فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
پایان تنش زدایی ایران و عربستان با میانجی گری چین ، پیامدهای چند لایه ای منطقه ای برای یمن دارد. احیای اخیر روابط بین عربستان سعودی و ایران می تواند به پایان دادن به درگیری ها در یمن کمک کند، موضوعی که یکی از مسائل مهم بین دو قدرت منطقه ای بوده است، اما ممکن است به علل اصلی درگیری توجه نشود.
سوالاتی در مورد این که آیا مقابله با پیامدهای چند لایه ای منطقه ای درگیری در یمن از طریق نزدیکی عربستان و ایران می‌تواند به تضمین تلاش‌های صلح‌سازی پایدار کمک کند؟ و چشم انداز صلح عادلانه و پایدار در یمن چیست؟ سناریوهایی است که باید به لایه های مختلف این صلح و حمایت منطقه ای و بین المللی آن پرداخته شود.
-اثرات توافق ایران و عربستان در صلح یمن
توافق ایران و عربستان ،یک ماه پس از میانجی گری چین برای آشتی بین دو قدرت منطقه ای،پیام چند لایه ای برای یمن خواهد داشت.
پیچیدگی که مشخصه درگیری یمن است منحصر به فرد نیست. در خاورمیانه ،کشورهایی مانند سوریه، عراق و لیبی نیز جنگ‌های داخلی را تجربه کردند که به درگیری‌های چند لایه شامل بازیگران محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است . درگیری در یمن در قلب خود یک جنگ داخلی بین جناح‌های یمنی است که ناشی از تنش‌های اجتماعی و سیاسی است . همین تنش های جناحی مانع از یک صلح پایدار شده است . لذا بعضی از تحلیل گران سیاسی این توافق را حاصل جمع صفر می دانند آیا این توافق می تواند به پایان جنگ یمن و صلح پایدار کمک نماید ؟
عربستان سعودی اولویت ریاض را پیدا کردن راهی برای برقراری آتش بس دائمی در یمن ذکر کرده است. ایران نیز در سازمان ملل متحد ،نزدیک شدن ایران و عربستان سعودی را کمک به آتش‌بس و یک دولت ملی فراگیر در یمن دانست.در حالی که این پیشرفت دیپلماتیک ممکن است نقطه شروعی برای پایان دادن به جنگ یمن باشد که به تازگی وارد نهمین سال خود شده است، باید ملاحظات بیشتری برای پایان دادن به خشونت های طولانی مدت در نظر گرفته شود.یمنی ها محتاطانه خوشبین هستند که این می تواند آغاز پایان جنگی باشد که سال ها کشور را از هم پاشیده است.(1)
از طرفی برای تحقق اهداف بن سلمان در چشم انداز 2030، ثبات منطقه ای، به ویژه در مرزهایش، یک پیش نیاز است. یکی از پیامدهای این امر این است که هیچ یک از بازیگران منطقه‌ای که در میانجی گری یا تلاش‌های تسهیل‌کننده بین ایران و عربستان سعودی شرکت می‌کنند، نمی‌توانند تضمین‌ها ویا مزایایی را ارائه دهند که هم ریاض و هم تهران آن را بپذیرند – و این همان جایی بود که چین وارد شد.لذا این توافق حاصل جمع صفر نیست و سودهای کوتاه مدت متعددی برای عربستان سعودی، ایران، حوثی ها به همراه دارد، اما برای ROYG (دولت جمهوری یمن )بسیار کمتر است. با توجه به اهداف امنیت ملی عربستان سعودی، به ویژه برای محافظت از خود در برابر پهپادها و موشک‌های مورد استفاده حوثی‌ها، ایران حداقل در تئوری موافقت کرده است که از حملات فرامرزی حوثی‌ها و سایر طرفداران ایران به این کشور جلوگیری کند.
