فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

تاریخچه روابط بین ایران با عمان:

با نگاهی به تاریخ عمان میتوان دریافت این منطقه در زمان هایی بخشی از قلمرو پادشاهان ایرانی بوده است. به طوری که ایرانیان زیادی در آن ساکن بوده اند .در این حال پس از ظهور اسلام نیز این منطقه  در زمانهایی تحت قلمرو سلسله های ایرانی درآمده  است. در چند قرن اخیر گاه حکومت های قدرتمندی در آن تشکیل شده است که حدود این حکومت گاه تا اجاره نمودن بندر عباس و جزیره قشم و جزیره هرمز در خلیج فارس از ایران میرسید و گاه نیز به نوعی خود را تحت الحمایه ایران به شمار می آوردند.در دوران حکومت قاجارها در ایران روابط دو کشور روال تقریبا عادی داشت ولی از اواخر دوره مظفرالدین شاه قاجار حتى مرواده تجارى نیز با عمان و مسقط رو به کاهش گذاشت.  یعنی همچنان که قدرت و تاثیر انگلستان در  پادشاهی عمان روبه افزایش گذاشت در اوائل پادشاهی رضا شاه در ایران روابط  بین دو کشور به‌طور کامل قطع شد.

واژگان کلیدی: روابط ایران با عمان، روابط رو به افزایش ایران با عمان، روابط تاریخی ایران با عمان، مناسبات ایران با عمان، حوزه های همکاری روابط ایران با عمان

روابط در دوران سلطان قابوس:

هر چند در دوران سلطنت سعید بن تیمور (1311 – 1349 عمان به یکی از منزوی ترین کشورهای جهان تبدیل شد، اما سلطان قابوس  به برقراری ارتباط با دنیای خارج همت گمارد .در این بین با کودتای سلطان قابوس بر ضد پدرش در سال 1970 دولت ایران به‌دنبال انگلیس و آمریکا بلافاصله رژیم جدید عمان را به رسمیت شناخت  و پشتیبانى خود را از سلطان قابوس اعلام نمود.

تا سال 1349 خورشیدی یا هیچ‌گونه رابطه‌ جدید دیپلماتیک  بین ایران و عمان برقرار نبود در این حال ن در دى‌ماه سال 1349 یک هیئت مطبوعاتى عازم عمان گردید و در شهریور 1350 هم کشور مان  طى یک اطلاعیه رسمى استقرار روابط سیاسى بین دو کشور را اعلام کرد که پس از آن  اولین سفیر دولت ایران در فروردین 1351 در مسقط پایتخت جدید این پادشاهی مستقر  شد. در این بین باید اشاره کرد که قابوس در واقع با مشکلات بسیاری از جمله شورشیان چپگرای ظفار روبرو بود و امنیت این کشور را تهدید می کردند. همین امر باعث شد تا نگاه سلطان قابوس به روابط با ایران جدی تر شود  و بکوشد تااز  ایران به عنوان وزنه ای در برابر چپگرایان استفاده کند . در این راستا با درخواست کمک سلطان قابوس نیرو های ارتش ایران به تدریج در این کشور حضور یافتند و عملا چپگرایان را در این کشور نابود کردند .این دوره در واقع اوج روابط دو کشور بود  وتوافقها وقراردادهای بسیاری بین دو کشور به امضا رسید و  شاه همچنین سیل کمک‌هاى همه جانبه نظامى و مالى خود را به عمان سرازیر کرد و پوشش هوائى عمان از لحاظ امنیتى نیز به‌عهده گرفت و قسمتی از نیرو های نظامی خود را در این کشور حفظ کرد.

روابط دو کشور پس از انقلاب اسلامی:

با پیروزى انقلاب اسلامى و سقوط شاه ایران سبب گرایش بیشترو بیشتر  عمان به آمریکا و دوری از ایران و پیوستن به شورای همکاری خلیج فارس شد.به طوریکه چند ماه قبل از شروع جنگ تحمیلی، عمان جنگ روانی علیه عراق را متوقف کرد اما بعد از فتح خرمشهر، دولت عمان مواضع ضد ایرانی خود را کاهش داد.ازسال  1364 نگاه روشن تر و فعال تری در سیاست خارجی عمان دیده می شد که گسترش ارتباط با ایران، برقراری رابطه با شوروی سابق، مد نظر قرار گرفت پس از آن نیز با  پایان  جنگ تحمیلی و به ویژه بعد از بحران خلیج فارس دولت عمان کوشید تا روابط خود با ایران را در تمامی سطوح گسترش دهد این روند تا امروزه ادامه یافته است به طوری که این کشور از کشور های معدود عرب حاشیه خلیج فارس است که  در چند سال اخیر روابطی قدرتمند وقوی داشته است  روابطی که به نظر میرسد در ابعاد زیادی گسترش یافته و در آینده نیز گسترش بیشتری خواهد یافت .

