فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
رویکرد روسیه در خاورمیانه تقویت یک قدرت منطقه گرایی جدید، با ضریب امنیتی و رشد اقتصادی بالا، از طریق مدیریت منازعات مهم منطقه ای است.نزدیک شدن روسیه به سوریه با واسطه ایران،این اهرم را در منطقه به این کشور داده است. از منظر مقامات کرملین و شخص پوتین، ایدة چندجانبه گرایی می تواند یک جایگزین قانع- کننده برای مفهوم جهان چند قطبی باشد. (1)تحلیل گران سیاسی بین المللی معتقدند یکی از کلیدهای موفقیت روسیه در این زمینه توانایی آن در برقراری ارتباط دوستانه با هر بازیگر دولتی و غیردولتی درگیر در یک درگیری خاص است ، در حالی که هنوز به نوعی هاله ای از بی طرفی و قابلیت اطمینان عملگرا را حفظ می کند.
روسیه از زمان پایان جنگ سرد، سیاست خاورمیانه ای خود را در قالب های سکولار و غیر ایدئولوژیک دنبال می کند. مسکو معتقد است که این کشور بایستی با تمامی احزاب و گروه های منطقه به استثنای داعش به گفت وگو بپردازد. (2)چنین رهیافتی در تفکر استراتژیک رهبران روسیه به تحولات منطقه ای از جمله یمن نیز به چشم می خورد. درک و قبول مسئولیت نقش میانجی گری برای مداخله در اختلافات منطقه ای ابزاری در جهت تداوم هژمونی روسیه در منطقه است.
– منافع روسیه در یمن
سیاست خارجی روسیه کاملاً انعطاف پذیر و عمل گرا است. مسکو روابط خوبی با اسرائیل ، عربستان سعودی و ترکیه برقرار کرده است و به دنبال اهرم و نفوذ نه تنها به عنوان وزنه تعادلی در برابر ایالات متحده و اروپا است، بلکه در موقعیت بهتری برای مهار خطر تروریسم رادیکال اسلامی قرار دارد. کرملین به ویژه نگران گسترش اسلام رادیکال در قفقاز شمالی و سایر مناطق مسلمان نشین در مرکز روسیه است.(3)
لذا ثبات در خلیج فارس برای منافع استراتژیک روسیه حیاتی است. استراتژی روسیه در یمن به طور همزمان در سه سطح محلی، منطقه ای و بین المللی اجرا می شود. مسکو مانند سایر درگیری های منطقه ای، وضعیت یمن را یک جنگ واقعی منطقه ای نمی داند، بلکه آن را یک درگیری محلی با ابعاد منطقه ای می داند.
در سطح محلی، روسیه تماس های گسترده ای با همه بازیگران محلی ، به جز گروه های جهادی ، را حفظ کرده است. در سطح منطقه روسیه تعادلی را در خلیج فارس ایجاد کرده است، اتحاد خود را با ایران تحکیم کرده و در عین حال روابط دوجانبه با عربستان سعودی و امارات دارد.
