ادامه تنش میان یونان و ترکیه

محمود فاضلی

کارشناس مسائل بالکان

مرکز بین الملی مطالعات صلح –IPSC

دور جدید تنش در روابط یونان و ترکیه یکبار دیگر دو کشور همسایه را در آزمون جدیدی قرار داده است. در آخرین بهانه تشدید تنش میان طرفین، سه شهروند یونانی که بطور خودجوش و خودسرانه به عنوان ادای احترام به خلبانی یونانی که در اثر سقوط جنگنده میراژ 2000 چندی پیش جان خود را از دست داد تصمیم گرفتند از جزیره «فورنی» یونان به جزیره «آنثروپوفاس» رفته و پرچم این کشور را بر افراشته کنند. اقدامی که با واکنش مقامات ترکیه رو به رو شد. از سوی آنکارا، این جزیره «منطقه مبهم» اعلام شد. آنکارا مدعی است پرچم نصب شده یونان از سوی نیروهای ترکیه پایین کشیده شده است که این امر با تکذیب یونان همراه بود. آتن تاکید دارد نه گارد ساحلی و نه نیروهای ویژه ترکیه وارد خاک یونان نشدند و هیچ گزارشی مبنی بر تجاوز به حریم یونان دریافت نشده و یونان هرگز «مناطق مبهم» و هیچگونه تعرض به حاکمیت خود را نخواهد پذیرفت.

قائم مقام وزارت دفاع مدعی شد یونان در یک جنگ اعلام نشده با ترکیه در دریای اژه قرار گرفته است، چرا که بطور روزمره ترکیه به حریم هوایی یونان در اژه تجاوز کرده و خلبانان ما مجبور به رد یابی آنان می‌شوند. حاکمیت یونان بر جزایرش تردید ناپذیر است و توسط پیمان لوزان (1923)، موافقتنامه‌های ترکیه و ایتالیا (1932) و پیمان پاریس (1947) تضمین شده است.

چیپراس نخست وزیر یونان در یک اقدام نمادین در سفر کوتاه خود به جزیره دور افتاده «کاستلوریزو» واقع در جنوب شرقی دریای اژه اعلام داشت همسایگان ما رفتار چالش آفرین و تهاجمی داشته که با اصل حسن همجواری و حقوق بین‌المللی سازگاری ندارد. ما پیام همزیستی و قاطعیت به طرف مقابل ارسال می‌کنیم و می‌دانیم از کشورمان چگونه دفاع کنیم. یونان کسی را تهدید نمی‌کند، اما از کسی نیز نمی‌ترسد و می‌تواند از حق حاکمیت و تمامیت ارضی خود دفاع کند و ذره‌ای از خاک خود عقب نشینی نخواهد کرد.

در حالیکه نخست وزیر یونان به دنبال ملایم‌تر کردن فضا بین یونان و ترکیه بود وزیر دفاع یونان سخنان تحریک آمیزی علیه ترکیه ایراد و مدعی شد هر کسی به خود جرات دهد ذره‌ای از خاک، دریا و آسمان یونان را زیر سئوال ببرد با آن مانند سال 1821 (سال استقلال یونان از امپراتوری عثمانی) برخورد خواهیم کرد. تحریک‌های آنان ترسی برای ما ندارد و ما را به زانو در نخواهد آورد. اگر جرات دارند یک میلیمتر از این خاک را زیر سئوال ببرند. یونان آمادگی کامل در مقابل هر تهدید را داشته و آنان را در هم خواهد کوبید.

نخست وزیر ترکیه در موضع‌گیری تند خود از یونان خواست تا در چارچوب حسن همجواری از اقدامات تحریک آمیز پرهیز کند. به باور او یونان اقدامات تحریک آمیز مشابه با بحران جزایر ایمیا (1996) انجام داده است. همسایه ما گاهی دست به فعالیت‌هایی برای تشدید تنش در دریای اژه می‌زند. اخیراً شاهد افزایش این فعالیت‌ها هستیم. در چارچوب مناسبات حسنه همسایگی، از اقدامات تحریک آمیز که موجب تشدید تنش خواهد شد، اجتناب ورزد. هیچ کس تصور نکند که در خصوص حقوق حاکمیت کشورمان مسامحه نشان خواهیم داد. یونان کشور کوچکی است که لازم نیست خیلی به آن اهمیت بدهیم چرا که جمعیت آن کمتر از استانبول است! تا وقتی که یونان ساکت باشد کاری با آن نداریم!

وزیر خارجه ترکیه که به نصب پرچم یونان در جزیره‌ای در اژه به شدت واکنش نشان داد، مدعی شد ما دو همسایه هستیم که باید در روزهای خوب و بد در کنار هم باشیم. اگرچه در بعضی موضوعات اختلافاتی داریم. ولی باید بدون تشدید اختلاف نظرها، از پس آنها بربیاییم. ما همواره می‌گوییم که گام‌های خطرناک برندارید. نباید گامی که منجر به بروز بحران بشود، بردارند. در غیر این صورت پاسخ لازم را دریافت خواهند کرد. این رفتارهای عوام پسند هیچ فایده‌ای برای یونان ندارد. سخنگوی دولت ترکیه، یونان را به انجام اقدامات چالش آفرین در دریای اژه متهم وهشدار داد ترکیه هرگز نخواهد پذیرفت در برابر عمل انجام شده قرار گیرد و اگر یونان چنین فکری در ذهن خود دارد ترکیه این کشور را در اژه غرق خواهد کرد. از یونان می‌خوهیم تا از اقدامات تحریک آمیز و بچه‌گانه خود دست بردارد.

تنش در روابط آتن و آنکارا گویا پایانی ندارد. پس از بحران فوق این بار نه از طرح اختلافات در دریای اژه و وجود مناطق مبهم و یا تجاوز هواپیماهای دو کشور به حریم هوایی طرفین خبری بود ونه از ایجاد تردید در قرارداد لوزان (به معنای ادعاهای ارضی از طرف ترکیه) سخنی به میان آمد. در ماههای اخیر بی‌اعتمادی میان دو کشور همسایه و عضو ناتو بر سر نظامیان زندانی شده در دو کشور وارد مرحله جدیدی شد. ابتدا پناهنده شدن 8 نظامی ترکیه به یونان پس از کودتای نافرجام سال 2016 و مخالفت قوه قضائیه این کشور با استرداد آنها به کشورشان موجب آغاز دور جدید تنش‌ها بود و در ادامه ورود دو سرباز یونانی به خاک ترکیه که یونان آنرا اشتباه شخصی این دو نظامی به دلیل بارش برف و انتخاب مسیر اشتباه از سوی این دو اعلام کرد، بر شدت اختلافات افزود.

آتن در آخرین مواضع رسمی خود تحویل هشت نظامی فراری ترکیه را با توجه به حکم صادره توسط عالی‌ترین مراجع قضایی یونان را رد نموده و تاکید دارد در صورت مشارکت این افراد در کودتا، طبق کنوانسیون ژنو یونان دیگر وظیفه ندارد آنان را در خاک خود نگه دارد، اما تحویل آنان به ترکیه نیز غیر ممکن است. به باور آتن، تحرکات دیپلماتیک یونان در صدد است تا به آنکارا نشان دهد، اگر بخواهد قضیه بازداشت دو نظامی یونانی را به گروگان گیری تبدیل کند بازنده خود این کشور خواهد بود. این منازعه حقوقی هر چه زودتر باید حل و فصل شود. یونان نباید وارد بازی ترکیه شود.

