مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

چندی پیش جهاد حداد سخنگوی گروه اخوان المسلمین مصر اعلام کرد که این گروه با وجود چند شرط آماده حضور در گفت‌وگوهای مستقیم برای حل بحران سیاسی کشور است و بازگشت مشروعیت قانون اساسی لغو شده اساس گفت‌وگو هاست. در همین حین نیز با شکست میانجی گریه ای خارجی و داخلی اینک ارتش مصر به سرکوب تحصنن کنندگان  اخوانی پرداخته است. پرسشی که وجود دارد آن است که بعد از شکست تلاش های میانجی‌گران بین المللی و داخلی و همچنین سرکوب اخیر اخوان چه رویکردی را بر می گزیند؟ در این حال برای پاسخ به این پرسش گفتگویی با جعفر قناد باشی پژوهشگر ارشد مسائل مصر داشته ایم:

واژگان کلیدی: رویکرد آینده اخوان، سناریوهای پیش رو در مصر، الگوی الجزایری تحولات مصر ، رویکرد آینده اخوان در مصر ، احتمال جنگ داخلی در مصر، مبارزه نظامی اخوان

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهی یک ماهه به رخدادهای مصر نگاه کنونی اخوان به رخدادهای مصر چیست؟

تحلیلی که اخوان از شرایط داخلی مصر دارد این است که رفتارخود را در قبال چند مساله تنظیم کند. نخست مقاومت در برابر سیطره مجدد یک حکوکت نظامی و دیکتاتوری دوم ایجاد بازدارندگی در قبال رخدادهای آتی مصر و سوم پاسداری از حق رئیس جمهوری مد نظر است.  شاید در آینده تحلیل گران و مخالفان اخوان چنین مقاومتی عناوینی دیگر داشته و رویکرد اخوان لقب دیگری داشته باشد. بویژه اینکه مخالفان اجتماع آرای مردم میدانند اردوکش های خیابانی نمی تواند معیاری برای سنجش باشد. آنچه اخوان می گوید معتبرتر و در قاموس دمکراسی است. از دیدگاه اخوان آنچه رخ داده است فرصت طلبی و یا بهره بردای غیر قانونی از اجتماع های و اردوکشی خیابانی بر ضد مرسی است. از این دیدگاه اگر نظامیان درصدد حفظ مواضع و دمکراسی بودند  باید راه باز در صحنه حضور می یافتند. همچنین حضور غیر اخوانی ها  و عدم حضور آنان در کابیه جدید و حضور مهره هایی از رژیم سابق بیانگر آن است که تحلیل اخوان درست است و کابینه جدید شخصیت های  دوران مبارک است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: بعد از شکست تلاش های میانجی‌گران بین المللی سخنگوی گروه اخوان المسلمین اعلام کرد که این گروه با وجود چند شرط آماده حضور در گفت‌وگوهای مستقیم برای حل بحران سیاسی کشور است. در شرایط کنونی مهمترین  اهداف اخوان چیست؟

در بیش از یک ماه گذشته و حضور اخوان در خیابان بیانیه ها و اطلاعیه های مختلفی از سوی اخوان صادر و مواضع گوناگونی در این بیانیه ها اعلام شده است. همچنین خواسته هایی چون خواسته ای پنچ گانه مطرح شده است، اما همه آن ها و محور همه این خواسته ها آن است که قانون اساسی که منجر به قدرت رسیدن مرسی شده نادیده گرفته نشود و حقوق قانونی مرسی و بازگشت وی مد نظر باشد. قانون اساسی که  به اجرا گذاشته شده و از نظر موازین بین المللی معتبر است و دولتی که منتخب مردم باشد طبیعتا این دولت قانونی است. همه حرف اخوان بازگشت به قانون است و در کنار آن هم بازگشت ارتش به پادگان ها و انحلال دولت نظامیان باز شدن دفاتر اخوان و… مد نظراست. یعنی خواست اصلی بازگشت به شرایط قبل از کودتا است که با بیان های مختلف ایراد شده و با گونه تاکتیکی با توجه به شرایطی تغییراتی هم داشته است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: از نگاه اخوان حل مشکل کشور از طریق میانجیگران خارجی امکانپذیر نیست. زیرا اکثریت آنها خیر و صلاح کشور را نمی خواهند. با این وجود در شرایط موجود تا چه میزانی اخوان توان پافشاری بر رویکردهای خود را دارد؟

موفقیت اخوان بستگی به میزان اقبال مردم و ایستادگی هواداران خود دارد. در یک ماه و نیم گذشته به گونه حیت آوری مردم از ماندن در خیابان ها خسته نشدند و این  برخلاف تصور پیشین نظامیان بود. نظامیان بر این تصور بودند که مقاومت اخوان یک هفته بیشتر به طول نخواهد انجامید و کم کم اطراف اخوان خالی خواهد شد و مردم با توجه به نیاز به کار و گشایش زندگی به خانه بر می گردند، اما چنین چیزی رخ نداد و حضور خیابانی که مهمترین عامل بازدارنده ادامه حکومت نظامیان است پایان نیافت و با همراهی مردم ادامه یافت. امری که در مورد مصر و انقلاب های جهان نمونه منحصر به فردی است. اکنون اتهام هایی چون بستن راهها، توقف زندگی روزمره، تروریسم بر ضد اخوان وجود دارد اما مردم در خیابان بوده و اطراف اخوان را خالی نمی کنند بنابراین پافشاری اخوان وجود خواهد داشت.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: قبلا برخی نشریات عربی و برخی از بدنه اخوان به تاسیس ارتش آزاد در این کشور توسط اخوان اشاره کرده اند.آیا ممکن است اخوان دست به اسلحه برای رسیدن به قدرت زند؟

