فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: موضوع آوارگان يا پناهندگان فلسطيني يكي از اساسي ترين چالش هاي موجود در نزاع عربي – اسراييلي و يا فلسطيني – اسراييلي بوده است. بيش از نيمي از مردم فلسطين خارج از سرزمين تاريخي فلسطين روزگار را به سر مي برند. برخي در كشورهاي عربي همجوار فلسطين و برخي ديگر در ساير كشورهاي جهان ، اما بيشترين تعداد پناهندگان فلسطيني در كشور اردن اقامت دارند. در اين راستا براي بررسي وضعيت پناهندگان فلسطيني و نوع نگاه آنان به مساله هويت فلسطيني گفتگويي با دكتر محمد مهدي مظاهري استاد دانشگاه و كارشناس ارشد روابط بين الملل داشتيم :
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر تعداد آوارگان فلسطيني خارج از وطن را بيش از شش ميليون نفر در نظر بگيريم تركيب و نوع پراكندگي پناهندگان فلسطيني در سراسر جهان به چه شكلي است ؟
آژانس كمك رساني و اشتغال پناهندگان فلسطيني (اونروا) تعداد پناهجويان فلسطيني را نزديك به شش ميليون نفر تخمين زده كه اكثر آنها در اردن زندگي مي كنند و باقي مانده آنها در كرانه باختري و غزه و تعدادي نيز در كشورهاي عربي اسكان دارند. مهم ترين ويژگي و خصوصيت پناهجويان فلسطيني گسترش فقر و افزايش زاد و ولد نسبت به ساير كشورهاست. قراين تاريخي نشان مي دهد كه پس از استقرار رژيم نامشروع اسراييل در سرزمين مقدس فلسطين در سال 1947 حدود 975 هزار فلسطيني آواره شدند. طبق آمار مركز آنروا 6/41 درصد از كل آوارگان فلسطيني در اردن زندگي مي كنند پس از آن غزه 3/23 درصد ، كرانه باختري 16/4 درصد و سوريه 9/9/ و در نهايت لبنان با 9/8 قرار مي گيرند. در این راستا يكي از مشخصات اصلي پناهندگان فلسطيني افزايش بيكاري و رشد فزاينده فقر اعلام شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه كشورهايي همچون عربستان، مصر و قطر به هويت فلسطيني و مساله بازگشت چيست ؟
عربستان سعودي به همراه قطر همواره خود را در قامت حامي مردم فلسطين در سطح رسانه ها مطرح
مي سازند ، رتبه عربستان داعيه دار رهبري جهان عرب مي باشد. در بحث فلسطين و نيز اصلي ترين موضوع حق بازگشت آوارگان فلسطيني به سرزمين ابا و اجدادي خود ، سياست رياكارانه اي را در پيش گرفتند به طوري كه رياض و دوحه با تحركات وسيع محرمانه ، اسكان آوارگان فلسطيني در مناطق مختلفي از حوزه خليج فارس ، كانادا و استراليا را مدنظر قرار دادند. اين طرح با هدايت و حمايت امريكا و رژيم صهيونيستي در حال تدوين و انجام است. از آنجا كه از ديدگاه مقامات سعودي و قطري، رژيم صهيونيستي تحت هيچ الزامات منطقه اي و بين المللي تن به پذيرش و بازگشت تمامي آوارگان فلسطيني به سرزمين هاي اشغالي نخواهد داد. بنابراين دو كشور در تلاشند كه از چندين كانال با برقراري ارتباط با رژيم صهيونيستي ، جنبش حماس و فتح دولت آشتي ملي فلسطينيان را در سرزمين اشغالي 1967 تشكيل دهند و تنها شماري از آوارگان فلسطيني را در اين سرزمين اسكان بدهند و هزينه مالي اين طرح را نيز تامين نمايند. از سوي ديگر رويكرد مصر نيز نسبت به قضيه بازگشت پناهجويان فلسطيني به سرزمين خود هنوز روشن و صريح نيست. مبارك ديكتاتور سابق سرزمين فراعنه به عنوان ميانجي صلح ميان اعراب و اسراييل در راستاي سياست هاي منطقه اي غرب گام برداشت و در گفتگوها و مذاكرات به اصطلاح صلح خاورميانه تلاش داشت كه بحث تاريخي بازگشت آوارگان