مرکز بین المللی مطالعات صلح– IPSC

طول مرزها میان سوریه و اردن 375 کیلومتر است و از گذشته نوسان در روابط و عدم ثبات در روابط دو کشور وجود داشته است. اکنون نیز که بحران سوریه وارد سومین سال خود شده هر روز  بر پیچیدگی‌های این روابط افزوده می‌شود. در این حال اکنون موضع همسایه جنوبی سوریه یا کشور اردن در آینده رخدادهای سوریه اهمیت بیشتری یافته است. چرا که هر چند در آغاز بحران در سوریه ، پادشاهی هاشمی محتاطانه گام بر می داشت و در برابر ایفای نقشی موثرتر در براندازی حکومت دمشق پایداری می کرد ،اما اکنون به نظر میرسد رویکردهای اردن تغییر یافته است. برای بررسی بیشتر این امر و تعیین آینده رویکرد سیاست خارجی اردن در بحران سوریه گفتگویی با دکتر حسین رویوران کارشناس مسائل عربی داشته ایم:

واژگان کلیدی: سیاست سوری پادشاهی اردن، رویکرد اردن در سوریه، روابط اردن و سوریه، سیاست بی طرفی اردن در سوریه، مناسبات دمشق‌ـامان، بی طرفی اردن در سوریه، همبستگی سیاسی اردن با مخالفان اسد

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا در دو سال گذشته «همراهی با مخالفان در ارسال سلاح قاچاق به سوریه»، «اعطای تسهیلات به آوارگان سوری در خاک اردن»، «همراهی با غرب و آمریکا در آموزش نیروهای مخالف بشار اسد در خاک اردن»، «همراهی با برخی طرح‌ها مانند طرح های ایران و روسیه»، «تاکید بر حل مسالمت‌آمیز بحران در سوریه»، «مخالفت با حمله نظامی به سوریه»، «همراهی با طرح‌های ترکیه برای برکناری بشار اسد» و همچنین «فاجعه آمیز خواندن سقوط بشار اسد و تجزیه سوریه»، «تاکید بر از بین بردن القاعده در سوریه و خطر آینده این جریان تروریستی برای منطقه» همه و همه نمودار مواضع متناقض اردن و عبدالله دوم در طول نزدیک به دو سال و نیم بحران در سوریه است؟

اردن از یک سو دارای اتحاد و ائتلاف با اسرائیل و امریکا و غرب است و از سوی دیگر نیز دارای اتحاد و ائتلاف با کشورهای عربی است.  در وهله سوم نیز کشوری است که دارای منافع خاص خود است. این کشور از یک سو حدود نیم میلیون نفر آواره سوری را در خود جای داده است، امکاناتش محدود و کشوری بی آب است. نیم میلون آواره سوری هم مشکلاتی برای کشور اردن به وجود آورده است. در این حال با وجود تمام فشارها اردن نشان میدهد که منافع ملی خود را در پایان یافتن سریع بحران سوریه می داند. همچنین اتحاد و ائتلافهای این کشور با غرب ایجاب میکند که با آنها هماهنگی داشته باشد. غربی ها هم در شرایط کنونی راهکار براندازی و تشدید خشونت ها را در سوریه دنبال میکنند. در واقع باید گفت اردن اکنون در نقطه ای قرار گرفته است که منافع ملی خود و اتحاد و ائتلاف های این کشور تا حدی تعارض پیدا کرده است. به همین دلیل کشورهای عربی به اردن کمک کرده اند تا این کشور در جبهه ضد دولت اسد تثبیت گردد. چنانچه کمک های مالی ای از سوی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به اردن داده شد تا نخست این کشور را در مقابل دولت سوریه قرار دهند و سپس در مورد آموزش نیرو، اعزام سلاح و ارسال آن فعال کنند. به گونه ای که رئیس جمهور سوریه آقای بشار اسد اعلام کرد که اردن در واقع با آتش بازی میکند و امنیت سوریه را تهدید میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا می توان گفت بحران سوریه موجب دودستگی در افکار عمومی و بین نخبگان در اردن شده است؟