اخوان با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی و امنیتی مصر هرگز دست به اسلحه نخواهد زد. البته شاید رگه هایی از تکفیری ها که خود را بعد از کودتا با اخوان همراه کرده اند درصدد باشند که رفتارهایی افراطی از خود بروز دهند، اما اخوان حتی در فروپاشی مبارک از روش های مرسوم نظامی در انقلاب ها بهره نبرد و بعد هم شیوه های پارلمانی را پذیرفتند. حتی پذیرش برگزاری انتخابات توسط نظامیان مورد نظر  اخوان بود و قوانین انتخابات نظامیان را پذیرفتند. اینها همه نشانه آن است که اخوان هرگز به مسلح سازی فکر نمی کند. البته هم باید گفت رگه ها و قشرهایی تکفیری هم در مصر هستند که در مجموعه حزب النور یا رقیب اخوان یا زیرمجموعه گروه های مرتبط با عربستان حضور دارند که از قبل از کودتا روبروی اخوان قرار گرفتند و به شدت اخوان را می کوبیدند. اکنون در شرایط کنونی آنها تلاش کرده اند خود را مدافع اخوان نشان دهند. گذشته از این ممکن است در درازمدت و در شرایط بسته ماندن وضعیت سیاسی مصر گروه های جوان اخوان به گروه هایی زیر زمینی بدل گردند و دست به اسلحه برند، اما اخوان کنونی به هیج وجه به راه های مسلحانه معتقد نیستند و سلاح را توصیه نمی کند. در کنار این هم باید توجه داشت که بهره گیری از سلاح نیاز به آموزش، تسلیحات و…. دارد  اما مصر همانند سوریه نیست که از همه طرف بتوان بدان سلاح برد و نیروهای آموزش دیده را بدان گسیل داشت. مبارزه مسلحانه نیاز به تز مبارزاتی، جنگ شهری و… دارد و در مصر پرجمعیت  تلفات زیادی دارد، لذا چنین امری رخ نداده است. با این حال متاسفانه تحلیل گرانی رگه های تکفیری زیر مجموعه حزب النور و برخی از افراط تندرو مرتبط با وهابیت را با رویکرد مسلحانه اخوان جمع می زنند و به اخوان نسبت می دهند. اخوان در شرایط کنونی به نظامی گری و اسلحه فکر نمی کند. به عبارت دیگر اکنون شیوه آرام اخوان ارتش را در پیگیری مقاصد خود زمین گیر کرده است. دست بردن به سلاح به معنی بهانه دادن به ارتش برای سرکوب است. اگر اخوان دست به اسلحه برد و وارد جنگ داخلی شود زمینه سرکوب کامل خود را زودتر فراهم کرده است. اما با توجه به تجربیات اخوان دام خطرناک نظامیان را نخواهد پذیرفت.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده وضعیت اخوان در  مصر را به چه سمت و سویی پیش بینی می کنید؟

سناریویی که ارتش دنبال میکند سرکوب شدید اخوان و فشار به اخوان است. ارتش درصد یافتن فرصتی برای دستگیری همه سران اخوان و پراکنده کردن هواداران و نا امید کردن همه آنها است. همچنین در نظر است برخی از آنها را در قبال احزاب جدید التاسیس اسلامی در کابینه و مجلس راه دهد. همچنین تهدید به قوه قهریه، زندان و حتی تبعید، اعدام، منفعل کردن و در واقع از بین بردن  اخوان در صحنه ی سیاسی مصر مورد نظر است. در سناریویی دیگر اخوان به مقاومت ادامه می دهد و نظامیان را وادار به پذیرش امتیار می کند. البته امتیازات اخوان آنقدر زیاد است که کار را به بن بست می کشاند. در این سناریو تقابل ادامه دارد اما این سناریو در درازمدت احتمال کمتری دارد. در سنارویی دیگر در کوتاه مدت اگر اخوان موفق شود اجتماع خود را در خیابان نگه دارد و ترتیبات دیگری در مصر حکفرما گردد، ارتش ناگزیر می گردد برای جلوگیری از هرج و مرج بار دیگر ترکیبی از اخوان را روی کار بیاورد. در این حال با توجه به شرایط مصر گزینه نخست یا سرکوب و تطمیع مردم با پایین آوردن قیمت ها، تامین نان و..  حداقل در یک سال آینده گزینه محتمل تر است و اما در درازمدت انقلاب مصر  پتانسیلی دارد  که طبیعتا در میان مدت خاموش شدنی نیست و طبیعتا  نظامیان را کنار خواهند زد.

گفتگو از فرزاد  رمضانی بونش