موضع دوسوگرایانه مسکو در قبال درگیری در برابر جامعه بین‌المللی، انتخاب گزینش هویج و چماق‌های خود برای اینکه هیچ یک از متحدان خود را به طور مهلکی از خود دور نکند. در واقع سیاست روسیه در یمن رابطه مطلوب با تقریباً همه سهامداران، چه آنهایی که هدفشان به دست آوردن کرسی در میز مذاکره تحت حمایت سازمان ملل است و چه آنهایی که قبلاً در این روند شرکت کرده‌اند.(4)
پایبندی مستمر روسیه به سیاست عدم تعهد استراتژیک در یمن، منافع ژئوپلیتیکی این کشور را در خاورمیانه پیش می برد و این کشور را در موقعیت مناسبی برای ایفای نقش مهمی در پایان دادن به جنگ داخلی یمن قرار می دهد. مسکو ارزش قابل توجهی برای موقعیت یمن در چهارراه دریای سرخ، تنگه باب المندب و خلیج عدن قائل است و می خواهد یک پایگاه نظامی در جنوب یمن بسازد تا نفوذ خود را در منطقه ای با اهمیت ژئوپلیتیک رو به رشد گسترش دهد. سیاست عدم تعهد استراتژیک به روسیه اجازه می دهد تا اطمینان حاصل کند که علیرغم تغییر در توازن داخلی قدرت یمن ، منافع آن امن است.(5)
با این رویکرد این کشور لایة پیچیده ای را به توزیع قدرت در خاورمیانه افزوده است. این تحول منطقه را به یک سیستم قدرت سه لایه تبدیل کرده است.اولین لایه، نبرد برای تصاحب دولت می باشد که در پیکار میان شورشیان و حکومت در جنگهای داخلی سوریه، یمن، عراق و لیبی قابل رؤیت است. لایه دوم، نبرد ایران، عربستان سعودی و ترکیه برای سیطرة منطقه ای و لایه سوم نیز رقابت واشنگتن و مسکو در سطح منطقه ای می باشد.(6)
روسیه با علم اینکه درگیری ها در یمن محلی است ،برخلاف حضور در سوریه این بار به عنوان یک میانجی مهم و غیرمنتظره در جنگ جاری در یمن وارد شده است . روسیه در بلندمدت، به دنبال تثبیت خود به عنوان یک سهامدار اصلی در زمین یمن با تحکیم حضور زمینی خود در جنوب یمن و تقویت کنترل بر تنگه باب المندب و همچنین به کارگیری نیروهای نظامی خصوصی است. حضور زمینی در شرق تنگه ، دستیابی به تاسیسات دریایی و هوایی در جنوب یمن، توانایی های عملیاتی روسیه در اقیانوس هند و دریای سرخ را افزایش می دهد .(7)
روسیه با برقراری روابط دوستانه یکسان با همه طرف‌ها از جمله عربستان سعودی، در حالی که هیچ کدام را برای رسیدن به یک نتیجه خاص تحت فشار قرار نمی‌دهد، در موقعیت خوبی قرار دارد تا متحدان آمریکا را یکی پس از دیگری کنار بزند و دوباره در کل فرآیند دیپلماتیک مشارکت کند.(8)روسیه معتقد است که ثبات درازمدت یمن مستلزم توقف کامل درگیری ها و حل مشکلات موجود از طریق مذاکره است. در جریان مذاکرات سوچی ، مسکو بر لزوم راه اندازی یک گفت وگوی گسترده ملی تاکید کرد که در آن رویکردها و نگرانی های همه نیروهای سیاسی پیشرو در یمن مورد توجه قرار گیرد.
علاوه بر این، در حل بحران یمن، ممکن است منافع روسیه و آمریکا مطابقت داشته باشد و هر دو کشور بتوانند برای حل زودهنگام بحران یمن و غلبه بر فاجعه انسانی در این کشور در یک جهت عمل کنند.(9)
ایالات متحده و روسیه هر دو دلایلی برای کمک به خروج عربستان سعودی و ایجاد فضا برای کار کندتر صلح ملی دارند. این منطقه نادری است که در آن هر دو کشور ممکن است بتوانند در حمایت از تلاش‌های صلح‌ساز سازمان ملل و راه‌حلی برای تقسیم قدرت که اساساً باید توسط یمنی‌ها با همه تنوع سیاسی و منطقه‌ای‌شان ابداع شود، یک برد-برد بیابند، نه مدیریت خرد از خارج مانند روند پیچیده قانون اساسی سوریه.(10)
– موانع حضور مستقیم روسیه در یمن
روسیه به دلیل توان نسبتا محدود در نظام بین الملل نمی تواند با حضور و دخالت در بحران های منطقه ای و بین المللی در سطح گسترده شرکت کند.
