معصومه محمدی
پژوهشگر مسائل اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در این یادداشت به بررسی چگونگی سیاست‌های روسیه در قبال ریاست‌جمهوری ترامپ، از زاویه فرصت‌ها و ریسک‌ها پرداخته‌شده است. این نوشتار با تحلیل منابع معتبر و علمی به بررسی اجزای کلیدی این رویکرد پرداخته است. این تحلیل بر مبنای گزارش‌ها و تحلیل‌های منتشر شده توسط مؤسسات پژوهشی نظیر موسسه بروکینگز و مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک (CSIS) است و تلاش می‌شود تا با نگاهی همه‌جانبه، تعاملات این دو کشور را در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ و دوره جدید آن مورد بررسی قرار دهد. با انتخاب مجدد دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، رویکرد روسیه به ترامپ احتمالاً شامل مجموعه‌ای از فرصت‌ها و ریسک‌ها خواهد بود. روسیه از سیاست‌های ترامپ به دلیل تمرکز وی بر کاهش نقش ایالات‌متحده در مسائل بین‌المللی و رویکرد کمتر تهاجمی نسبت به روسیه در مقایسه با رقبای دموکرات او استقبال می‌کند. بااین‌حال، شرایط ژئوپلیتیکی و وضعیت داخلی آمریکا و روسیه در سال‌های اخیر به‌شدت تغییر کرده و رویکرد مسکو به ترامپ می‌تواند پیچیده‌تر از گذشته باشد.
فرصت‌های روسیه در دوران ترامپ
بهبود روابط دیپلماتیک و تلاش برای کاهش تحریم‌ها؛ ترامپ با شعار “اول آمریکا” وارد کاخ سفید شد و علاقه‌مند به کاهش درگیری‌های بین‌المللی و بهبود روابط با روسیه بود. سیاست‌های او، به‌خصوص در قبال متحدان سنتی آمریکا نظیر ناتو، فضایی ایجاد کرد که کرملین بتواند به بهبود روابط با آمریکا امیدوار باشد. این فضا فرصتی بود برای مسکو تا با کاهش تنش‌ها، تلاش کند فشارهای اقتصادی و تحریم‌هایی را که به دلیل اشغال کریمه و دخالت در امور اوکراین بر این کشور اعمال‌شده بود، کاهش دهد. به‌عنوان‌مثال، ترامپ به دلیل رویکردهای مثبت خود نسبت به ولادیمیر پوتین، بارها به‌عنوان فردی تلقی شد که می‌تواند مسیر بهبود روابط دو کشور را هموار کند. در صورت بازگشت ترامپ، کرملین ممکن است به کاهش تحریم‌ها و روابط دوستانه‌تر امیدوار باشد. هرچند، این امیدواری ممکن است با چالش‌های داخلی آمریکا مواجه شود؛ زیرا بسیاری از سیاستمداران و نهادهای آمریکایی به دلیل نگرانی از نفوذ روسیه به این رویکرد مخالف‌اند.
افزایش نفوذ منطقه‌ای روسیه و تضعیف ناتو؛ ترامپ در طول ریاست‌جمهوری خود انتقادات شدیدی را نسبت به کشورهای اروپایی و تعهدات آن‌ها به ناتو مطرح کرد. او بارها از کشورهای عضو ناتو خواست که هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهند و از نقش رهبری آمریکا کاست. این موضوع فرصتی به روسیه داد تا از اختلافات داخلی ناتو استفاده کند و نفوذ خود را در مناطقی مانند شرق اروپا، خاورمیانه و مدیترانه شرقی افزایش دهد. در سوریه، با حمایت از دولت بشار اسد، روسیه به‌عنوان یک بازیگر اصلی مطرح شد و به دنبال حفظ منافع خود در منطقه بود. از سوی دیگر، این نفوذ روسیه در مدیترانه شرقی با استفاده از ظرفیت‌های نظامی خود در لیبی و همکاری‌های اقتصادی با کشورهای مانند مصر تقویت شد. احتمالاً مسکو امیدوار است که با بازگشت ترامپ، با نظارت کمتر و سیاست‌های مبهم‌تر دولت آمریکا، به فعالیت‌های سایبری خود ادامه دهد و افکار عمومی آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد.