فلسطين به سرزمين هاي اشغالي از محور و دستور اجلاس هاي مختلف منطقه اي و بين المللي حذف گردد. با توجه به سقوط مبارك و گسترش بيداري اسلامي در مصر و منطقه به رغم مقاومت شوراي نظامي حاكم بر سرزمين نيل ، قدرت يابي اسلامگرايان به رهبري اخوان المسلمين شاهد دگرديسي عميق در سياست هاي منطقه اي مصر نسبت به تحولات فلسطين به ويژه بحث آوارگان فلسطيني خواهيم بود ، بي ترديد عامه مردم مسلمان مصر ضمن حمايت از قطع ارتباط با اسراييل خواهان تاسيس دولت مستقل و احقاق كامل حقوق فلسطينيان و نيز بازگشت آوارگان به سرزمين و موطن خود هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه تل آويو و غرب به مساله تبديل هويت فلسطيني به هويت عربي چيست ؟
مسئله آوارگي و پناهندگي در دنيا يكي از مسايلي است كه در مدار توجه كشورهاي جهان و حاميان حقوق بشر قرار گرفته است و مي توان گفت رتبه بيشترين جمعيت آواره و در تبعيد جهان نيز به فلسطيني ها اختصاص دارد. در قطعنامه هاي مجمع عمومي سازمان ملل متحد (242 و 338) بر حق بازگشت آوارگان فلسطيني به سرزمين خود اشاره شد ولي در قطعنامه 194 به عنوان اصلي ترين سند استنادي نسبت به اين موضوع اشاره شد كه «مجمع عمومي تصميم مي گيرد به آوارگاني كه قصد بازگشت به وطن خود را دارند اجازه و شرايط بازگشت مسالمت آميز داده شود و آنهايي كه اين بازگشت را ترجيح نمي دهند بايد خسارت اموال مفقود و يا صدمه ديده به آنها داده شود.»
اسراييل از همان زمان تاسيس به بهانه هاي مختلف از پذيرش اين قطعنامه سرباز زده اعلام مي دارد كه سازمان ملل متحد نمي تواند جز موارد مالي و بودجه ، قطعنامه الزام آور تصويب نمايد ، سران تل آويو اصرار دارند كه فلسطينيان رانده شده از سرزمين و موطن خود شهروند اسراييلي محسوب نمي شوند. به همين دليل حق بازگشت هم ندارند همچنين سران تل آويو اعلام مي دارند كنوانسيون ژنو فقط حق بازگشت را يك امر فردي محسوب نموده و نه يك امر جمعي الزام آور. لذا در صورت تحقق حق تاريخي فلسطينيان در بازگشت به موطن خود ، تعادل جمعيت به ضرر يهوديان بر هم مي خورد و هويت يهودي اسراييلي از بين خواهد رفت. پس بحث عددي جمعيت براي بقاي اسراييل مهم است تحقق اين خواسته ، اكثريت عددي را دو به يك به نفع فلسطينيان خواهد نمود و با توجه به رشد منفي نرخ رشد جمعيت يهوديان و كوچ معكوس آنها از سرزمين هاي اشغالي بدليل ترس از جنگ و گسترش ناامني و فساد و بيكاري جمعيت فلسطيني در آينده برتري مطلقي بر يهوديان پيدا خواهد كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تبديل هويت فلسطيني به هويت عربي و ذوب فلسطينيان در كشورهاي عربي را چگونه مورد بررسي و تحليل قرار مي دهيد ؟
پس از شصت سال تجاوز و آوارگي نيمي از جمعيت فلسطيني در كشورهاي عربي و اسلامي ، هنوز اعتقاد به وحدت ملي مبتني بر وحدت مردم و جغرافياي سرزمين فلسطين و نيز سرنوشت مشترك باعث شده كه برغم تحمل رنج هاي تاريخي و اسكان در مناطق مختلف دنيا ، فلسطينيان با اتخاذ استراتژي يكپارچه همچنان به فكر آزادسازي سرزمين خود و تشكيل دولت ملي با هويت فلسطيني (عربي – اسلامي) باشند ، آنچه مشخص است برخي از كشورهاي عربي در راستاي منافع صهيونيست ها و غرب تلاش دارند كه مانع از احقاق حقوق تاريخي ملت مظلوم فلسطيني گردند. در اين راستا تلاش مي شود كه با جذب فلسطينيان آواره و اعطاي هويت جديد ، فكر بازگشت به موطن اصلي و نيز بحث آزادسازي آن از اشغالگران به مرور زمان توسط آوارگان فلسطيني به فراموشي شود. اعطاي تابعيت مضاعف و واگذاري برخي از مشاغل و مسووليت هاي دولتي نيز از ابزار اجراي اين سياست محسوب مي شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه جوامع فلسطيني پناهنده در كشورهاي غربي عربي و … به مساله هويت فلسطيني چگونه است؟