با توجه به روابط ایران و حوثی‌ها و تلاش‌های ریاض برای اطمینان از خروج از کشور، عربستان سعودی ممکن است راه‌حلی «رفع سریع» برای مشکلات خود را دنبال کند که کمک چندانی به ریشه‌های واقعی درگیری نخواهد کرد. تحلیل گران سیاسی معتقدند همه از خروج سعودی‌ها از یمن ناامید هستند. آنها تمایل دارند خروج عربستان از جنگ یمن را با صلح اشتباه بگیرند. در حالی که جامعه بین المللی ممکن است پختگی ژئوپلیتیکی وضعیت را فرصتی برای یک پیشرفت بزرگ بداند، دیدگاه ریاض بر خروج متمرکز است. استراتژی پس از خروج نامشخص است و کار در حال انجام است. این ممکن است منجر به محلی سازی مناقشه به جای حل پایدار آن در کوتاه مدت شود.(2)
آخرین تحولات به تنهایی نگرش حوثی‌ها را بلافاصله تغییر نخواهد داد. در حالی که ایران از حوثی ها و مبارزات آنها حمایت کرده است، این جناح برنامه خاص خود را دارد و صرفاً نماینده ایران نیست – حتی اگر روایات عمومی آن را چنین توصیف کرده اند.با این حال، ایران دارای نفوذ سیاسی بر حوثی‌ها است، زیرا روابط بین این دو با پیشرفت درگیری تحکیم شده است. جنبه مثبت این توافق این است که ممکن است طرف‌های یمنی را به سرعت بخشیدن به درک و تحقق اهداف منطقه‌ای حامیان خود سوق دهد و آنها اهدافی را دنبال کنند که منافع آنها را تامین نمی‌کند و به ضرر منافع یمن و استقلال است. اما در بلندمدت، پیمان عربستان و ایران می‌تواند امیدها به کاهش تنش‌های داخلی یمن را بهبود بخشد.(3)
برخی تحلیل گران معتقدند مزیتی که دولت ایران از تغییر سیاست خود در قبال حوثی ها و توقف تحویل تسلیحات به دست می آورد، اقتصادی است. لذا توقف حمایت ها از حوثی ها نه تنها مشروعیت تهران را افزایش می دهد، بلکه می تواند به اقتصاد کشور ایران کمک نماید.(4)
-پیامدهای توافق ایران و عربستان در صلح یمن
جنگ یمن به جای اینکه یک رویارویی دوتایی ساده بین حوثی‌ها و دولت مورد حمایت عربستان سعودی باشد، موزاییک پیچیده‌ای از جناح‌های مسلح متعدد است که علیه یکدیگر و گاهی در کنار یکدیگر می‌جنگند. آشتی بین ایران و عربستان سعودی به خصومت ریشه‌دار و دیرینه بین حوثی‌ها و مخالفانشان نمی‌پردازد، و همچنین تنش‌ها و اختلافات حاکم بر اردوگاه ضد حوثی‌ها را برطرف نخواهد کرد. در بهترین حالت، تنش زدایی عربستان و ایران، مذاکرات دوجانبه ای را که بین عربستان سعودی و حوثی ها در جریان بوده است، تسهیل خواهد کرد. با آغاز این گفت وگوها ، چون شورای رهبری ریاست جمهوری (PLC، دولت بالفعل یمن) از میز مذاکره حوثی و عربستان حذف شده است. لذا این حذف باعث می شود که هرگونه توافق حوثی-سعودی که ممکن است در آینده با حمایت ایران حاصل شود، به سختی برای صلح و ثبات این کشور نتیجه ای داشته باشد.
