افزایش تنش میان ایران و جهان غرب در مصاحبه با پرفسور جیم والش، پژوهشگر برنامه مطالعات امنیتی دانشگاه ام. آی. تی. آمریکا

ولی کوزه­گر کالجی

مرکز مطالعات بین­المللی صلح – IPSC

مقدمه: پرفسور جیم والش،[1] کارشناس مسائل امنیت بین­الملل و پژوهشگر برنامه مطالعات امنیتی وابسته به موسسه علوم و تکنولوژی (ام. آی. تی)[2] در ایالات متحده آمریکا است. پرفسور والش پیش از پیوستن به دانشگاه ام. ای. تی.، مدیریت اجرایی پروژه «مدیریت اتم»[3] را در دانشکده حکومتی جان. اف. کندی دانشگاه هاروارد[4] ایالات متحده برعهده داشت. وی سابقه تدریس در هر دو دانشگاه معتبر هاروارد و ام. آی. تی را دارد و عمده تحقیقات او بر مسائل امنیت بین­الملل به ویژه موضوعات مربوط به سلاح­های هسته­ای و تروریسم متمرکز است. والش یکی از معدود اندیشمندان آمریکایی است که برای صحبت و مذاکره درباره برنامه های هسته­ای ایران و کره شمالی به این دو کشور مسافرت نموده است. روزنامه انگلیسی ایندیپندنت،[5] والش و یکی از دستیارانش را در فهرست 10 فرد دارای بهترین ایده اصیل و ناب در سال 2008 میلادی قرار داد. جدیدترین کتاب این اندیشمند آمریکایی با عنوان «آینده هسته­ای مصر: اشاعه یا محدودیت؟»[6] از طرف انتشارات دانشگاه استنفورد در حال انتشار است. با توجه به اهمیت تحولات اخیر در روابط ایران و جهان غرب، برآن شدیم تا دلایل، ابعاد و پیامدهای تنش اخیر میان دو طرف را در گفتگو با این اندیشمند و صاحب نظر برجسته آمریکایی مورد واکاوی قرار دهیم تا درک بهتری از روند تحولات اخیر حاصل شود.

واژگان کلیدی: برنامه هسته­ای ایران، تحریم­های آمریکا و اتحادیه اروپا، امنیت خاورمیانه، بحران سوریه.

مرکز مطالعات بین­المللی صلح: همان­گونه که مستحضر هستید، روابط میان ایران و غرب در طی چند هفته گذشته بسیار پرتنش بوده است. تحلیل شما در خصوص دلایل و پیامدهای این وضعیت چیست؟

– من در این رابطه طور دیگری فکر می­کنم. از یک سو، اگر شما به پیشینه این روابط در طی 15 سال گذشته نگاه کنید، خواهید دید که یک طرف و یا شاید طرف دیگر، گاهاً اظهاراتی و یا اقداماتی را انجام دهند که به نظر تهاجمی می­آید. در حالی که این فعل و انفعلات با هدف ارسال سیگنال­های بازدارندگی به طرف مقابل صورت می­گیرد که قابل درک است اما آن­ها نباید به بروز یک خشونت واقعی منجر شوند. از این­رو در رابطه با برخی شیوه­ها، شخصاً چندان نگران اتفافات هفته­های گذشته نیستم. اما از سویی دیگر، حالت شدیرتر از وضعیت کنونی این است که یکی از طرفین با درک اشتباه و یا اشتباه محاسباتی، یک مساله کوچک را به یک خطر بزرگ تبدیل کند. در حالت کلی، عکس­العمل احساسی تند در قبال این رویدا نخواهم داشت. چنین امری خوشایند نیست، بلکه ضرورتاً تعیین­کننده نیز نخواهد بود.    

