مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

در دو سال اخیر همچنان که ترکیه در جستجوی نقشی مهم در خاورمیانه بوده است در داخل هم با مساله ای به نام مساله کردی روبرو بوده است. در همین راستا در چند ماه اخیر حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک با افزایش کنشگری ها و فعالیت های خود در داخل و خارج از ترکیه درگیری های گسترده ای با دولت و نظامیان ترکیه داشته است. در این بین برای بررسی علل افزایش کنشگری پ.ک.ک و پیامدهای این امر در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی ترکیه به گفتگویی با دکتر رضا صولت پژوهشگر موسسه ابرار معاصر و کارشناس مسائل ترکیه پرداخته ایم:

واژگان کلیدی: ترکیه، عراق،  پ.ک.ک، اردوغان، بازیگری جهانی، ایران، حزب عدالت  و توسعه، اقتصاد

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر رخدادهای چند ماه گذشته بخش های کردنشین ترکیه و افزایش فعالیتهای پ.ک.ک در این بخش ها نگاهی داشته باشیم به نگاه شما علل درونی افزایش کنشگری پ.ک. ک چگونه قابل تحلیل و بررسی است؟

مساله افزایش تنش در بین ترکیه و پ ک ک را باید با تقابل و تعامل سه نیروی مهم داخلی ترکیه بین ملی گرا، اسلام گرا و غرب گرا تجزیه و تحلیل کرد. دولت ترکیه به دلیل سنت آتاتورک محوری چون نتوانسته است دمکراسی را به وجود آورد و تشکیل دولت ملت در ترکیه کند شده است به دنبال دمکراسی کردن ترکیه است. یعنی دولت ترکیه تلاش میکند تا به نحوی با مطرح کردن عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا مساله کردها را به عنوان مساله ای همسو با جهانی شدن قلمداد کند. همچنین دولت ترکیه بر این باور است تا تعادلی بین نیروهای داخلی ایجاد کند و از دو تئوری به صفر رساندن مشکلات با همسایگان و دیگری یعنی ایجاد کمر بدی امنیتی (در تقابل با تئوری قبلی بود) در محیط پیرامونی ترکیه بهره برد. اما این دو تئوری همسو با هم نبودند. در این حال این دو تئوری در تضاد با هم قرار گرفتند و منجر به امنیتی شدن محیط داخلی ترکیه شدند. این امنیتی شدن محیط داخلی ترکیه نیز منجر به امنیت شدن پ ک ک هم شد. گذشته از این نیز من فکر میکنم علت اصلی تنش کردی ترکی را باید در خیرش های اخیر بهار عربی جستجو کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به یک سال گذشته بخش های کردنشین ترکیه و  فعالیتهای پ.ک.ک در این بخش ها در نگاهی مقایسه ای آیا توان مانور و  قدرت پ.ک.ک نسبت به گذشته نسبتی با رویکرد های اتحادیه اروپا دارد؟

من فکر میکنم مانور و گسترش قدرت پ ک ک را باید در درون اتحادیه اروپا هم جستجو کرد. دولت ترکیه تلاش می کند تا با فرامرزی نشان دادن مساله حقوق بشر در داخل ترکیه این مساله را مساله ای بین المللی نشان داده و در چارچوب اصلاحات سازمان ملل حل و فصل کند.  در این حال بخشی از کردها هم خود را بخشی از جامعه جهانی و اروپا تلقی میکنند تا ترکیه و به اینکه ترکیه بتواند ایجاد کننده دمکراسی کثرت کرا و غیر نظامی توام با ارزشهای جهانی و حقوق بشر و آزادی های مذهبی بدون عضویت در اتحادیه اروپا باشد اعتقاد ندارند.  بعد از 11 سپتامبر حزب عدالت و توسعه به این نکته پی برد که برای حل بحران هویت در کردها باید برنامه های خود را در راستای تجدد گرایی در نظر گیرد و اعلام کرد عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا به توسعه استانداردهای دمکراسی و گسترش حقوق بشر و.. در ترکیه کمک خواهد کرد. یعنی چنین وضعیتی منجر به بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه میشود و به ترکیه چند فرهنگی اروپایی منجر میشود.   

مرکز بین المللی مطالعات صلح: راهبردهای نظامی و امروزین پ.ک.ک چه پیامدهایی بر نوع روابط ترکیه با اتحادیه اروپا داشته است؟

این راهبردها منجر به پیچیده تر شدن منازعات میشود. در واقع تضعیف حزب عدالت و توسعه در ترکیه باعث می شود که نظامیان در ترکیه قدرت خود را افزایش دهند. این در حالی است که ترکیه با استفاده از افزایش فشار اتحادیه اروپا تلاش می کند نقش نظامیان را در داخل ترکیه تضعیف کند. افزایش تنشهای نظامی بین پ ک ک و ترکیه هم منجر به افزایش قدرت نظامیان در ترکیه خواهد شد و به تئوری ایجاد کمربند های ایمنی نیز توجه بیشتری خواهد شد. این امر می تواند خطری برای ساختار سیاسی رو به توسعه ترکیه قلمداد گردد و همچنین منجر به این امر گردد که ترکیه به سمت نوعی میلیتاریسم حرکت کند که از فضای گفتمانی حزب عدالت و توسعه (که تلاش دارد در چارچوب اتحایه اروپا مساله را حل و فصل کند) خارج شود. همچنین افزایش تنش منجر به کاهش انرژی ترکیه در رسیدن به ترکیه اروپایی میگردد و موقعیت ترکیه را به عنوان نامزد اتحادیه اروپا از بین برده و منجر به آن می گردد که مساله دمکراسیزاسیون، حاکمیت قانون و ..مختل شده و با بازگرداندن مساله امنیتی شدن ترکیه و امنیت کردن مساله داخلی ترکیه بویژه با توجه نگاه کمالیست ها شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش فعالیتهای سیاسی و نظامی پ.ک.ک در  ترکیه چه تاثیری بر جایگاه حزب عدالت  و توسعه و جناح بندی های سیاسی در این کشور داشته است ؟

چنانچه از گذشته نیز مطرح بوده است که دو مساله امنیت ملی ترکیه را تهدید می کند نخست مساله کردها و دوم بنیادگرایان اسلامی است. در این حال امنیتی تر شدن روابط ترکیه با پ ک ک  منجر به مطرح شدن بیشتر تهدیدها نیز شده است. گذشته از این نیز اگر به پایگاه رای گیری حزب عدالت و توسعه در ترکیه بنگریم باید گفت اکثریت آرای حزب عدالت و توسعه ترکیه از طبقه متوسط است و کردها هم داری تمایلاتی در رای دادن به این حزب بوده اند. در این حال تضعیف کردها در داخل ترکیه مطمئنا به ضرر حزب عدالت و توسعه خواهد شد. چرا که بخشی قابل توجهی از آرای این حزب را کردها  تشکیل می دهند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در صورت افزایش فعالیتهای سیاسی و نظامی پ.ک.ک در  ترکیه این امر چه تاثیری بر بخش گردشگری و اقتصاد ترکیه خواهد داشت؟

در ترکیه دو بنگاه اقتصادی بسیار بزرگ وجود دارد. در این حال هدف حزب عدالت و توسعه تضعیف دولت گرایی و ایدئولوژی کمالیسم است و اصلاحاتی که این حزب انجام داده منجر به تحولات در حقوق بشر و آزادی خواهی در  ترکیه شده است. این حزب   نسلی جوان و نوگرایی از اسلام گرایان احزاب پیشین است که عضویت در اتحادیه اروپا را اهرم مناسبی برای  مقابله با کمالیست ها میداند.  عدالت و توسعه امیدوار است مانع از  دخالت نظامیان در قدرت شوند. لذا هم بازار انرژی را افزایش داده اند و هم با افزایش امنیت انرژی و انضباط مالی تسریع خصوصی سازی و سرمایه گذاری در جنوب ترکیه را نیز انجام داده اند. در این حال افزایش فعالیت پ ک ک بر بخش گردشگری و اقتصاد این کشور تاثیر منفی می گذارد و در حالی که دولت اردوغان در بخش های کردنشین به سرمایه گذاری پرداخته است اقدامات نظامی پ ک ک منجر به تضعیف موقیعت ژئوپلتیک و ژئواکونومیکی بخش  جنوب ترکیه هم می گردد. در حالی که اهمیت این بخش به اندازه ای است که به نظر من علت اصلی عدم حضور ترکیه در جنگ عراق به خاطر مسائل مالی و اقتصادی در این دوران بود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: قبلا سردادستان دارای اختیارات ویژه دادگاه جمهوری ترکیه، هاکان فیدان رییس سرویس اطلاعاتی و دو تن از معاونان وی را به اتهام “گفتگو با نمایندگان پ.ک.ک در اسلو پایتخت نروژ را به دادگاه فراخواند و اردوغان هم از سرویس اطلاعاتی تحت امر خود دفاع کرد و این پیام را صادر کرد که مذاکره به منظور توقف خشونت ها نه تنها به ضرر ترکیه نیست بلکه ضامن منافع ترکیه در دراز مدت است. در این حال به نگاه شما اکنون رویکرد مذاکره با پ ک ک تا چه حدی مورد توجه دولت است؟

در بدنه پ ک ک دو گروه میانه رو و تندررو هست و در داخل ترکیه هم دو رویکرد نسبت به پ ک ک وجود دارد، اما دولت ترکیه اکنون تمایل به مذاکره با پ ک ک ندارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ادریس نعیم شاهین وزیر کشور ترکیه  اخیرا در گفتگو با روزنامه تودی ز زمان ترکیه اظهار داشته است« ایران بدون هیچ محدودیتی مرزهای خود را به روی افراد مسلح ” پ.ک.ک ” برای فعالیت علیه ترکیه باز می گذارد و این گروه تروریستی حملات خود را از ایران شدت بخشیده است و ایران اقدامات امنیتی به ویژه در مناطق مرزی برای توقف این فعالیت ها اتخاذ نمی کند» همچنین وی اضافه کرده است «پ.ک.ک ” و جناح سیاسی آن ” اتحادیه جامعه کردستان ” از ایران به عنوان پایگاه حمایتی خود استفاده می کنند و ایران برای آنها مقری برای نقل و انتقال، آموزش و جمع آوری اموال فراهم آورده است و به آنها سلاح و مهمات می دهد».در این حال از این دیدگاه آیا آنکارا نقش بازیگران خارجی و منطقه ای را در افزایش  فغالیت پ ک ک موثر می داند؟

منفکر میکنم ترکیه به دنبال تبدیل شدن به قدرتی منطقه ای نیست. بلکه سیاست های های اخیر و غرب محور آنکارا نشان داده است که این کشور با استفاده از بحران ها و مطرح کردن بحران ها تلاش می کند از خلاهایی که در ذات بحران ها ایجاد میشود با سوار شدن بر روی این بحران ها به  دنبال حداکثر سازی منافع خود باشند. یعنی بین رئالیسم  و آرمانگرایی حرکت میکند و تلاش میکند بین رئالیسم و  لیبرالیسم تعادل برقرار کند تا منافع خود را به حداکثر رساند و در راستای منافع ملی خود استفاده کند.

ترکیه به دنبال مطرح شدن به عنوان قدرتی منطقه ای نیست بلکه به دنبال تبدیل شدن به بازیگری جهانی است و میداند که هزینه و توانایی های تبدیل شدن به قدرتی جهانی را ندارد و تلاش می کند از  بحران ها و شکاف های محیط پیرامونی و امنیتی خود به عنوان برادر بزرگتر عمل کند. در همین راستا اتهام در مورد حمایت ایران از پ ک ک هم به خاطر مساله سوریه است. چرا که با توجه به نوع همکاری ایران و سوریه و عراق دسترسی ترکیه به منطقه سخت شده است. یعنی عراق سوریه و ایران نقش یک دروازه بان را برای حضور ترکیه در خاورمیانه ایفا می کنند. لذا ترکیه با برجسته کردن پ ک ک و ارتباط با ایران در واقع فشار بر سوریه را افزایش میدهد و راه خود را برای ورود دوباره به خاورمیانه باز می کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نشریه فارن پالیسی آمریکا در تحلیلی درباره آینده ترکیه سال 2013 سال را افزایش شدید درگیری های ارتش ترکیه و پ ک ک دانسته است. این همان چیزی است که دوران کالکان عضو شورای رهبری پ ک ک به زبان آورده است. آیا در آینده با افزایش فعالیتهای نظامی پ.ک.ک در  ترکیه مواجه خواهیم بود؟

با توجه به روندی که حزب عدالت و توسعه در پیش گرفته است و تحولاتی که در قانون اساسی ترکیه انجام شده، شورا امنیت ملی ترکیه و کمالیسم تضعیف شده و همچنین وضعیت کنونی کشور و آزادی های حداقلی می توان آینده خوبی برای کردهای ترکیه پیش بینی کرد. در این حال تحرکات نظامی پ ک  ک هم تا زمانی افزایش خواهد یافت که بحران سوریه کماکان وجود داشته باشد.

گفتگو از : فرزاد رمضانی بونش