یونان از ظرفیت دیپلماتیک خود در اتحادیه اروپا برای تحت فشار قراردادن ترکیه استفاده کرده و انزوای بین‌المللی ترکیه را به عنوان پیروزی دستگاه دیپلماسی یونان معرفی کرد. به اعتقاد یونان، رایزنی‌های این کشور با متحدان خود در اروپا موجب شد در بیانیه پایانی اجلاس سران اتحادیه اروپا، رهبران اروپایی نسبت به ادامه بازداشت شهروندان اتحادیه اروپا توسط ترکیه ابراز نگرانی کرده که اشاره‌ای غیر مستقیم به بازداشت دو نظامی یونانی در این کشور است. آتن از شرکای اروپایی خود خواست تا ترکیه را به ارائه «تضمین‌های روشن» در مورد محترم شمردن مرزهای یونان وادار سازند. مقامات یونانی از طرح موضوع دو نظامی بازداشتی در ترکیه بعنوان یکی از پیش شرط‌های بهبود روابط این کشور با اروپا ابراز رضایت می‌کنند.

وزیر دفاع یونان نیز با بکارگیری کلمات تندی علیه ترکیه مدعی است «هر کسی بخواهد حاکمیت ملی ما را زیر سئوال ببرد له خواهیم کرد». سخنانی که از سوی ترکیه «گستاخانه و «سخنان توخالی» نام گرفت، احزاب مخالف دولت چپگرای یونان، سخنان وی را «خطرناک» و «ریختن بنزین بر روی آتش» خطاب کردند. اما دیگر مقامات یونان از جمله رئیس جمهوری تلاش داشتند این کشور را متمایل به صلح و دمکراسی و زندگی مسالمت آمیز نشان دهند و مرزهای یونان را مرزهای اتحادیه اروپا معرفی کنند.

رایزنی‌های یونان با اعضای اتحادیه اروپا و حمایت مستقیم و غیر مستقیم اعضای آن از یونان البته با ناخرسندی آنکارا رو به رو بود. اردوغان مدعی است اروپایی‌ها به من گفتند شما رئیس جمهور بزرگی هستید، تضمین کنید دو نظامی آزاد شوند. اما من به آنان پاسخ دادم من بزرگتر از قوه قضائیه نیستم. به آنان توضیح دادم که موضوع در دست دستگاه قضایی است. عادلانه نیست که موضوع دو نظامی یونانی را به بحث بگذارید اما در مورد استرداد نظامیان ترکیه که پس از کودتا به یونان فرار کردند اصلاً صحبت نکنید. البته ما این دو موضوع را به هم ربط ندادیم، اما کسانی که دست به کودتا زدند همچنان در یونان هستند و وقتی ما خواستار استردادشان شدیم آنان را به ما تحویل ندادند.

به اعتقاد اردوغان، تصمیم گیری در مورد دو نظامی یونانی که در ترکیه در بازداشت هستند، به قوه قضائیه این کشور مربوط می‌شود. وقتی عده‌ای قصد قتل وی را داشتند و هشت تن از آنان به یونان فرار کردند، نخست وزیر یونان اطمینان داد که در عرض 10 تا 15 روز به ترکیه تحویل داده خواهند شد ولی ماه‌ها و سالها گذشت و اینک به دنبال پناه دادن به آنان هستند. قوه قضائیه ترکیه با درخواست جدید وکلای مدافع دو نظامی بازداشتی یونانی جهت آزادی آنان تا تاریخ محاکمه مخالفت کرده است. بر اساس استدلال قضات ترکیه، با توجه به اینکه دو نظامی مورد نظر دارای محل اقامت در ترکیه نبوده و در صورت آزادی احتمال فرار آنان از کشور جدی است و با توجه به وجود مدارک جدید در مورد اتهامات وارده علیه آنان با درخواست آزادی آنان مخالفت می‌شود.

واکنش به این سخنان اردوغان، البته تند و صریح بود. به گفته مقامات یونان اگر اردوغان چیزی در مورد هشت نظامی ترکیه‌ای برای گفتن داشت باید آنرا در دیدار رسمی با نخست وزیر یونان از آتن بیان می‌کرد. او مسیر لغزنده و حملات تحریک آمیز را انتخاب کرده و در صدد ارتباط دادن دو موضوع کاملاً متفاوت است.

واژگان کلیدی:ادامه تنش,  یونان و ترکیه, روابط