به رغم تلاشهاي سازمان يافته غرب و رژيم صهيونيستي و همگامي برخي از كشورهاي عربي مبني بر جذب فلسطينيان آواره در اين جوامع و ايجاد مانع بر سر راه بازگشت به سرزمين خود به نظر مي رسد منافع عالي فلسطينيان با مساله آزادسازي و استقلال سرزمين فلسطين و تعيين سرنوشت اين كشور گره خورده است. در این راستا ارتباطات فرهنگي و ايدئولوژيكي و مساله اعتقاداتي و تاريخ سرنوشت مشترك باعث شده است كه فلسطينيان به ويژه نسل جوان آن همچنان به آرمانهاي اصيل مبني بر پايان دادن به اشغالگري و به دست آوردن استقلال سياسي و سرنوشت آينده پايبند باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخي تعداد فلسطيني هاي مقيم اردن را تا پايان سال 2010 نزديك به چهار ميليون اعلام مي كنند. در اين بين با توجه به اهميت پناهندگان فلسطيني در اين كشور فلسطينيان تا چه حدي وارد معادلات سياسي داخلي در كشور اردن شده اند ؟
پادشاه اردن ملك عبدالله علناً اعلام داشته كه حق بازگشت فلسطينيان به سرزمين هاي اشغالي را بايد برچيد به جاي آن حق دريافت خسارات را جايگزين نمود. به طوري كه ساختار سياسي اردن در طول حيات سياسي بدليل حضور اثربخش فلسطينيان در عرصه سياسي ، اجتماعي و اقتصادي اين كشور تلاش داشته كه راهبرد اردني را براي حل مسئله فلسطين به كار گيرد. لذا اردن ضمن حمايت از طرح تاسيس فدراتيو یا كنفدراتيو بر كرانه باختري همچنان تلاش داشته نفوذ سياسي خود بر معادلات فلسطين در عرصه داخلي و منطقه اي داشته باشد و مانع شكل گيري هويت مستقل فلسطيني گردد. همچنين بايد گفت با توجه به حضور 4 ميليون پناهجوي فلسطيني در اردن پادشاه اردن مي كوشد با حفظ ارتباطات استراتژيك و اطلاعاتي با غرب و اسراييل و انحصار قدرت داخلي مانع شكل گيري تمايلات ضد اسراييلي و غربي و دخالت فلسطينيان در حوزه قدرت سياسي در اردن گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ذوب شدن پناهندگان فلسطيني و روند تبديل هويت فلسطيني به هويت عربي چه تاثيري بر مساله حق بازگشت فلسطينيان و آينده بحران فلسطين خواهد داشت ؟
فلسطين كشوري است در منطقه خاورميانه لذا همچنان اهميت راهبردي براي قدرت هاي منطقه اي و بين المللي داراست. از آنجا كه امريكا و هم پيمانان منطقه اي آن با پشتيباني از سياست هاي اشغالگران قدس شريف همچنان مانع از تحقق آرمان ملت مظلوم فلسطين هستند، لذا اقدامات هماهنگي را از طريق تغيير هويت فلسطينيان پناهجو به عربي انجام مي دهند ، بي ترديد اسراييل پيوسته در حال ترس و نگراني امنيتي و سردرگمي در مورد نيازهاي امنيتي خويش به سر مي برد. در این راستا گسترش بهار عربي در شمال آفریقا و خاورميانه و نيز سقوط متحدان اين رژيم در منطقه باعث شده است كه خون جديدي در رگ جوانان فلسطيني براي اعاده حيثيت و كسب پيروزي نهايي بر اشغالگران تزريق شود. در چنين وضعيتي تلاشهاي امريكا و برخي از كشورهاي عربي همچنان بر انصراف فلسطينيان از خواست ها و مطالبات تاريخي و ملي آنها استوار گشته است.