بله. چرا که بسیاری از نخبگان اردن بر اساس منافع ملی اردن فکر میکنند و تصمیم می گیرند. منافع ملی اردن هم ایجاب میکند که اردن خود را ابزاری برای غرب و اسرائیل قرار ندهد و امنیت ملی خود را قربانی اهداف دیگر بازیگران و کشورها قرار ندهد. در این حال اکنون نظام تحت تاثیر متغیرهای گوناگون است. یک سری از این متغیرها داخلی است که ایجاب میکند با سوریه همراه باشد و یک سری از متغیرهای منطقه ای و بین المللی هستند که ایجاب میکند اردن در مقابل رژیم بشار اسد قرارگیرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: چندی پیش شاه اردن به ترکیه رفت و بعد از ملاقات با عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه، در یک نشست خبری رسماً از مقام‌های کنونی سوریه خواست اقداماتی برای آغاز روند انتقالی که همه گروه‌های سوریه را در بربگیرد، اتخاذ کنند تا به این وسیله از تقسیم شدن و تکه تکه شدن سوریه ممانعت شود. در این حال آیا سقوط بشار اسد تاج و تخت سلطنتی در اردن را نیز تهدید می‌کند؟

به نظر من بله. تحولات سوریه قطعا بر کل منطقه تاثیر می گذارد. اکنون در اردن 60 درصد جامعه فلسطینی هستند و 40 درصد اردنی است. در این حال اردنی ها حاکم هستند و فلسطینی ها تحت فشار قرار گرفته اند. در این حال هر گونه تحول در سوریه که موجب به قدرت رسیدن اکثریت سنی گردد، تاثیری عمده بر اردن خواهد گذاشت و فلسطینی های اردن که همگی نیز تابعیت این کشور را دارند ممکن است احساس کنند زمان آن رسیده است که حاکمیت را در اردن به دست گیرند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اردن در 13 سال گذشته، 79 کابینه تشکیل داده و از تغییر کابینه به عنوان تاکتیکی برای عبور از بحران استفاده کرده است.آیا مخالفان سیاسی حکومت بویژه جریانات اسلامی از مخالفان اسد حمایت میکنند؟

اسلام گراها در اردن عمدتا از مخالفان اسد حمایت میکنند. حکومت اردن نیز به دلیل اتحاد و ائتلاف های این کشور با شیخ نشین های خلیج فارسی و کمک های آنها و اتحاد و ائتلاف این کشور با امریکا از مخالفان حمایت میکند. اما باید گفت مخالفان دولت اردن و دولت اردن هر کدام از زاویه ای این حمایت را انجام میدهند. یعنی اسلام گراها بر اساس نوعی همبستگی فکری این حمایت را انجام میدهند در حالی که دولت براساس نوعی همبستگی سیاسی از مخالفان اسد حمایت میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مواضع رسمی امان تحت تاثیر عوامل اردن متحد سنتی لندن و واشنگتن، شریک ناتو، درخواست عضویت در شورای همکاری خلیج فارس را مطرح کرده و با اسرائیل در 1994 قرارداد سیاسی‌ـ امنیتی موسوم به وادی عربه امضا کرده است. این متغیرها چه تاثیری در رویکرد اردن در قبال سوریه می گذارد؟

دولت اردن دولتی طبیعی نیست. یعنی دولتی است که انگلیسی ها به وجود آورده اند. یعنی این کشور هم که به گونه طبیعی  پیدایش نیافته است و استمرار آن هم نیاز به کمک دیگران دارد. به همین دلیل اردن همواره در طول تاریخ با کمک های خارجی از جمله از سوی شیخ نشین های خلیج فارس و غربی موفق شده است بحران ها را پشت شر گذارد. لذا اکنون اردن کشوری است که با شکاف سیاسی بین فلسطینی ها و اردنی ها و شکاف اقتصادی فقر و غنا همراه است که هر دو شکاف تا حد زیادی نظام سیاسی را تهدید می کند. بنابراین شاید اردن بدون حمایت غرب نتواند استمرار  پیدا کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر دولت اردن به این نتیجه برسند که در سوریه جابجایی قدرت صددرصدی است، با غرب همراهی کاملی می‌کند؟

