مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
طی روزهای اخیر تمرکز بیشتر رسانه های بین المللی بر روی تحولات و بحران اخیر عراق متمرکز بوده است چرا که گروه رادیکال و افراطی داعش (دولت اسلامی عراق و شام) که به اقدامات خشونت آمیز و تروریستی طی سالهای اخیر مشهور بوده است توانسته ضمن تصرف شهر مهم و استراتژیک موصل در استان نینوا، امنیت، آرامش و ثبات را در بخش قابل توجهی از استانهای مرکزی و شرقی عراق مخدوش کند، حتی بسیاری از تحلیلگران نگران از امنیت و یا در بدترین حالت سقوط بغداد، پایتخت این کشور، هستند، برای تحلیل هرچه بهتر تحولات سریع مذکور به سراغ پروفسور نادر انتصار رفته ایم، وی استاد روابط بین الملل در دانشگاه آلابامای جنوبی است. مشروح گفتگو در ادامه خواهد آمد:
واژگان کلیدی: عراق، داعش، دولت اسلامی عراق و شام، روابط عراق و عربستان سعودی، القاعده، گروه توجیه و جهاد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به عنوان نخستین سئوال بفرمایید که تحلیل شما از چرایی سقوط سریع موصل ،قطب صنعتی عراق، به دست داعش چیست؟
پروفسور انتصار: تسخیر موصل و برخی شهرهای دیگر عراق توسط گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) را از چند جهت می توان مورد بررسی قرار داد. مهمترین موضوع برای سرعت عملیات داعش در تسخیر شهر بزرگی مانند موصل است. با توجه به اینکه ارتش عراق و نیروهای انتظامی آن کشور بسیار قوی تر از قوای داعش بودند اکثر قریب به اتفاق مدافعان نظامی بعد از مدت کوتاهی مقابله با شبه نظامیان داعش فرار کردند بطوری که خود داعش نیز از فرار سریع نظامیان عراق در موصل دچار تعجب گردیده بود و حتی غافلگیر شدند. این فروپاشی سریع قوای انتظامی عراق چند سئوال را در بر دارد: آیا داعش در ارتش عراق نفوذ کرده است؟ آیا تنی چند از فرماندهان نظامی عراق وابسته داعش هستند؟ آیا شکاف های عمیق سیاسی که در ساخت دولت عراق وجود دارد یعنی شکافهای مذهب، قومی و منطقه ای در داخل ارتش عراق نیز نمایان است؟ اگر جواب به این سئوال مثبت است باید نتیجه گرفت که کشور عراق آنچه که به آن می توان ارتش ملی گفت ندارد. بلکه ارتش آن فقط از گروه های مختلف با اهداف و مقاصد مختلف تشکیل شده است. آیا شکست یا فرار ارتشیان عراق در موصل و در چند شهر دیگر نشانه شکست سیاست آمریکا در عراق است؟ آیا عراق در درازمدت می تواند بصورت کشوری یکپارچه باقی بماند و یا اینکه در عمل به سه قسمت تقسیم خواهد شد و همانطور منجر به بی ثباتی بیشتر منطقه خواهد شد؟ این سئوالاتی است که ما در زمان حاضر نمی توانیم بطور دقیق و قاطع به آنها پاسخ دهیم. گرچه داعش در درازمدت نمی توان به عنوان یک قوای بزرگ و تعیین کننده در عراق مانند زمان کنونی باقی بماند بکن تصرف شهری مانند موصل با سرعتی سریع توسط یک قوای نسبتاً کوچک، ساختار سیاسی کنونی عراق را بیش از پیش زیر سئوال می برد!
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه سناریوهای منطقه ای و داخلی را در پشت پرده گروه داعش می بینید؟
پروفسور انتصار: در این شکی نیست که برخی از افراد بانفوذ و حتی افرادی در دولت های منطقه مانند عربستان سعودی و قطر داعش را کمک کرده و در گسترش این گروه در چند سال اخیر نقش موثری را بازی کرده اند. بطور کلی باید گفت افزایش رقابت های منطقه ای میان بازیگران مختلف و اصلی حاضر در خاورمیانه بطور مستقیم و غیرمستقیم بر مجال دادن و بازی دادن به گروه های تروریستی و خشونت طلب از جمله داعش کمک کرده است
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در این بین ریشه تاریخی داعش به کجا باز می گردد و این گروه پس از تاسیس تا به امروز چه تغییر و تحولاتی را سپری کرده است؟
پروفسور انتصار: ریشه وجود داعش به دوران اولیه حمله نظامی آمریکا به عراق و اشغال آن کشور بعد از رژیم صدام حسین بر می گردد. در آن زمان بود که شخصی سلفی و افراطی بنام ابومعصب زرقاوی گروهی بنام «توجیه و جهاد» را در عراق جهت مقاله با آمریکا و طرفداران سیاست آن در عراق ایجاد کرد. زرقاوی بلافاصله طرفداری خود را از القاعده اعلام کرد و بنابراین گروه او بنام گروه القاعده در عراق معروف شد. چون زرقاوی اهل اردن بود. اما به دلیل برنامه های بسیار افراطی اش آنچنان نتوانست در میان سنی ها، مخصوصا قبایل سنی عراق، طرفدار پیدا کند و بالاخره در سال 2006 توسط نیروهای مستقل در عراق با همکاری آمریکا به قتل رسید. جانشین زرقاوی شخصی بنام ابوالعمر البغدادی شد این شخص که گفته می شود مردی بسیار خشن و غیرعراقی بود نیز بعد از چندی نیز توسط نیروهای آمریکایی مستقر در عراق شناخته شد و به قتل رسید. جانشین او شخصی بنام ابراهیم البوری معروف به ابوبکر البغدادی شد که گروه القاعده در عراق را دوباره بازسازی کرد و از نظر نظامی تقویت نمود و بعد از آن گروه را به دولت اسلامی عراق و شام (داعش) تغییر نام داد و کم کم نیز از القاعده فاصله گرفت به علت اینکه او گروه خود را بسیار موثرتر و قوی تر از القاعده می دانست و دیگر احتیاجی نبود که دنباله روی القاعده و رهبر آن باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وقوع بحران سوریه چه تاثیری بر گروه داعش داشت؟
پروفسور انتصار: جنگ داخلی سوریه نی برای داعش یک فرصت طلایی ایجاد کرد که حیطه نفوذ خود را گسترش داده و با گروه النصره در سوریه همکاری کند. ولی سیاست های افراطی داعش حتی برای النصره هم بعد از مدتی قابل تحمل نمود و این دو گروه سلفی از یکدیگر از نظر عملیاتی جدا شدند گرچه ایدئولوژی این دو گروه با یکدیگر همگام است. دولت های افراطی و افراد با نفوذ سلفی منطقه ای که شکست رژیم اسد در سوریه را در آینده نزدیک دیگر محتمل نمی دانستند و خود قوای داعش بعد از چند شکست در مقابل ارتش سوریه محور عملیات خود را ز اوائل ژانویه سال 2014 به عراق آوردند. بنابراین داعش به عنوان یک گروه شبه نظامی خشن و سلفی افراطی اکنون به عنوان خطر بزرگتری برای منطقه تبدیل شده است و ممکن است که دولت هایی که به آن کمک می کرده اند را در دو دستگی قرار دهد چون ممکن است که امنیت خود عربستان به خطر بیافتد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز تقابل و حضور داعش در عراق را چگونه ارزیابی می کنید؟
تا زمانی که ثبات سیاسی در تمام عراق وجود نداشته باشد و تا زمانی که منافع قومی، مذهبی و قبیله ای بر منافع ملی ارجحیت داشته باشد، داعش و گروههای شبیه آن در عراق نه تنها حضور خواهد داشت بلکه امنیت آن کشور را در خطر خواهند انداخت. از نظر نظامی، مقابله با گروه هایی مانند داعش در صورت همکاری وسیع ارتش عراق با پیشمرگه ها دولت اقلیم عراق امکانپذیر است. در غیر این صورت تاکتیک های گروه شبه نظامی افراطی مانند داعش ارتش و نیروهای انتظامی عراق را مرتب غافلگیر خواهد کرد.
از نظر سیاسی هم، بدون همکایر و همفکری گسترده در میان گروههای مختلف در عراق، شکست داعش نه تنها بسیار مشکل خواهد بود بلکه مهار آن گروه در منطقه نی خطرات بسیاری را در برخواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تحولات و بحران اخیر ناشی از اقدامات داعش چه تاثیری بر آینده سیاسی نوری المالکی خواهد گذاشت؟
با توجه به اینکه داعش و تسخیر شهری مهم مانند موصل و سایر مناطق دیگر عراق در زمان تشکیل پارلمان جدید عراق و انتخابات نخست وزیر و رئیس جمهوری عراق همزمان شده است، ضعف دولت مالکی در برابر داعش حتما مساله ساز برای مالکی خواهد شد و به مخالفن او این فرصت را خواهد داد که برای تامین تعیین شخص دیگری برای نخست ویری عراق اقدامات جدی بنماید. هم غافلگیری دولت مالکی و هم فرار ارتشیان عراق مالکی را به عنوان رهبری که نمی تواند امنیت عراق را تامین کند معرفی کرده است. مگر اینکه در چند روز آینده ما شاهد تغییرات عمده ای در عراق باشیم که باعث شکست قاطع داعش شود و این امر در زمان کنونی قابل پیش بینی نیست.
گفتگو از اردشیر پشنگ