بنابراین ممکن است، یمن شاهد پیروزی یک طرفه، مشابه آنچه در سوریه رخ داد، شود. دراین شرایط، تحقیقات آکادمیک نشان می‌دهد که طرف‌های متخاصم می‌توانند گام‌هایی را به سوی یک راه‌حل مذاکره بردارند یا به طور نامحدود در یک درگیری پرهزینه و متوقف شده ادامه دهند.همانطور که ادبیات جنگ داخلی نشان می دهد، مسیر درگیری بستگی به این دارد که آن طرف ها چگونه ارزیابی کنند که از جنگ در مقابل مذاکره چه چیزی می توانند بدست آورند یا از دست بدهند. از آن جایی که حوثی ها بار دیگر مصمم به توسل به زور به نظر می رسند، چشم انداز صلح چندان دلگرم کننده به نظر نمی رسد.(5)
یکی از دلایل اصلی شدت، دامنه و طول درگیری در یمن، توانایی حوثی ها برای دستیابی به سلاح است که بدون آن انگیزه بیشتری برای این گروه برای دستیابی به توافق برای پایان دادن به درگیری وجود خواهد داشت. در حالی که یمن تهدیدی برای امنیت ملی ایران به شمار نمی‌رود، اما عربستان سعودی را تهدید می‌کند، زیرا با کشور خلیج فارس مرز مشترک دارد.به طور کلی، وقتی بازیگران غیردولتی معتقدند که یک دولت از آنها حمایت مالی و نظامی می کند، انگیزه کمتری برای دستیابی به توافق خواهند داشت.(6)
یمن شبیه یک کشور از هم پاشیده است که از یک قدرت مرکزی که دیده می شود، دیده نمی شود. به عنوان مشروع توسط بازیگران قدرتمند، که در آن احزاب داخلی و خارجی به دنبال به حداکثر رساندن کنترل بر قلمرو و منابع کمیاب هستند. (7) از بسیاری جهات، توافق عربستان و ایران مجموع صفر نیست و بازیگران مختلف درگیر ممکن است بخواهند در حرکت رو به جلو نقش های متفاوتی را ایفا کنند. برای چین، نقش این کشور در میانجی‌گری این توافق، نشان‌دهنده تغییر فزاینده در رقابت قدرت‌های بزرگ در خاورمیانه است، جایی که ایالات متحده همچنان درگیر است، اما نیاز به تاکید مجدد بر سیاست منطقه‌ای خود دارد. (8)
برای حوثی‌ها، هر چه مدت طولانی‌تری به عنوان قدرت واقعی در شمال یمن باقی بمانند، حکومت آن ها بیشتر به یک هنجار پذیرفته‌شده تبدیل می‌شود، با افزایش پتانسیل که چنین مشروعیتی بتواند در سطح بین‌المللی مقبولیت بیشتری پیدا کند. قدرت از طریق جنگ نیابتی مسلماً یک استراتژی موفق برای گسترش نفوذ منطقه ای آن است. (9)
درچند سال گذشته شاهد تغییر اساسی در رویکرد سعودی ها در یمن بودیم زیرا اولویت از شکست حوثی ها به تامین امنیت مرزهای آنها در برابر حملات حوثی ها تغییر کرد. عربستان سعودی برای یافتن راهی برای خروج از باتلاق پرهزینه خود در یمن، مداخله نظامی خود را کاهش داد و تلاش های دیپلماتیک خود را در تلاش برای تنش زدایی و یافتن راه حل سیاسی افزایش داد. دستاوردهای نظامی حوثی ها به آنها این امکان را داده است که مسیر دیپلماسی بین المللی در یمن را دیکته کنند. آنها می‌دانند که عربستان سعودی به دنبال خلاصی خود ناامید است و جامعه بین‌المللی می‌خواهد مشکل یمن از بین برود. آنها مذاکره با PLC یا دیگر جناح‌های یمنی را که به عنوان «مزدوران سعودی» معرفی می‌کنند، به رسمیت نمی‌شناسند و از مذاکره امتناع می‌کنند. آنها جنگ را به عنوان یکی از نمایندگان واقعی یمن و سعودی ها بین خود می بینند. در همین حال، اختلاف بین سعودی‌ها و اماراتی‌ها باعث شده است که نیروهای ضد حوثی عمیقاً از هم پاشیده شوند و به تنش‌هایی دامن بزنند که جنوب را بی‌ثبات کرده است. این تنش عربستان و امارات به ویژه با توجه به شکاف فزاینده بر سر نفوذ اقتصادی و سیاسی در منطقه احتمالاً تشدید خواهد شد و هیچ یک از این ها خبر خوبی برای یمن نیست. اما ریاض در حال ساخت حصاری به طول 900 کیلومتر است تا در صورت آشفتگی اوضاع در آینده، مرزهای خود با یمن را کاملاً ببندد.(10)
-سخن پایانی
رهبران عربستان سعودی که مسلماً بیشترین آسیب را به دلیل رفتار نیروهای خود در یمن متحمل شده اند، ممکن است به دلایلی از جمله هزینه ها، استرس بر نیروها و سکوهای نظامی و بهبود روابط با آمریکا ، انگیزه داشته باشند که ردپای نظامی عربستان در یمن را کاهش دهند. با این حال، حوثی‌ها و به‌طور مشخص‌تر مشارکت عمیق‌تر آن ها با ایران، تهدیدی کلیدی برای امنیت عربستان محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد که عقب‌نشینی نظامی، شبه‌نظامیان حوثی و کنترل بر شمال یمن را دست نخورده باقی می‌گذارد. اگر نتوان حوثی‌ها را از نظر نظامی شکست داد،آنگاه رهبران سعودی ممکن است با پایان دادن به کنترل این کشور بر دسترسی هوایی و دریایی به من و مذاکره برای آتش‌بس، بررسی کنند که آیا عربستان باید با حکومت حوثی موافقت کند یا نه ؟ (11)
پیش‌بینی این که چه اتفاقی می‌افتد سخت است، اما به نظر نمی‌رسد سناریویی که در آن سعودی‌ها با حوثی‌ها متحد می‌شوند تا نفوذ امارات در جنوب را تضعیف کنند، خارج از محدوده احتمالی باشد . توافق با حوثی ها درخواست ناامیدانه عربستان سعودی برای شستن دست های خود از یمن است، اما در دراز مدت می تواند به خوبی ایران را در معرض تهدید امنیت منطقه ای و بین المللی قرار دهد. مهم تر از آن، ممکن است یمن را در مسیری از درگیری طولانی قرار دهد که فضاهای بدون حکومت گسترده ای ایجاد کند.(12)
رئیس برنامه های امنیت ملی در دانشگاه علوم امنیتی نایف عربی در ریاض گفت: «پیشرفت در یمن همیشه برای سعودی ها اولویت داشت. اما بدون (همکاری) ایران، همه چیز به سرعت آنچه اکنون شاهد آن هستیم پیش نمی رفت.(13)
Reference
1-https://apnews.com/article/china-iran-saudi-diplomatic-relations-beijing-d12dc5dc4049052c6228caceaa2a2b9f
2-https://www.mei.edu/publications/china-and-saudi-iran-rapprochement-implications-yemen
3-https://apnews.com/article/china-iran-saudi-diplomatic-relations-beijing-d12dc5dc4049052c6228caceaa2a2b9f
4-https://www.arabnews.com/node/2276011
5-https://politicalviolenceataglance.org/2023/03/27/implications-of-the-saudi-iran-deal-for-yemen/
6-https://www.arabnews.com/node/2276011
7- United Nations Panel of Experts on Yemen, “Letter dated 22 January 2021 from the Panel of Experts on Yemen addressed to the President of the Security Council,” U.N. Document S/2021/79, January 2
8-https://www.mei.edu/publications/china-and-saudi-iran-rapprochement-implications-yemen
9-https://sgp.fas.org/crs/mideast/R43960.pdf
10-https://www.mei.edu/publications/china-and-saudi-iran-rapprochement-implications-yemen
11-https://sgp.fas.org/crs/mideast/R43960.pdf
12-https://www.mei.edu/publications/china-and-saudi-iran-rapprochement-implications-yemen
واژگان کلیدی: روابط, ایران , عربستان,پیامدهایی,صلح یمن