 فکر می کنم بله. دولت اردن اکنون ممکن است در مورد بحران در سوریه دست به عصا و محتاطانه رفتار کند، اما اگر یقین داشته باشد که در سوریه تغییراتی در پیش خواهد بود به سمت حمایت کامل از مخالفان  اسد حرکت خواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اظهارات وزیر اطلاعات این کشور درباره ورود ۲۰۰ نظامی آمریکایی به اردن و اینکه امان موافقت کرده است فضای هوایی خود را به روی هواپیماهای اسرائیلی که می خوآهند تحولات سوریه را رصد کنند بگشاید و احتمالا در صورت لزوم دست به حملات نظامی به داخل این کشور بزند.آیا چنین رویکردی قابل تصور است؟

دولت امریکا با بحث اینکه اگر اتفاقی در سوریه رخ دهد بر این نظر است که سلاح های شیمیایی نباید به دست جبهه النصره و طرفدارن القاعده افتد، لذا نیروهایی را در اردن مستفقر کرده است و آنان را آموزش داده است. بهانه ای که امریکا مطرح کرده است آن است که این نیروها باید سلاح های شیمیایی سوریه را به گونه ای غرق کنند تا به دست مخالفان سلفی و القاعده ای نیفتد. اما من تصور میکنم این امر بهانه است. امریکایی ها بعد از اینکه دولت سوریه موفق شد تاحد زیادی جبهه لبنان را و تا حدی هم جبهه ترکیه را کنترل کند به سرعت تصمیم گرفتند که جبهه اردن را در امتداد مرزهای اردن و سوریه فعال کنند و بحث آموزش و ارسال سلاح هم بر اساس تحولات جبهه سوریه صورت می گیرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا در صورت تثبیت بحران از سوی دولت سوریه رابطه اردن و سوریه با چالش همراه خواهد بود؟

من تصور میکنم آینده روابط سوریه با اردن چه اسد بماند و چه نماند با چالش همراه خواهد بود. دولت اردن به دلیل اینکه در یک زایش طبیعی به وجود نیامده و دولتی مصنوعی است با حمایت غرب استمرار یافته است و با هر گونه بحران و تحول در منطقه  دچار بحران خواهد شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: وزیر اطلاعات اردن اخیرا گفته است موضع پادشاهی اردن در قبال آن چه در سوریه رخ می دهد تغییری نکرده است و مبتنی بر خودداری از هر گونه مداخله نظامی و ما خواهان یک راه حل سیاسی جامع برای این بحران است. در این حال آینده نقش اردن را در مسائل سوریه چگونه ارزیابی می کنید؟

من تصور میکنم که از روزی که بحران در سوریه آغاز شده است دولت اردن اعلام کرد بی طرف است. همانگونه که دولت لبنان نیز اعلام بی طرفی کرد. اما باید گفت که هیچ کدام از دو کشور اردن و لبنان بی طرف نبودند و دخالت ها در لبنان از طرف حکومت نبود بلکه از سوی برخی گروهها بود. در اردن نیز  به گونه رسمی دخالت از سوی دولت رخ داد. لذا بی طرفی در مسائل سوریه از سوی اردن هیچ گاه رخ نداده است و همواره دخالت اردن در بحران سوریه وجود داشته است. اکنون نیز با توجه به محدودیت ها در جبهه های دخالت اردن تشدید پیدا کرده است. من تصور میکنم اردن در آینده همبسته با موضع غرب در بحران سوریه حضور پیدا خواهد کرد.

گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش