مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
شکری بلعید سیاستمدار، حقوقدان و دبیر کل حزب ملی گراهای دمکرات وابسته به جبهه چپگرای مردمی تونس با شلیک چند گلوله ترور شد. تروري كه پس از استقلال دولت تونس بی سابقه بوده و رخدادها و ناآراميهايي را در اين كشور به همراه داشت و همين امر هم ممكن است تونس را وارد مرحله گذاری کند. در اين بين براي واكاويي بيشتر تاثيرات اين امر و بررسي پيامدهاي آينده رخدادهاي تونس بر آينده سياسي اين كشور گفتگويي با جعفر قناد باشي كارشناس و پژوهشگر تحولات آفريقا داشته ايم:واژگان كليدي: ترور شكري بلعيد در تونس، بحران هاي فزاينده در تونس، رويكرد النهضه در تونس پس از ترور البعيد، الگوي مصري تحولات تونس
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به اتهامات مطرح شده علت ترور شکری بلعید سیاستمدار و دبیر کل حزب ملی گراهای دمکرات وابسته به جبهه چپگرای مردمی چه بود؟
دو فرضيه در مورد ترور بلعيد از ديگر فرضيه ها قوي تر است. نخست برخي از گروه هاي افراطي و مرتبط با القاعده كه به هيچ وجه همانندي هايي با النهضه ندارند و برنامه هاي آرام اين حزب را تحمل نمي كند دست به چنين تروري زده باشند. چرا كه بلعيد از ماركسيست هاي تونس و رهبري حزبي ماركسيستي است. طبيعتا سلفيهاي متحد با القاعده ممكن است دست به ترور زده باشد. فرضيه ديگري كه مي تواند قوي تر هم باشد توطئه بزرگي براي روشن كردن شعله هاي اعتراض و به خيابات آوردن مردم در اين مقطع ويژه (كه تونس نياز به آرامش براي تدوين قانون اساسي و آمادگي براي انتخابات دارد) است. يعني ممكن است سرويس هاي جاسوسي غربي، اسرائيل و … طراحي چنين تروري را انجام داده تا به خشونت ها دامن زنند. در اين حال مشخصا ترور بلعيد هيچ ارتبطي به النهضه ندارد. چرا كه خط مشي اين حزب ملايم و قانوني است و رويه اش هم خشونت گرايانه نيست. يعني در شرايطي كه حزب ملي دمكرات رقيبي براي النهضه نبوده و يك كرسي پارلمان قانون اساسي را در اختيار دارد دستاني داخلي و خارجي براي بحران سازي تلاش كرده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: پس از ترور بلعيد تونس ناآرام شد و تنشهايي ميان دولت ائتلافي بوجود آمده است. آيا دولتی که از ائتلافی سه حزبی یعنی حزب اسلام گرای نهضت، حزب چپ گرای کنگره جمهوری و حزب سوسیال دموکرات موسوم به التکتل تشكيل يافه و ریاست این دولت با حمدی جبالی عضو حزب نهضت است به بن بست رسیده است؟
در تقسيم كار بعد از انتخابات رياست كابينه به النهضه، رياست جمهوري به كنگره جمهوري و رياست پارلمان هم حزب التکتل رسيد. سخت ترين كار انجام امور اجرايي بعد از انقلاب تونس در اختيار النهضه قرار گرفت، اما اين حزب هم به تنهايي اداره امور را به عهده نگرفت و از احزاب مختلف شخصيتهايي را در كابينه پذيرفت. اكنون حزب كنگره با دو هدف به فكر خارج شدن از كابينه است. نخست النهضه را در فشار بيشتر قرار دهد و سپس زمينه سازي بيشتري براي شركت در انتخابات داشته باشد. يعني از ترور بلعيد دستاويزي براي دست يافتن به جايگاه نخست در تونس مد نظر است و حتي ممكن است بازي انتخابات را با تعويق انتخابات و تصويب قانون اساسي (را با توجه به وجود بيشتر بودن صبغه هاي اسلامي اين قانون اساسي) به هم زنند. چرا كه همچنان تهديد افزايش جايگاه النهضه و دست يافتن النهضه به رياست جمهوري وجود دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نخست وزیر تونس یعنی حمدی جبالی از قصد خود برای تشکیل دولتی تکنوکرات و فراحزبی سخن گفته و هشدار داده در صورتی که پیشنهاد وی برای تشکیل کابینه غیرسیاسی و فن‌سالار رد شود، از سمت خود استعفا می‌کند است. اين امر مي تواند برون رفتي براي بحران تونس باشد؟