استفاده از فضای سایبری و جنگ اطلاعاتی؛ یکی از فرصت‌های مهم برای روسیه در دوران ترامپ، استفاده از فضای سایبری و جنگ اطلاعاتی بود. روسیه از این ابزارها برای افزایش نفوذ خود در افکار عمومی و ایجاد شکاف در جامعه آمریکا بهره برد. به گفته تحلیلگران امنیتی، روسیه با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مختلف سعی کرد فضای داخلی آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد و افکار عمومی را دچار سردرگمی کند. این نوع از نفوذ سایبری و جنگ اطلاعاتی باعث شد که روسیه بتواند قدرت و نفوذ خود را در حوزه سایبری به نمایش بگذارد و توانایی‌هایش را در این نوع جنگ‌های نوین نشان دهد.
ریسک‌های تعامل با ترامپ برای روسیه
افزایش تنش‌های داخلی در ایالات‌متحده و تاثیرات منفی بر روابط؛ گرچه ترامپ به بهبود روابط با روسیه تمایل داشت، اتهاماتی درباره همکاری او با کرملین و مداخله روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ باعث ایجاد نگرانی‌های شدیدی در آمریکا شد. در پی این نگرانی‌ها، تحقیقات گسترده‌ای از سوی کنگره و نهادهای اطلاعاتی انجام گرفت که منجر به وضع محدودیت‌های بیشتر بر روسیه شد. این مسئله، شرایطی ایجاد کرد که هرگونه تغییری در روابط دوجانبه آمریکا و روسیه تحت‌فشارهای داخلی آمریکا به‌شدت محدود شود و این خود به‌عنوان یک ریسک برای روسیه مطرح بود. بازگشت ترامپ به کاخ سفید می‌تواند تنش‌های داخلی آمریکا را تشدید کرده و به بازگشایی تحقیقات پیرامون دخالت احتمالی روسیه در انتخابات قبلی منجر شود. چنین تحقیقاتی می‌تواند به تحریم‌های جدید و فشارهای بین‌المللی بیشتر علیه روسیه بیانجامد و دستاوردهای احتمالی دیپلماتیک را تضعیف کند.
تشدید رقابت انرژی و تغییرات اقلیمی؛ در دوره قبلی ترامپ، وی سیاست‌های محیط زیستی سخت‌گیرانه‌ای علیه روسیه اتخاذ نکرد، اما با توجه به بحران‌های انرژی جهانی و سیاست‌های آمریکا برای خودکفایی در منابع انرژی، ممکن است رقابت‌های جدیدی در زمینه نفت و گاز میان دو کشور ایجاد شود. این موضوع می‌تواند بر روابط تجاری دو کشور اثر منفی بگذارد.
تشدید تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های مالی؛ بااینکه ترامپ تمایل داشت تا روابط بهتری با روسیه برقرار کند، اما فشارهای داخلی و تحقیقات پیرامون دخالت روسیه در انتخابات موجب شد کنگره و نهادهای دیگر برشدت تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه بیفزایند. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌هایی در دسترسی روسیه به سیستم مالی بین‌المللی و معاملات انرژی بود که فشار شدیدی بر اقتصاد این کشور وارد کرد. این وضعیت، عملاً به روسیه اجازه نمی‌داد که از فرصت‌های اقتصادی بهره‌برداری کرده و به بهبود وضعیت اقتصادی خود بپردازد.