روابط کنونی و چشم انداز آینده  :

عمان کشوری پادشاهی است در شرق شبه‌جزیره عربستان و جنوب در یای عمان و خلیج فارس قرار دارد. این کشور از جنوب شرق نیز به دریای عرب و از شمال هم  به  مرزهای آبی ایران محدود است. در این بین این کشور از نقطه نظر استراتژیکی عمان هر چند  در شرق و جنوب شرقی شبه جزیره عربستان قرار گرفته است اما از طریق بخش جدا شده شبه جزیره مسندم در شمال کشور که در ناحیه جنوبی تنگه هرمز قرار دارد به خلیج فارس وصل شده است که نشان از اهمیت ژئوپلتیکی و استراتژیک عمان دارد. در این بین سفر سلطان قابوس  پادشاه عمان برای اولین بار بعد از 35 سال به ایران در سال 1388 و دیدار و گفتگو با مقامات تهران در واقع نقطه عطفی در تاریخ مناسبات دو کشور و گامی بزرگ در جهت توسعه مناسبات ایران و عمان در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بود گامی که در کنار افزایش روابط چند بعدی ایران با این کشور همراه با سفر مقام‌های سیاسی، اقتصادی، پارلمانی، آموزشی و بازرگانی دو کشور را از پتانسیل های گسترده روابط آگاه تر ساخت. در این بین تشکیل کمیته مشترک نظامی دو کشور و برگزاری جلسه سالانه این کمیته استفاده از تجارب یکدیگر و همچنین همکاری مشترک نظامی در برپایی رزمایش ها نمادی از همکاری‌های مهم نظامی دو کشور است.در این حال عمان، حق ایران در دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته‌ای را به رسمیت شناخته وموضع این کشور درباره جزایر سه‌گانه ایران و ادعاهای امارات مذاکره و گفتگو دوجانبه است. در بعد دیگری دو کشور ایران  و عمان  که تنگه استراتژیک هرمز در بین آنها قرار  دارد بارایزنی‌های مستمر مقامات سیاسی دو کشور می توانند با توجه به وجود پتانسیل های گسترده  به حجم روابط خود وسعت دهند. همچنین از آنجایی که  ایران و عمان به طور مشترک کنترل تنگه هرمز را نیز بر عهده دارند می تواند در زمینه امنیت خلیج فارس نیز نقش آفرینی کنند. در بعد دیگری مشترکات فرهنگى دو ملت و به ویژه مشابهت‌هاى فراوان فرهنگ مناطق همجوار دو کشور زمینه همکاریهاى فرهنگى را هموار کرده و میتواند مبنایی برای  تبادلات توریستى اعم از توریسم درمانى و… باشد.

جدا از این همکاری‌های اقتصادی ایران با عمان با افتتاح مرکز تجاری ایران در عمان و نگاه جدیتر دو کشور به مقوله تجارت ، برقراری خط کشتیرانی و هوایی،  موضوع سوآپ نفت از ترکمنستان به عمان و..در کنار پتانسیل ها دیگر مورد توجه قرار گرفته است. باید به یاد داشت که زمینه‌ها و فرصت‌هاى بسیار زیادى براى سرمایه‌گذارى در این کشور در بخش انرژی ،عمرانی وصدور خدمات فنی و مهندسی برای کشور ما وجود دارد. ایران همچنین می تواند بخشی از کالاهای وارداتی خود را از کشور عمان تأمین کند و از حجم واردات گسترده خود از امارات بکاهد علاوه بر ان از انجا که دارای حوزه های مشترک هیدرو کربنی هستیم سرمایه گذاری مشترک و برداشت از حوزه های مشترک نفتی و گازی می تواند مد نظر دو کشور باشد .گذشته از این نگاه میانجی گرایانه دولت عمان بین ایران وامریکا در قضیه سارا شورد و گفتگوی بین ایران و امریکا نشان داد که این کشور میکوشد تا با توجه به روابط خوب خود با تهران از درراستای سیاست تنش زدایی در منطقه حرکت کند. چنانچه پس از انتخاب آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور سلطان عمان در ایران حضوریافت و اخیرا نیز میزبان رئیس جمهور ایران بود. این امر در حالی است که این سفر می تواند فصل جدیدی را در روابط دوستانه دوجانبه ایجاد می کند و به صلح، ثبات و امنیت بیشتر در منطقه منجر خواهد شد.