دکتر امیر حسین ابراهیم

کارشناس مسائل مصر

مرکز بین المللی مطالعات صلح–  IPSC

جامعه مصر در حال حاضر فضایی پسا انقلابی را تجربه می کند، به این معنا که بعد از بهار عربی، صنعت اصلی مصر یعنی توریسم به شدت ضربه خورده است و به دلیل ناامنی و درگیری هایی که در صحرای سینا با گروه های اسلا گرای نزدیک به داعش وجود داشته و کماکان هم وجود دارد و قطع نشده است، افق چندان روشنی در بازگشت به درآمدهای مربوط به بخش صنعت توریسم به چشم نمی خورد.

از سوی دیگر با توجه به روالی که در اقتصاد مصر از میانه دهه 1990 به این سو وجود دارد، با میزانی سرمایه گذاری خارجی عمدتا از طرف عربستان سعودی در حال حاضر به نوعی تعطیل شده است، به این دلیل که امنیت و ضمان سرمایه گذاری در کشور مصر به دلیل عدم ثبات امنیتی و سیاسی ضعیف است. البته دولت مصر تا اندازه ای شرایط را مهار کرده است. یعنی بحران هایی که در سال 2012 تا سال 2015 داشته ایم  تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است، اما فرصت های شغلی ای که عمدتا با دو موضوع سر و کار دارند: صنایع دستی که خریدار آن ها را توریست ها تشکیل می دهند و صنعت گردشگری و هتل ها در شهرهای مختلف، مشتریان خود را تا اندازه قابل ملاحظه ای از دست داده اند. نکته دیگری که اقتصاد مصر را به شدت دچار تهدید می کند، سد عظیمی است که کشور اتیوپی بر مصب رود نیل می سازد و این باعث خواهد شد که ده ها هزار فرصت شغلی در جنوب و مرکز مصر (که بر بنیاد رود نیل بنا نهاده شده است و بر پایه شیلات و کشاورزی است) از دست خواهد رفت.

 یعنی بحران ناشی از انقلاب در مصر، فرصتی را در اختیار دولت ها و کشورهای آفریقایی جنوب مصر چون اوگاندا و اتیوپی قرار داد که از شرایط موسوم به بهار عربی به نفع خود استفاده کنند که لطمه فراوانی به جامعه مصر وارد کرده است. در واقع دولت بی کفایت اخوان المسلمین هم اساسا دقتی در این مسائل نداشت. این ها صدمات بسیار زیادی وارد کرده است و به طوری جامعه مصر با بحران های بیشتری از بیکاری  مواجه خواهد شد.

نکته دیگری که در اقتصاد مصر قابل توجه است، این است که سرمایه گذاری هایی که مربوط به دوران ناصر و سادات می شد (که قرار بود تا حدودی مصر را وارد بحث صنعتی کند) با شکست مواجه شد. یعنی امروزه کارخانه هایی که در دهه های 60 و 70 میلادی در مصر بنا نهاده شد، در ابتدا به بخش خصوصی واگذار شد ولی آن ها از پس اداره کارخانجات برنیامدند و آن ها را فروختند که حاصل ده ها هزار کارمند و کارگر بیکاری است که افق و امیدی برای اشتغال مجدد در مصر ندارند.  علاوه براین نکته دیگری که باز هم به بحران ها بر می گردد این است که دریای مدیترانه که فرصت مناسبی برای درآمدهای توریستی و تا اندازه ای شیلات برای مصر وجود داشته است، اما به دلیل ناامنی های شدیدی که در آن منطقه وجود دارد و به دلیل ناامنی های شدیدی که میان مصر ، لیبی ، مصر و مالت وجود دارد، ماهیگیران مصری دائما با مشکل و هجوم مواجه می شوند و منطقه نظامی و نیروی دریایی مصر نیز قادر نیست که ماهیگیران را همراهی و دنبال کند. بنابراین کشور مصر هم مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی و جهان عرب (که کشورهای بی آینده هستند) همین آینده را پیش رو دارد، اقتصادی ورشکسته، رژیمی نظامی و به شدت سرکوبگر و فاقد گزینه های دموکراتیک و عقلانی برای دفاع از جامعه و همین امر کمکی به شکوفایی مصر نخواهد کرد.  در واقع آینده اقتصاد مصر مانند اغلب کشورهای جهان سوم که از قافله توسعه عقب مانده اند، عقب گرد و سیر قهقرایی خواهد داشت.

در واقع جامعه کنونی مصر مانند بیشتر کشورهای بازمانده از جنگ سرد (که از امکان نوعی از امتیازهای رقابت دو بلوک را داشتند و رشد را داشتند) اکنون از بحران عمیقی رنج می برند و آن هم فقدان ثبات در سرمایه گذاری است . در واقع امکاناتی که در گذشته توسط شوروی و بعد امریکا در اختیار این کشور قرار داده می دادند بسیار کاهش یافته و تنها به کمک های سالیانه حدود سه میلیارد دلاری امریکا به مصر است. در دروان اکنون نوعی عدم فضای رشد است که ریشه در فقدان سرمایه گذاری و عدم شفافیت در سرمایه گذاری و فضای آشوب زده و کودتا زده بعد از 2013 در این کشور وجود داشته و کار بدانجا رسیده است که مصر جزیره ای را به عربستان برای منابع بیشتر سرمایه گذاری فروخت .

آینده اقتصاد مصر

آنچه مشخص است چشم انداز اقتصاد مصر مبهم است و اکنون دولت مصر کوشش می کند بودجه ای از اتحادیه اروپا گیرد تا جلو مهاجرت های غیر قانونی به اروپا گرفته شود. این بودجه ها ناچیز تاثیر خود را دارد.  نکته دیگر وضعیت بد کشاورزی مهم است و با توجه به دوان انقلاب مصر دولت های جنوب حوزه نیل اب نیل را مدیریت بیشتری کرده و ضرباتی به اقتصاد مصر وارد کرده اند. بنابراین لزوم حرکت به سوی کشورها و قدرت های که توان سرمایه گذاری در مصر باشد فراوان است. فرانسه در این بین سرمایه گذاری هایی در این امر انجام داده است. در این میان باید گفت سه عامل در آینده اقتصاد مصر نقش دارد . نخست اینکه سرمایه گذاری در صنعت توریسم به کجا می انجامد قبلا این سرمایه گذاری توسط امریکا بود اما اکنون به دلیل خطر تروریسم در سینا و منطقه شرم الشیخ  کاهش یافته است. اینکه عربستان میتواند جایگزین امریکا در اقتصاد مصر شود هنوز مشخص نیست. دومین عامل نقش و نفوذ مهم ارتش در اقتصاد مصر است. در واقع این نفوذ روز به روز گسترش می یابد و بیشتر می شود گرفتارهای بسیاری در مورد عدم شفافیت در اثر دخالت نیروهای مسلح در اقتصاد مصر همچون سایر کشورهای عقب مانده دیده میشود. عامل دیگر در واقع نقش روسیه در اقتصاد مصر است آیا با توجه به چالش های داخلی روسیه مسکو میتواند نقش مهمی در اقتصاد مصر ایفا کند یا نه پرسش مهمی است

واژگان کلیدی:مصر‏, گردشگری, ارتش,  اقتصاد