خطرات ناشی از تنش‌های نظامی در خاورمیانه و مدیترانه شرقی؛ در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ، سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه به نحوی تغییر کرد که گاهی به رقابت و گاهی به همکاری میان روسیه و آمریکا در این منطقه منجر شد. روسیه با حضور نظامی در سوریه و حمایت از بشار اسد، خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه مطرح کرد و از این حضور نظامی برای تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی خود بهره برد؛ اما این حضور، باعث افزایش احتمال درگیری‌های مستقیم میان نیروهای آمریکایی و روسی شد و حتی در مواردی به تنش‌های نظامی نیز منجر شد. این وضعیت برای روسیه یک ریسک بزرگ بود زیرا هرگونه اشتباه محاسباتی می‌توانست به درگیری‌های مستقیم با نیروهای آمریکایی منجر شود.
پیچیدگی‌های بیشتر در سیاست‌های جهانی و نقش روسیه در مقابله با نظم جهانی غرب محور؛ باوجوداینکه روسیه تلاش کرد از رویکرد ترامپ در قبال ناتو و متحدان غربی بهره‌برداری کند، این وضعیت نیز یک ریسک قابل‌توجه برای روسیه بود. از دیدگاه مسکو، این فرصت برای تضعیف ناتو و ایجاد شکاف در غرب بود، اما هم‌زمان این امر می‌توانست منجر به تشدید خصومت‌های نظامی در مناطق حساس شود. به‌عنوان‌مثال، حضور روسیه در مدیترانه شرقی و تقویت همکاری‌های نظامی با ترکیه و برخی کشورهای دیگر منطقه، باعث شد تا تنش‌ها در این منطقه افزایش یابد و احتمال بروز درگیری‌های نظامی بیشتر شود. با توجه به حساسیت روابط روسیه و آمریکا، هرگونه نزدیکی میان مسکو و واشنگتن در دوران ترامپ ممکن است موجب بی‌اعتمادی میان متحدان کلیدی آمریکا شود و احتمال همکاری‌های چند جانبه با آمریکا را کاهش دهد. از طرفی، روسیه نیز ممکن است برای پیشبرد سیاست‌های خود در مناطق کلیدی مانند خاورمیانه و اروپای شرقی با چالش‌های جدیدی مواجه شود، زیرا کشورهای اروپایی به دلیل نگرانی از نفوذ روسیه، رویکردهای سخت‌گیرانه‌تری را اتخاذ می‌کنند
به‌طورکلی؛ سیاست‌های روسیه در قبال ترامپ و دوران ریاست‌جمهوری او، هم‌زمان فرصت‌ها و ریسک‌هایی را به همراه داشته است. از یک‌سو، ترامپ فضای بهتری برای روسیه در حوزه‌های دیپلماتیک و منطقه‌ای ایجاد کرد و به مسکو اجازه داد تا در زمینه‌هایی مانند سایبری و نفوذ منطقه‌ای تقویت شود؛ اما از سوی دیگر، این سیاست‌ها باعث افزایش نگرانی‌ها و تنش‌های داخلی در آمریکا شد که درنهایت منجر به اعمال تحریم‌های شدیدتر و محدودیت‌های بیشتر بر روسیه گردید. این تحلیل نشان می‌دهد که هرچند ریاست‌جمهوری ترامپ به روسیه فرصت‌های تازه‌ای ارائه داد، اما این فرصت‌ها با خطرات و چالش‌های جدیدی همراه بود که در نهایت به بهبود روابط دو کشور منجر نشده است اما به نظر می‌رسد انتخاب مجدد ترامپ فرصت‌ها و چالش‌هایی به همراه دارد. مسکو ممکن است به دلیل رویکرد کمتر تهاجمی ترامپ در سیاست خارجی و تمایل او به کاهش تعهدات بین‌المللی آمریکا به این انتخاب امیدوار باشد. بااین‌حال، شرایط داخلی و بین‌المللی تغییرات بسیاری داشته و احتمالاً مسکو با احتیاط بیشتری عمل خواهد کرد تا از مخاطرات احتمالی پرهیز کند.