راشد الغنونشي تلاش كرده در برابر اتهام بزرگ ترور (كه در برابر حزب النهضه ايجاد شده) و هيجان هاي شديدي كه رسانه هايي هماند الجزيره و غربي ها بدان دامن مي زنند منطقي عمل كند. نخست در برابر استعفاي الجبالي ايستادگي كرد و سنگر را براي مخالفان خالي نكرد. دوم با محكوم كردن ترور انگشت اشاره را به سمت فرانسه برد و نا آرامي هايي كه به النهضه نسبت داد ميشود را مديريت كند. لذا حركت الغنونشي تاكنون منطقي بوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نخست وزیر عضو حزب النهضته از دولتی تکنوکرات گفته اما با استقبال ساير رهبران النهضه روبرو نشده است. آيا اختلاف نظرها در درون حزب نهضت دو جناح تحول خواه و تئوکرات را ايجاد كرده است؟
احتمال انشعاب در برابر همه احزاب وجود دارد و در درون النهضه هم هرگاه كه فشار بيشتر مي شود احتمال انشعاب بيشتر مي شود. اما با توجه به تركيب النهضه و اعمال فشار داخلي و خارجي بر اين حزب احتمال چينن انشعابي بسيار كم است. بويژه اينكه سران النهضه بسيار عاقلانه برخورد كرده اند و تصميم غير منطقي و عجولانه نگرفته اند. اما بايد گفت تاكنون انشعابي صورت نگرفته است ولي چنانچه النهضه هم دچار انشعاب گردد باز النهضه ضرر و زياني نكرده و هر كدام از جناح ها مي تواند بخشي از مردم را نمايندگي و در عرصه اسلامي عمل كنند. يعني ممكن است دو نگرش متفاوت در النهضه و راهكار هاي متفاوت براي تونس دهند. حتي ممكن است انشعاب به نفع النهضه هم باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: راشد الغنوشیˈ رهبر حزب ˈالنهضهˈ تونس، ترور ˈشکری بلعیدˈ رهبر حزب ملی گرای ˈدمکراتیک متحدˈ این کشور را توطئه ای برای ایجاد درگیری بین اسلامگراها و دیگر گروه ها در تونس دانسته و با مقایسه نمادهای قبل و بعد از انقلاب تونس گفته ˈشکری بلعیدˈ، ˈبوعزیزیˈ نیست و من همˈزین العابدین بن علیˈ نیستم و اجازه نمی دهیم سناریوی سال 1992 الجزایر در تونس تکرار شود.آيا احتمال الجزايري شدن تحولات تونس وجود دارد؟
در تونس شرايط بسيار متفاوت با الجزاير است. به دليل انسجام شهرها در كنار هم ، وسعت كم، جمعيت و سوابق تونسي ها در گذشته ديدگاه هاي آنها با الجزايريها متفاوت است. در اين بين احتمال دارد نيروهايي بخواهند اسلام گراهاي تونسي را قلع و قمع و و نظاميان همانند الجزاير زمان امور را به دست گيرند وجود، اما قدرت هاي خارجي با شرايط كنوني تونس شرايط چنين گزينه اي و زمينه مناسبي براي اجراي آن پيدا نمي كنند. در اين حال هر چند ترور بلعيد با هدف شبيه سازي تحولات دو سال گذشته و با هدف ايجاد نوعي شورش همگاني بود، اما اما شرايط تونس متفاوت است و تونس هم تا اندازه اي هاي آرام شد و جايگاه النهضه تثبيت گشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رییس حزب النهضه ارتش تونس را ارتشی حرفه ای که در امور سیاسی دخالت نمی کند و ماموریت آن حراست از مرزها است دانسته و اعلام كرده این ارتش هرگز در جایگاه سیاستمداران برای حل مشکلات تونس قرار نمی گیرد. همچنين عبدالکریم الزبیدیˈ وزیر دفاع تونس از ارتش این کشور خواسته که وارد مناقشات سیاسیˈ جاری در این کشور نشود. آيا به راستي پتانسيل نقش آفريني سياسي ارتش تونس در شرايط كنوني و جود دارد؟
