مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

عراق به سرعت به سمت افزایش درگیری با داعش شدت و عمق بیشتری پیدا می‌کند. ائتلاف نیروهای پلیس و ارتش عراق و نیروهای قبیله‌ای این کشور با گروه‌های وابسته به القاعده، در حالی است که گروه‌های وابسته به القاعده، پرچم خود را در بخش‌هایی از دو شهر در استان «انبار» (فلوجه و رمادی) برافراشته و این مناطق را «دولت اسلامی» اعلام کرده‌اند. با این حال، فعال شدن دوباره این گروه در عراق، و افزایش درگیری دولت عراق با آن بهانه ای برای گفتگوی ما با دکتر جعفر حق پناه بود.

 واژگان کلیدی: ائتلاف ضد سلفی در عراق، دولت عراق، رویارویی داعش با دولت عراق، جنگ بین داعش و دولت عراق

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ارتش عراق اخیرا شهر «فلوجه» را با همکاری عشائر الانبار، محاصره کرده  و یک کمربند امنیتی در اطراف آن ایجاد کرد. این در حالی است که القاعده فلوجه را یک ایالت به اصطلاح اسلامی معرفی کرده و از پلیس و کارمندان این شهر خواسته تا تحت حاکمیت این شبکه تروریستی به کار خود ادامه دهند .در این حال وضعیت  کنونی داعش در سوریه تا چه حدی متفاوت شده است.؟

از نظر نفوذ اجتماعی، سیاسی و حتی توان عملیاتی داعش در عراق تغییری اساسی رخ نداده است. من فکر میکنم اتفاقات اخیر و افزایش درگیری ها بین عراق و ارتش عراق با دعش ناشی از نوعی تمرکز نیروهایی است که دولت عراق و دولت اسلامی عراق و شامات در منطقه الانبار انجام داه اند. این امر  کار سختی از نظر عملیاتی نیست و ارزش نظامی بالایی ندارد. چون همیشه این منطقه جهت مجاورت با سوریه و عربستان جولانگاه این گروه ها بوده است و نیروهای وابسته به القاعده از این مسیر تردد کرده و امکانات تسلیحاتی هم به راحتی به آنجا میرسد و با پشتوانه حزب بعث و بقایای این حزب بویژه در اردن از این راه ارتباط برقرار می کنند.  در این جا داعش با تمرکز نیرو و توانایی مناطقی را ناامن می کند.  همچنین عقب  نشینی های سلفی ها از  سوریه (که  دارای وضعیت مناسبی نیستند) به این امر کمک کرد تا نیروهای دولت عراق دچار تنگنا قرار گیرند. لذا دولت عراق به تدریج حاکمیت خود بر رمادی و سپس الفلوجه را برقرار میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخیرا نوری مالکی با استعفای وزرای ائتلاف العراقیه موافقت کرد و سپاس با انتقاد شدید فراکسیون العراقیه وطنی از حمله نیروهای امنیتی به معترضان الانبار روبرو شد. در این حال نگاه جریان های سنی  به تحولات کنونی غرب عراق چیست؟

به نظر میرسد نوعی هماهنگی بین نیروهای سنی اهل سنت عراق با  جریان های تندرو کمابیش وجود دارد. چنانجه آقای العلوانی به این مناسبت دستگیر شد. در واقع اکنون جریان های سیاسی  اهل سنت عراق هم تا حدی احساس می کند با توجه به شرایط موجود فراروی  دولت مالکی  وضعیت مناسبی برای چانه زنی و..  هست تا و بتوان امتیازهایی را دولت مالکی دریافت کرد. در این حال این امر هم می تواند به تنش در سطح منطقه ای بین ایران و عربستان هم  ارتباط داشته باشد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخیرا رئیس شورای بیداری عراق نیز اعلام کرد که عشائر و نیروهای امنیتی در اطراف فلوجه و تروریست‌ها در بخش‌های مرکزی شهر کنترل امور را در دست دارند.این نیروهای تا چه حدی در مسیر همگرایی با دولت عراق  هستند؟

 این نیروهای قابلیت عملیاتهای بالایی دارند و برآمده از ساختارهای اجتماعی عشیره ای هستند، اما لزوما پیوندی قطعی ندارند. چرا که هم دارای گسستهای مذهبی بوده و هم این مترصد آخرین  وضعیت هستند و به نوعی فرصت طلب هم  هستند. یعنی  تلاش می کند با جناحی که دست بالا را دارد ارتباط برقرار کنند. لذا برای مقاطعی هر بار تاکنون مورد استفاده قرار گرفته و اگر  جواب مثبتی دریافت شده به معنی استفاده  دائمی نیست. مگر اینکه این نیروها به تدریج فرایند الحاق به ساختارهای نظامی و امنیتی عراق را طی کنند . این امر در شرایط فعلی دولت مرکزی بعید است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه نبرد سنگین میان تروریست‌ها با نیروهای دولتی در فلوجه عراق و غرب کشور آیا داعش حضور جدی تری در عراق دارد؟ 

