معصومه محمدی
پژوهشگر مسائل اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
در ماه اخیر طی حمله هوایی اسرائیل به سفارت ایران در سوریه، سه نیروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و چهار مستشار ایرانی شهید شدند. سپاه پاسداران نیز شنبه شب و در پاسخ به جنایت‌های اخیر رژیم صهیونیستی در حمله به بخش کنسولی سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق و به شهادت رساندن جمعی از فرماندهان و مستشاران نظامی کشورمان در سوریه، حملات گسترده‌ای را با صد‌ها موشک و پهپاد علیه مواضع رژیم صهیونیستی انجام داد.
روسیه در بیانیه‌ای درباره تحولات اخیر منطقه و ناتوانی شورای امنیت سازمان ملل در اقدام مناسب در زمینه حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، از همه طرف‌ها خواست که برای جلوگیری از وخامت بیشتر وضعیت منطقه، خویشتنداری کنند. این نوع واکنش روسیه در خصوص بحران جدید منطقه در شرایطی است که، روسیه دهه گذشته را صرف تقویت نفوذ خود در منطقه کرده است. البته باید گفت که روسیه اغلب از درگیری‌های محلی به نفع خود استفاده می‌کند. این بیشتر در لیبی، جایی که روسیه از جنگ داخلی کشور برای ایجاد جای پای خود بهره برداری کرد، و در سوریه، جایی که مداخله روسیه اسد را از سقوط قریب الوقوع در سال ۲۰۱۵ نجات داد، مشهود است. سپس روسیه ردپای خود را در سوریه گسترش داد و با در اختیار گرفتن پایگاه در طرطوس و حمیمیم، حضور دائمی نظامی در این کشور ایجاد کرد.
پس از خروج ایالات متحده از سوریه در سال ۲۰۱۹، روسیه به نیرو‌های دولتی سوریه کمک کرد تا کنترل شمال شرق این کشور را دوباره به دست گیرند. در همان سال، روسیه تمرینات دریایی مشترکی را با مصر برگزار کرد. ساخت یک نیروگاه هسته‌ای ساخت روسیه در مصر در اوایل سال جاری نشان دهنده رشد مداوم روابط بین دو کشور است. در حالی که روسیه از بی ثباتی در سوریه و لیبی برای تثبیت جایگاه خود به عنوان یک ضامن امنیت منطقه‌ای استفاده کرد، در صورت تشدید جنگ اسرائیل و حماس، این کشور در موقعیتی نیست که از مزایای مشابهی بهره‌مند شود. هرچند مسکو از هرج و مرج در خاورمیانه سود می‌برد، چرا که در سایه آن توجه و منابع غرب را از اوکراین منحرف می‌کند؛ اما اگر درگیری اسرائیل و حماس به یک جنگ گسترده‌تر تبدیل شود، ضرر زیادی متوجه مسکو خواهد شد.
از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، این کشور مشارکت خود را با ایران تعمیق بخشیده و همکاری دفاعی و اقتصادی بیشتری را با تهران دنبال کرده است. روسیه یک تامین کننده مهم تجهیزات نظامی در ایران پیدا کرده که سیستم‌های هوایی بدون سرنشین، موشک‌های بالستیک و جت‌های جنگنده را در اختیار مسکو قرار داده است.
روابط نزدیکتر با ایران همچنین توانایی روسیه را برای مقاومت در برابر تحریم‌های بین المللی بهبود بخشیده است. دوستی رو به رشد مسکو با تهران ممکن است نشان دهنده این باشد که نفوذ روسیه در خاورمیانه همچنان قوی است. با این حال، می‌تواند نشانه‌ای برعکس این تحلیل هم باشد، شاید روسیه متوجه شده که نقش آتی این کشور در منطقه به ایران توانمند نیاز دارد. مسکو برای دستیابی به اهداف استراتژیک بلندمدت خود در خاورمیانه، باید روابط استراتژیک نزدیک تری با تهران داشته باشد. در این میان ایجاد یک بحران جدید و یک درگیری منطقه‌ای وسیع‌تر، به‌ویژه اگر شامل درگیری مستقیم بین اسرائیل و ایران باشد، توانایی ایران را برای ادامه خدمت به عنوان تأمین‌کننده نظامی روسیه محدود می‌کند.