در شرايط كنوني كودتا و كار نظامي گزينه خوبي براي تامين منافع غربي ها و اشراف و طبقه مرفه تونس نيست. اگر ارتش وارد گزينه سياسي در تونس شود و يا كودتا كند بايد شاهد جنگ شهري در همه شهرهاي تونس باشد و نبرد فرسايشي گردد. لذا از آنجا كه مهره هاي وابسته ارتشي حذف شده، تسويه هايي هم صورت گرفته است و ارتش هم به سمت اسلامي شدن حركت كرده است به نظر نمي رسد ارتش در تونس دست به كاري زند در اين حال هزينه هاي كودتاي ارتش بالا است و ارتش تونس هم تجربه اي در سركوب نداشته و ارتش كوچكي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني ناآرام سازي تونس چه حاميان منطقه اي و بين المللي دارد؟
از قدرت بن علي چه كساني سود مي بردند و اكنون كه نيست چه كساني ضرر مي كنند؟يعني همه كساني كه از رفتن بن علي ضرر كرده اند و با بودن وي بهره هايي فراواني مي بردند علاقمند به سرنگوني دولت كنوني تونس هستند. قبلا جدا از فرانسوي ها غربيها هم بهره هايي مهمي از صنعت گردشگري و .. موقعيت جغرافياي تونس در مديترانه مي بردند. بن علي قبلا به نوعي تضمين امنيت مديترانه را تقبل كرده بود. اما اكنون دو خطر بزرگ غربيها را تهديد ميكند. نخست نظام تونس در اختيار دولتي انقلابي باشد كه مديترانه و جنوب اروپا را در معرض خطر قرار دهد. دوم روند سياسي در تونس به سمت احياي تمدن اسلامي رود. بنابراين غربي ها انواع تحركات را از خود نشان ميدهند و با رويكرد تبليغاتي تلاش در وارونه نشان دادن گروههاي اسلامي مي كنند. حتي براي رقيب تراشي بر ضد گروههاي اسلامي از كمونيست ها هم بهره مي برند. يعني اگر اسناد محرمانه نهادهاي غربي در اختيار نيست، علمكرد رسانه هاي غربي نشان از تمايل براي به زير كشيدن شده احزاب اسلامي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا ممكن است تونس مسیر ناآرامی ها و جبهه بندي هاي اخير مصر را طی كند؟
در شرايط كنوني همچون صف بندي كه در مصر انجام شده در تونس هم احزاب مخالف النهضه تلاش كرده اند جبهه اي متحد تشكيل دهند. تونس هم همانند مصر به سمت انتخابات پيش مي رود و طبيعتا ممكن است تحولات تونس شباهت هايي زيادي با آنچه در مصر رخ ميدهد به خود گيرد. يعني در مصر بيانيه قانون اساسي مصر دستاويز شد و در تونس ترور شكري بلعيد دستاويزي براي به هم زدن انتخابات، تعويق يا تاثيرگذاري بر آرا است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: انقلاب مردم تونس یک نظام را سرنگون کرد، اما نظام جایگزین نیز تاکنون نتوانسته رضایت کامل مردم را جلب و کند. قانون انتخابات هنوز آماده نیست و همچنين حل مشکلات اقتصادی که دولت جدید پس از رفتن بن علی وعده داده بود، به نتیجه ای نرسیده و بیکاری و مطالبات مردم حل نشده است. در شرايط كنوني با تحولات كنوني چه سناريويي را براي تحولات آينده تونس پيش بيني مي كنيد؟
در كوتاه مدت نبايد منتظر آرامش و تشكيل دولت مقتدر و مقبول همگان در تونس بود. چرا كه تلاشهايي براي تضعيف اركان شكل دهنده چنين حكومتي انجام شده است. يعني جدا از ناآرامي ايجاد بدبيني هايي هم مد نظر بوده است. اما با توجه به تلاش مردمي در تونس و نقاط ضعف دولت هاي خارجي (همچون به قدرت نرسيدن تندروهاي اسلامي و يا گروههاي هرج و مرج طلب) غربيها نگراني هايي دارند و ناگزير خواهند بود كه با برقراري آرامش در تونس همراهي كنند. لذا در بلند مدت بايد منتظر تشكيل حكومتي مبتني بر اسلام در تونس بود.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
