رفت. او علی رغم محافظه کاری خود توانست روابط متعددی را با کشورهای مختلف منطقه و جهان برقرار نماید برای مثال عمان ارتباط خوبی را با امریکا و انگلستان دارد اما همیشه سعی نموده است سیاست خارجی مستقلی را داشته باشد. اگرچه پارلمان نقش کوچکی را در اتخاذ سیاست خارجی دارد، اما سیستم حکومتی پادشاهی مطلقه است و این دستگاه تصمیمات نهایی را اتخاذ می نماید. پس از ارتباط با امریکا و انگلستان عمان بیشترین رابطه را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و سپس ایران و بعد کشورهای اروپایی دارد. همچنین از دیگر سیاست خارجی های این کشور در دوران پادشاهی سلطان قابوس تلاش برای میانجی گری در منطقه و کاهش تنش و همکاری با شورای خلیج فارس بوده است.
اما پس از بیان برخی محورها وکلیات سیاست خارجی و داخلی عمان به صورت مختصر، سوالی که باقی می ماند آن است که آیا سیاست های پادشاه جدید عمان نیز به همین گونه خواهد بود و یا تغییر خواهد کرد؟
در پاسخ پیش بینی می شود که از یکسو با توجه به اتفاقات مختلف در داخل عمان و سپس منطقه و جهان در حال حاضر و از سوی دیگر با عطف به بیانات خود سلطان هیثم بن طارق پادشاه جدید عمان مبنی بر اینکه سیاست های سلطان قابوس را ادامه خواهد داد به نظر می رسد وی بخواهد حتی الامکان تا چند سال آینده اگر جو داخل و خارج به همین منوال باشد ، سیاست قبلی را ادامه دهد و در همان مسیر گام بردارد . چرا که دلایل مختلف زیادی وجود دارد که وی را به سمت اتخاذ و پیشبردِ امر سیاسیِ قبلی پایبند و پیرو نگه دارد که از جمله مهمترین آنها عبارتند از :
عدم اجماع و توافق در خانواده سلطنتی منجر به اجبار و لزوم پایبندی طارق بر روال پیشین می گردد تا با این روال و روش بتواند با کسب رضایتمندی خانواده سلطنتی از هر گونه مخالفت اولیه تا جنبش و مخالفت های واقعی و گسترده با پادشاهی و عملکرد وی در سیستم حکومتی خود داری کند.
از موارد دیگر آنکه با توجه به انزوای سیاسی و مذهبی عمان و گرایش مردم به حکومت و مشروعیت بخشی به وی بنابر دلایل مختلف به خصوص بخاطر برخی کارهایی که در زمینه مدرن سازی و پیشرفت کشور انجام داده است نیز پادشاه جدید را وادار می کند که تا حدودی به روال پیشین برای اداره کشور و اتخاذ سیاست های داخلی و خارجی بپردازد.
مورد دیگری که وی را به اتخاذ و ادامه سیاست های قبلی متمایل می کند وضعیت حاکم در منطقه و تنش های مختلف است که در این بین عمان تلاش خواهد کرد همچون گذشته دارای هم زیستی مسالمت آمیز و روابط دوستانه با دیگران باشد و تاکید بر عدم دخالت بر امور داخلی دیگر کشورها و به رسمیت شناختن حق حاکمیت کشورهای و همکاری با سازمان ملل را داشته باشد که در این بین حفظ روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار مهم به نظر می رسد. به این دلیل که سلطان قابوس در طول نیم قرن حاکمیت خود در مسقط توانست، نقش تعدیل کننده‌ای در سیاست گذاری‌های کشورهای حوزه خلیج فارس ایفا کند و به تعبیری به عنوان وزنه ی تعادل شورای همکاری خلیج فارس عمل کرده است. با این اوصاف در یک جمعبندی کلی از آنجایی که سیاست گذاری پادشاهی عمان به صورت جمعی انجام می شود. به علاوه پادشاه مسقط رئیس مجموعه‌ای است که به صورت تقریبا دموکراتیک کشور اداره می شود و دارای پارلمان است و تا حدودی تاثیرات هرچند کمتری را نسبت به پادشاه در امور سیاسی و اتخاذ سیاست ها دارد اما بنابر محافظه کارانه بودن سیاست عمان از یکسو و لزوم محافظه کاری سلطان هیثم از جهت عدم برانگیختن و جلوگیری از برخی مخالفت ها و ایجاد جوی تنش و اشوب برانگیز در داخل به نظر می رسد که اگر شرایط منطقه و جهان هم به همین صورت ادامه یابد شاهد ادامه خط قبلیِ سیاست ها در عمان باشیم و عمان در پی تلاش برای مدرن سازی داخلی و جلب رضایت مردم و دستگاه حاکمه همچون گذشته و همچنین افزایش قدرت و جایگاه خود در منطقه باشد و حفظ روابط با کشورهای امریکا ، انگلستان ، ایران و شورای همکاری خلیج فارس و سایر کشورهای اروپایی و منطقه ای بر اساس شعار خود ” دوستی با همه، دشمنی با هیچ کس ” بپردازد.
البته باید ذکر گردد و تاکید شود همانطور که قبلا گفته شد که این امر در حالی است ، اوضاع منطقه و داخل به همین منوال برقرار باشد چرا که برای مثال در منطقه ممکن است شاهد برخی تغییرات از جمله فشار امریکا و انگلستان برای تغییر رویه با برخی کشورها و یا تلاش عربستان برای نزدیک کردن پادشاه جدید به خود و تاثیرگذار بودن این امر در روابط با ایران و یا برخی تغییرات دیگر باشیم که در این صورت سیاست های عمان نیز تغییر خواهد کرد.
واژگان كليدي: سلطان هیثم، مصلحت، پیروی ،خط سیاسی، سلطان قابوس ، سیاست خارجی، عمان
،مریم خالقی نژاد