از سوی دیگر ممکن است در چنین شرایطی ایران درخواست و انتظار حمایت بیشتری از روسیه داشته باشد و مسکو ظرفیت محدودی برای این کمک رسانی داشته باشد. در این صورت نه تنها عاملی در پایین آمدن سطح تعاملات میان دو کشور را شاهد خواهیم بود بلکه چشم انداز روشنی نیز برای آینده منطقه انتظار نمی رود. متاسفانه خاورمیانه منطقه ای پر تنش است که تا کنون تا این حد به مرز تنش و بحران در این منطقه دیده نشده است. همچنین برای روسیه عامل نگران کننده دیگری هم وجود دارد، یک درگیری گسترده‌تر در خاورمیانه می‌تواند به چین فرصتی بدهد تا به عنوان یک میانجی عمل کرده و نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد. این در حالیست که چین به دنبال فرصتی است تا موقعیت خود را در منطقه تثبیت و نفوذ خود را در میان کشورهای منطقه گسترش دهد، تهدیدی که تاثیری مستقیم بر حضور و نفوذ روسیه در منطقه دارد. جنگ اوکراین تاکنون هم به وابستگی بیشتر روسیه به چین منتهی شده است. روسیه به ویژه نسبت به تلاش‌های چین برای تحت الشعاع قرار دادن نفوذ روسیه در منطقه خاورمیانه حساس است.
حمله مستقیم هواپیماهای بدون سرنشین و موشکی ایران به اسرائیل که شامگاه شنبه چندین ساعت به طول انجامید، شرایط دیرینه تعامل بین دو کشور متخاصم را تغییر داده است. همچنین خاورمیانه را به یک درگیری گسترده نزدیکتر کرده است که اگر مهار نشود، اثرات موجی جدی و بی ثبات کننده در سراسر منطقه خواهد داشت. ایران در سیاست خارجی خود از استراتژی بازدارندگی بهره می برد و برای گسترش نفوذ خود در منطقه با ایجاد ائتلافی تحت عنوان محور مقاومت مانع نفوذ و دخالت بازیگران خارجی از جمله آمریکا شده است. اما با توجه به تنش اخیر میان ایران و اسرائیل و با توجه به خواسته ایالات متحده که هیچ تمایلی به ایجاد و گسترش جنگ در خاورمیانه را ندارند نتانیاهو کاملا بر خلاف نظر شریک راهبردیش خواستار افزایش تنش و کشاندن پای غرب به منطقه برای مهار سیاست بازدارندگی ایران در منطقه است.
در این میان روسیه با توجه به شهروندان روسی مستقر در اسرائیل و کشورهای همسایه و همچنین همکاری های نظامی و اقتصادی مسکو با تهران تمام تلاش خود را در جهت ایجاد فضایی آرام و به دور از تنش و فروکش کردن بحران پیش آمده داشته است. از دیدگاه مقامات روسی، ریشه تنش‌های امروز منطقه یک‌سری مشکلات حل‌نشده منطقه از جمله بحران فلسطین است. به طور کلی چنین به نظر می رسد؛ تنش بین ایران و اسرائیل می‌تواند یک بحران حاد دیگر را در غرب آسیا کلید بزند و با یک بحران حاد جدید در منطقه روبرو خواهیم شد. این در حالیست که، پیام ثابت ایران این بوده است که به دنبال اجتناب از یک جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر است و از این پس همه چیز به رفتار اسرائیل و ایران بستگی خواهد داشت.
واژگان کلیدی: اسرائیل، ایران، روسیه، خاورمیانه، ایالات متحده آمریکا
https://www.brookings.edu/articles/what-is-russias-role-in-the-israel-gaza-crisis/
https://www.rand.org/pubs/commentary/2024/04/why-russia-doesnt-want-war-between-israel-and-iran.html
https://www.khabaronline.ir/news/1895031
https://www.mashreghnews.ir/news/1593391
https://donya-e-eqtesad.com