داعش به گوه سنتی در منطقه الرماید و موصل و الانبار نفوذ داشته و دارد. اکنون هم منطقه نفوذ خود را از منطقه فراتر نبرده است بلکه توان عملیاتی خود را به رخ می کشد.  طبعیتا این جریان دارای پایگاه اجتماعی نیرومندس نیست و بخش عمده توانی آن وارداتی و موقتی است.  حتی در دوره های گذشته تلاش هایی کرده بود اما دوباره به افول رسید. اکنون فکر میکنم آنان توان برگرداندن وضعیت به سود خود حتی به گونه ناحیه ای را هم ندارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف دولت مالکی در عملیات الانبار و دگرگونی معادلات داعش در عراق  چیست؟

با توجه به انزوای داعش و فضا سازی ضد سلفی در منطقه و در بین کشورهای غربی همه از عملیات آنها در سوریه و عراق ابراز انزجار میکنند. شاید موقعیت  مناسبی برای دولت مالکی  فراهم باشد تا در بخش نظامی  بخشی از مساله را حل کند و این جریان را حل کند.  بخشی از این امر به حل بخشی از مشکلات دولت عراق با کردها احساس میشود که شرایط برای مقابله با احزاب سلفی و پشتوانه آنها بیشتر فراهم است.  در ماه های اخیر ناامنی هایی  در مناطق سنی نشین بوده است که عمده آنها با داعش مرتبط بوده است.  گذشته از این  حاکمیت در بغداد باید  این کار مد نظر قرار میگرفت. اکنون دولت مالکی با بحران انتخاباتی مواجه نیست و می تواند با تمرکز بیندشد این مناطق عملیات هایی را انجام دهد تا بتواند با برقراری امنیت در مناطق دیگر امنیت را چون بغداد برقرارکند. در واقع گر حمله به مناطق مرکزی و یا پایتخت داعش رخ ندهد قطعا دامنه آن به سایر استان های عراق هم کشیده  میشود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به حمایت فراکسیون همپیمانی کردستانی از عملیات ارتش در استان الانبار عراق و حمایت عمار حکیم از عملیات نظامی ارتش عراق در الأنبار آیا همه  جریان های  سیاسی کرد و شیعه از رویکرد مالکی حمایت می کنند؟

 کما بیش این اجماع حاصل است. یعنی در بین گروه های  شیعه این امر بیشتر است. همچنین مخالفت هم از سوی  احزاب  کردی نداشته ایم. کردها درگیر حکومت و انتخابات اقلیم بوده اند. بعد هم روابط کردها با بغداد تلطیف شده و در این سطح  جریان های القاعده ای و سلفی دشمن مشترک کردها و شیعیان هستند. لذا ائتلاف ضد سلفی در عراق  وزن مهمتری پیدا کرده است بدنه جامعه اهل سنت در عراق هم نمی تواند با تندروهای سلفی همراهی کند. چنانچه جریان های عشایر عراق موضع خود را به نفع  مالکی  همراه میکنند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  در سطح  خارجی و منطقه ای حامیان و مخالفان و رویکرد مالکی چه کشورهایی هستند؟

داعش آنچنان بدنام هستند کشورها نتوانند از این جریان حمایت کند. لذا این حمایت ها پنهان است و در جنبه های مختلف این امر ادامه دارد.  دوم اینکه بخشی از حمایت از داعش با تضعیف مالکی انجام میگیرد. یعنی با تلاش برای تضعیف وی سعی میشود عرصه برای داعش فراهم گردد.  در این حال حمایت کشورها از داعش  می تواند مقطعی و ابزاری باشد. چرا که این گروه  قابل اعتماد نیست و ممکن است بر ضد حامیان اقدام کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه صورتی دولت عراق قادر به کنترل  کامل وضعیت در مقابله با داعش خواهد بود؟

شرایط سیاسی و اجتماعی  عراق به گونه ای نیست که به گونه کامل داعش سرکوب گردد. در واقع نیروهای  بعثی و سلفی همچنان در این کشور حضور دارند. همچنین داعش با برخی جریان های بعثی و  گروهای سیاسی عراقی  اهل سنت مرتبط است.  حمایت های خارجی هم  وجود دارد. همچنین دولت مالکی هم ناکارامدهای در حوزه های مختلف زمینه نارضایتی را فراهم میکند و  بخشی از این  نارضایتی برای یارگیری داعش مناسب است.

گفتگو از فرزاد رمضانی بونش