مرکز مطالعات بین­المللی صلح: ایران در واکنش به افزایش فشار بین­المللی، اقدام به برگزاری مانور موشکی نمود و تهدید به بستن شاهراه اصلی ترانزیت نفت جهان در خلیج فارس یعنی تنگه هرمز کرده است. تحلیل شما از پیامدهای این رویداد به ویژه بر روند مذاکرات هسته­ای ایران و امنیت منطقه چیست؟

– شخصاً معتقد نیستم که ایران اقدام به بستن تنگنه هرمز خواهد کرد، مگر این که تحت شدیدترین شرایط قرار بگیرد. با این وجود، برنامه­ریزان ارتش آمریکا چنین احتمالی را جدی تصور کرده­اند و فرماندهی ارتش آمریکا در منطقه به واحدهای ویژه دریایی و زیردریایی مستقر در منطقه دستور مقابله با هرگونه حادثه غیرمترقبه را صادر کرده است. امیدوار هستم تنگه هرمز همچنان باز باقی بماند تا نفت همه از جمله ایران، از این آبراه مسیر خود را در آب­های آزاد ادامه دهد.      

مرکز مطالعات بین­المللی صلح: همان­گونه که مستحضرید، اتحادیه اروپا تحریم­های بیشتری را علیه صادرات نفت و نیز بانک مرکزی ایران با هدف اعمال فشار بر برنامه هسته­ای به اجرا گذاشته است. تحریم­های اخیر اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می­کنید؟ فکر می کنید این تحریم­ها علیه ایران موثر خواهند بود؟ 

– واژه کلیدی در این پرسش «موثر بودن» است. بلی، تحریم­ها می­تواند هزینه­هایی را تحمیل کند اما هزینه­های تحمیلی و ایجاد یک تغییر مشخص در زمینه خط مشی هسته­ای، دو چیز متفاوت است. ایران یک کشور برخوردار از غرور و قوی است و از این­رو به آسانی تسلیم چنین تحریم­هایی نخواهد شد. اما با این وجود، تحریم­ها یکی از موارد فهرستی  است که دو طرف باید درباره آن مذاکره کنند. سوال این است که آیا ایران باید پروتکل الحاقی را بپذیرد و اقدامات دیگری را برای تقویت روند شفاف­سازی و اعتمادسازی صورت دهد؟ پاسخ مثبت است. از طرفی دیگر، آیا گروه 1+5 نیز باید آماده کاهش و در نهایت حذف تحریم­ها باشد؟ بازهم پاسخ مثبت است. اما جزئیاتی که در طول مذاکرات مطرح خواهد شد، زمان خواهد برد.     

مرکز مطالعات بین­المللی صلح: ما شاهد تحولات پیچیده و شتابان در منطقه خاورمیانه به ویژه در سوریه هستیم. این شرایط، زمینه مناسبی را برای نزدیکی بین ایران با دو قدرت روسیه و چین در سطح بین­المللی و نیز منطقه خاورمیانه فراهم ساخته است. تحلیل شما در این رابطه چیست؟ آیا این مثلث می­تواند از وقوع جنگ در سوریه پیشگیری کند؟

– نخست آن که، جنگ در سوریه وجود دارد، در واقع جنگ داخلی در این کشور در جریان است. دوم آن که، سوریه یک موضوع بسیار پیچیده است و هر سناریوی بالقوه­ای، نتایج و پایان بدی را نشان می­دهد. طرفه آن که پیامدهای این تحولات برای کلیه طرف­های درگیر یعنی ایران، اسرائیل، ایالات متحده، روسیه، عراق، لبنان و سایر کشورها ناخوشایند خواهد بود. فکر می­کنم عربستان سعودی و قطر به دلیل حمایت ایران و روسیه از بشار اسد است که از گروههای مخالف پشتیبانی می­کنند. ببیشتر از همه این­ها، شخصاً نگران مردم سوریه هستم، صرف­نظر از این که آن­ها از چه کسی حمایت می­کنند. به عنوان یک پژوهشگر در حوزه مطالعات امنیتی، به خوبی واقفم که جنگ داخلی اغلب بدترین نوع جنگ­ها است و با حمایت بیگانگان از طرفین جنگ، این روند طولانی شده و منجر به کشته­شدن شمار بیشتری از غیرنظامیان از هر دو طرف خواهد شد. این یک مساله بسیار جدی است و نیاز است که کلیه طرف ها در داخل و خارج سوریه با هدف یافتن راهی برای پایان دادن به خشونت­ها، با یکدیگر وارد تعامل و همکاری شوند.

مرکز مطالعات بین­المللی صلح: از پاسخ ها و همکاری شما سپاسگذاریم.

– من هم از شما تشکر می­کنم. خوشحال هستم که توانستم بحثی را در رابطه با این موضوعات مهم با شما داشته باشم.