سید مهدی مدنی خوانساری

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

وخامت حال پادشاه عربستان سبب شده که وی راهی کشور آمریکا شود تا شاید پزشکان این دیار بتوانند بیماری دیر پای او را معالجه نمایند. آنچه در این نوشتار می آید نگاهی است به احتمال فوت ملک عبدا… و نحوه انتقال قدرت و جانشینان احتمالی وی  بعد از مرگش.

مقدمه:

انتقال قدرت در آنها به‌طور مسالمت آمیز و بر اساس روش‌های دموکراتیک نیست، همواره با یک بحران دامن گیر مواجه هستند؛بحرانی به نام «جانشینی».عربستان نیز از این دایره خارج نیست و از زمان وصیت عبدالعزیز در منشور معروفش، تخم این بحران در زمین‌های شوره زار عربستان کاشته شد و اینک پس از حدود 80 سال نهال ایجاد شده، ستبر شده و می‌رود تا نهاد سلطنت در عربستان را در معرض توفان‌های جدی قرار دهد.

اما خبرگزاری‌ها اعلام کردند که حال ملک عبدالله رو به وخامت گذاشته است. خبرگزاری عربستان (واس) در بیانیه‌ای به نقل از دفتر پادشاهی عربستان گزارش داد که ملک عبدالله به دلیل ابتلا به بیماری دیسک از درد کمر رنج می‌برد و پزشکان در چارچوب برنامه درمانی وی توصیه کردند که پادشاه باید استراحت کند. همچنین در آخرین اخبار پادشاه عربستان راهی آمریکا شده است تا سرنوشت خود را به پزشکان آمریکایی بسپارد.

ملک عبدالله کیست؟ ملک عبدالله بن عبدالعزیز ششمین پادشاه عربستان سعودی و دهمین فرزند «عبدالعزیز آل سعود» بنیانگذار عربستان جدید است.وی در تاریخ اول آگوست ١٩۲۴ میلادی در شهر ریاض متولد شد.ملک عبدالله از سال ١٩٧۵ معاون دوم نخست‌وزیر بوده است، پستی که در عربستان به ولیعهد بعدی تعلق می گیرد.وی از سال ١٩٨٢ میلادی ولیعهد عربستان شد.البته ملک عبدالله عملا پس از سال ١٩٩۵ یعنی از زمان بیماری و زمینگیر شدن ملک فهد تمامی اختیارات یک پادشاه را در دست گرفت.وی همچنین ریاست هیات وزیران و فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی را نیز عهده دار بود که در روزهای گذشته آن را به پسر خود متعب بن‌عبدالله واگذار کرد. همین امر سبب شد که برخی از احتمال نزاع بر سر پادشاه بعدی سخن بگویند چرا که در منشور عبدالعزیز (پایه‌گذار پادشاهی جدید عربستان) آمده است: «تا زمانی که پسران من زنده‌اند قدرت به نوه‌هایم نخواهد رسید.» از این حیث برخلاف نظام‌های سلطنتی دیگر که قدرت از پدر به پسر می‌رسد، درخاندان سعودی قدرت به برادران پادشاه انتقال می‌یابد و به همین علت است که در این کشور قبیله‌ای، شاهزاده‌ها با پادشاهان سعودی اختلاف سنی زیادی ندارند. باید گفت ملک عبدالله که فاقد برادر تنی است از برادران ناتنی خود که مدعی پادشاهی هستند (جناح سدیری‌ها) احساس خطر کرده و به همین منظور روابط نزدیک و گسترده‌ای با برخی برادران ناتنی، برادر زاده‌ها و خواهرزاده‌هایش برقرار کرده است. وی همچنین شبکه‌ای مهم از روابط با شیوخ، جناح‌های دینی و روسای قبایل و بافت‌های تکنوکرات و دیگر مذاهب ایجاد کرده است.در این راستاست که «ملک عبدالله» با هدف تقویت جناح خود از «امیر نایف» که شخصیتی دینی و تکنوکرات است، حمایت کرده به‌طوری‌که در 27 مارس 2009 آژانس خبری رسمی سعودی در یک خبر کوتاه و شگفت انگیز، انتصاب «امیر نایف» وزیر کشور عربستان را به عنوان معاون دوم ملک عبدالله اعلام کرد. این مسئله از آن نشان دارد که «ملک عبدالله» به‌دلیل کهولت سن برای آرام نگه داشتن حکومت خود از تلاطم جنگ قدرت بر سر جانشینی ولیعهدی و حتی پادشاهی در خاندان سعودی، با انتصاب غیررسمی «نایف بن عبدالعزیز» به جای «امیر سلطان»‌ولیعهد بیمار عربستان، گام برداشته است. در مقابل جناح سدیری‌ها یا هفت برادران سدیری که با مرگ فهد به شش نفر کاهش یافته‌اند و از همسر متنفذ ملک عبدالعزیز می‌باشند، بیشترین مبارزه‌جویی را برای در دست گرفتن قدرت خواهند داشت.در این جناح افراد قدرتمندی مانند امیر سلطان ولیعهد فعلی و امیر سلمان امیر منطقه ریاض حضور دارند.

جانشینان احتمالی کارشناسان امور عربستان به برخی از جانشینان احتمالی ملک عبدالله اشاره کرده‌اند. یکی از این افراد شاهزاده امیر سلطان است. همانطور که گفته شد وى که پیش‌تر وزیر دفاع عربستان بوده در حال حاضر وضعیت جسمانى مناسبى ندارد و احتمال دارد که در آینده اى نزدیک به دلیل بیمارى سختى که گریبانگیرش شده بمیرد.  شخص دیگر شاهزاده نائف، وزیر کشور عربستان است و منتظر است که پس از مرگ شاهزاده سلطان، قدرت را به جاى ملک عبدالله به دست بگیرد.او که در فعالیتش افراطى عمل مى کند در امور فعالیت هاى ضد تروریستى و امنیتى اعتبار خوبى براى خود دست و پا کرده است.شاهزاده نائف همچنین مسئولیت سازمان‌هاى خیریه کمک به قربانیان طوفان سونامى را نیز بر عهده داشته است.این در حالى است که وى متهم است از این سازمان‌ها به عنوان ارتباطى براى کمک به افراطیون استفاده مى کرده است. فرد دیگر شاهزاده سعودالفیصل، وزیر خارجه عربستان و یکى از بانفوذ ترین رجال سیاسى در ریاض محسوب مى شود. شاهزاده ترکى نیز در این فهرست قرار دارد. از وی به عنوان یک شاهزاده اصلاح‌طلب یاد شده که در شاخه الفیصل فعالیت مى‌کند.وى پیش‌تر ریاست امور اطلاعاتى عربستان را بر عهده داشته و سفیر عربستان در انگلستان نیز بوده است. البته در این مصاف می‌توان به برخی دیگر نیز اشاره کرد. امیر بندر بن سلطان سفیر اسبق عربستان در آمریکا و رئیس فعلی شورای امنیت ملی کشور به‌دلیل اینکه مادرش یک خادمه آفریقایی است نیز مطرح است که در این مبارزه جایگاهی ندارد.همچنین امیر طلال بن عبدالعزیز پدر امیر ولید بن طلال که از سرمایه داران معروف جهان است به‌خاطر انتقادات زیاد نسبت به سیستم سلطنتی از دایره رقابت‌ها خارج است.اخیرا پس از اینکه نایف بن عبدالعزیز (برادر ملک عبدالله و وزیر کشور کنونی ) از طرف ملک عبدالله مستقیما به عنوان جانشین ولیعهد تعیین شد، شاهزاده طلال بن عبدالعزیز به این اقدام اعتراض کرد که چرا با وجود هیات تعیین ولیعهد طبق آیین نامه اصلاحات حکومتی این اقدام صورت گرفته است.

سناریوهای پیش رو

باید گفت که آینده عربستان مانند یک کلاف سر در گم می‌باشد.از یک طرف منشور عبدالعزیز به عنوان یک سنت پیش روی خاندان سلطنتی است و لذا باید انتظار داشت که با مرگ احتمالی ملک عبدالله یک پادشاه فرتوت دیگر (امیر سلطان) جای دیگری را بگیرد. این سناریو در چارچوب شورای بیعت که توسط ملک عبدا… شکل گرفته جریان می یابد. به‌واقع شورای بیعت نهادی است برای انتقال قدرت به صورت سیستماتیک برای حفظ نهاد سلطنت در برابر تحولات نوین که تلاش می‌کند قدرت را از نسل دوم به نسل‌های بعدی منتقل کند.مهم ترین وظیفه شورای مذکور که اساسنامه آن 25 ماده دارد، تعیین پادشاه و ولیعهد آتی عربستان و بیعت با آنان اعلام شده است.اعضای این شورا شامل تمامی فرزندان زنده و ذکور عبدالعزیزآل‌سعود موسس عربستان، پسر یکی از پسران فوت شده یا ناتوان ملک عبدالعزیز به انتخاب پادشاه، دو نفر از فرزندان اصلح ذکور پادشاه و ولیعهد به انتخاب پادشاه خواهد بود. در این صورت باید منتظر تداوم مرگ و میر‌های پیر شاهان سعودی باشیم.در این میان می‌توان حتی شاهد کودتاهایی از آن دست که بندر بن سلطان انجام داد نیز بود چرا که این پیرمردها نمی‌توانند بر اوضاع به‌طور کامل مسلط شوند.اما در همین زمینه می‌توان سناریوی دیگری را پیش بینی نمود که شواهدی نیز این سناریو را تایید می‌کند و آن این است که وراثت به جای انتقال از برادر به برادر، از برادر به پسر منتقل شود تا دیگر شاهد نسل حضور پیرمردها بر مسند سلطنت نباشیم. هم اینک انتصاب پسر ملک عبدالله به ریاست گارد ملی نوید این تغییرات را می‌دهد و می‌توان انتظار داشت که منشور عبدالعزیز کم‌کم به فراموشی سپرده شود. البته باید منتظر ماند و دید که گروه شش برادران علیه این انتصابات ساکت می‌نشینند و صدارت جوان ملک عبدالله را می‌پذیرند یا همچنان با الحاح بر منشور عبد العزیز خواهان تداوم سلطنت برادران می‌شوند.