موانعی در حضور مستقیم روسیه در یمن وجود دارد که باعث شده این کشور در مرحلة اول منافع ملی خود را در نظر بگیرد.روسیه در جنگ یمن به دلیل پیچیدگی قومی و مذهبی و حضور بازیگران منطقه ای ، چون با تمام جناح های درگیر ارتباط دارد سعی کرده با نقش میانجی گری حضور پیدا کند. یمن جزء اولویت اول روسیه نمی باشد ،چون طرف های درگیرهمه مسلمان می باشند ، هر گونه دخالت مستقیم یا غیرمستقیم در یمن ، ممکن است واکنش مشابهی در قسمت مسلمان نشین قفقاز شمالی رخ دهد و منافع حیاتی آن را به خطر اندازد.
– چشم انداز حل بحران یمن
توانایی ایالات متحده و روسیه برای هماهنگی و یافتن زمینه مشترک در سازمان ملل به ویژه برای چشم انداز صلح در یمن حیاتی خواهد بود.اگر روسیه و آمریکا بر سر ایجاد صلح در یمن به توافق نرسند،یمن به گروگان دیگری برای روابط آمریکا و روسیه تبدیل خواهد شد. اما بیشتر به نظر می رسد چون بایدن خواهان صلح در یمن و عقب نشینی عربستان است در صورت خروج از این بن‌بست تنش‌ها در اطراف اوکراین و سوریه،کم رنگ تر خواهد شد،و در آینده احتمال همکاری دو کشور در زمینه کنترل تسلیحات، افزایش خواهد یافت.
یکی از راه حل های خروج از بحران یمن ضرورت پرداختن به گفتگوهای چند جانبه فراگیر برای در نظر گرفتن تجزیه سیاسی کشور و تنوع منطقه ای است که موردتوجه هر دو کشور امریکا و روسیه است.روسیه و آمریکا و اکثر بازیگران بین المللی تشخیص داده اند که راه حل برای یمن تقسیم قدرت خواهد بود . پیروزی مطلق برای هیچ گروه سیاسی وجود ندارد ، به این دلیل که هیچ یک از احزاب ظرفیت اداره کشور متنوع و آسیب دیده را به تنهایی ندارند.تفاهم روسیه و آمریکا در مورد یمن به خودی خود جنگ داخلی پراکنده فزاینده را حل نخواهد کرد.اما چنین تفاهمی می تواند به عقب نشینی بازیگران منطقه کمک کند و به سازمان ملل کمک کند تا مذاکرات را با حمایت قاطع شورای امنیت متحد تجدید و گسترش دهد.با انجام این کار می تواند فضای ارزشمندی برای مذاکرات درون یمن برای پایان دادن به جنگ ایجاد کند.(11)
foreign resources
- Kortunov, Andrey V. (2019). Between Polycentrism and Bipolarity; OnRussia’s World Order Evolution Narratives, Russia in Global Affairs,Vol. 17, No. 1.
2.Sladden. James and Becca Wasser(2017), Ben Connable, and Sarah Grand-Clement, “Russian Strategy in the Middle East” Santa Monica, Calif: RAND Corporation, PE-236.
- https://www-nti-org.translate.goog/analysis/articles/strengthening-russias-influence-in-international-affairs-part-i-the-quest-for-great-power-status/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- https://www-ispionline-it.translate.goog/it/pubblicazione/russias-multidimensional-approach-yemen-war-24697?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- https://www-mei-edu.translate.goog/publications/can-russia-play-role-ending-yemeni-civil-war?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- Harrison, Ross (2018). Shifts in the Middle East Balance of Power: An
Historical Perspective, Al Jazeera Centre for Studies.
- https://manaramagazine-org.translate.goog/2021/04/14/russias-growing-ambitions-in-yemen/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
8 https://www-aspistrategist-org-au.translate.goog/russia-is-astutely-playing-the-players-in-yemen/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- https://www-al–monitor-com.translate.goog/originals/2021/06/russia-looks-way-back-yemen?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- https://www-europeanleadershipnetwork-org.translate.goog/commentary/yemencantwait-russia-and-the-us-have-a-shared-interest-in-a-ceasefire-in-yemen/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
- https://www-europeanleadershipnetwork-org.translate.goog/commentary/yemencantwait-russia-and-the-us-have-a-shared-interest-in-a-ceasefire-in-yemen/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
