دکتر سید سلمان صفوی
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
بحران سوریه فوری ترین آزمون دیپلماسی دولت دکتر روحانی و وزارت خارجه دکتر ظریف در چهارمین هفته حاکمیت دولت جدید است. حکومت سوریه مهم ترین متحد ایران و دروازه ایران به خاورمیانه عربی است. به ترتیب تاریخ، وزیر خارجه، رئیس جمهور و رهبر ایران علیه مداخله نظامی در سوریه به ناتو هشدار دادند. ظریف خطاب به فلتمن معاون سیاسی دبیرکل سازمان ملل گفت: تبعات هر گونه ماجراجویی و دخالت خارجی در این منطقه، به طور حتم فراتر از مرزهای آن کشور خواهد بود و همه منطقه را به آتش می کشاند. روحانی طی هشداری به غرب در این راستا گفت: ماجراجویی در خاورمیانه خطرات جبران‌ناپذیری برای ثبات منطقه در پی خواهد داشت. رهبری نیز در ملاقات با سلطان قابوس آخریت هشدار را به ناتو دادند: دخالت آمریکا برای منطقه فاجعه به بار خواهد آورد. منطقه مانند انبار باروت است و آینده را نمی‌توان پیش‌بینی کرد.
پس از انفجار شیمیایی و مرگ فجیع و غیرقبول انسان های بی گناه در سوریه که دولت این کشور آن را به مخالفین نسبت داد و مخالفین نیز حکومت را محکوم کردند، روز دوشنبه پوتین طی یک گفتگوی تلفنی با کامرون گفت: هنوز هیچ مدرکی مبنی بر استفاده دولت سوریه از سلاح شیمیایی یافت نشده است.
ناتو طی هفته اول شهریور ماه به تحرکات شدید تبلیغاتی و دیپلماتیک علیه حکومت سوریه اقدام نمود. این تحرکات اکنون شکل نظامی به خود گرفته است. با توجه به اظهارات وزیر دفاع و مقامات سیاسی آمریکا و دیوید کامرون نخست وزیر و ویلیام هیگ وزیر خارجه بریتانیا و تمایل شدید فرانسه، ترکیه و عربستان به مداخله نظامی در سوریه، در شرایط کنونی امکان دخالت نظامی ناتو از هر زمان دیگر – طی دوسال اخیر از آغاز بحران در سوریه – بیشتر محتمل به نظر می رسد. دولت روسیه حمله نظامی آمریکا به سوریه را قطعی می‌داند. دان شاپیرو سفیر آمریکا در تل آویو اظهار داشت(7 شهریور): حمله آمریکا به سوریه قطعی است و به صورت جدی صورت خواهد گرفت. فقط ماهیت این حمله توسط اوباما هنوز مشخص نشده است. در جلسه فوق‌العاده پارلمان بریتانیا(8شهریور)، نمایندگان این کشور، پس از ساعت‌ها بحث و جدل، به طرح پیشنهادی نخست وزیر بریتانیا برای مداخله نظامی در سوریه رای ندادند. قرار است پارلمان بریتانیا یک بار دیگر درباره مداخله نظامی در سوریه رای‌گیری کند. این رای‌گیری با اختلاف ۱۳ رای شکست خورد که بنا به گزارش سی ان ان باعث ناخرسندی مقام‌های آمریکایی شده است.
لابی عربستان و اسرائیل:
اقدامات عجولانه ناتو در این راستا، حاصل تلاش های لابی عربستان و اسرائیل در آمریکا است. آنها با دخات دادن نیروهای ناتو در بحران سوریه علاوه بر این که در کوتاه مدت یک عضو مهم محور مقاومت را تضعیف یا نابود می کنند، به امکان مصالحه ایران و آمریکا آسیب جدی می رسانند و فرصت طلایی دوره اوباما و روحانی را برای کاهش اختلافات ایران و آمریکا و نزدیکی دو کشور از بین می برند. به گزارش مجله والت استریت لابی اصلی را عربستان در آمریکا علیه سوریه میکند.
واکنش های بین المللی:
اقدام نظامی ناتو به سرعت بحران سوریه را وارد ابعاد جدیدی از واکنش های قدرت ها و نیروهای بین المللی و منطقه ای می کند. روز چهارشنبه بریتانیا در شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ای مبنی بر مداخله نظامی در سوریه ارائه کرد. چین و روسیه از مهم ترین حامیان دولت بشار اسد، با این قطعنامه مخالفت کردند. در مقابل فرانسه و بریتانیا هشدار داده اند احتمالا بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل به سوریه حمله می کنند. یک سخنگوی وزارت خارجه روسیه هشدار داد تلاش برای کنار گذاشتن شورای امنیت با بهانه های مصنوعی و بی اساس برای مداخله نظامی در سوریه، در یک منطقه مملو از عذاب، پیامدهای فاجعه انگیزی برای دیگر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به وجود می آورد.
آمریکا که به اتفاق بریتانیا و فرانسه در حال کوبیدن بر طبل جنگ است نشست با روسیه در رابطه با بحران سوریه را لغو کرد. روسیه با سرنگونی حکومت بشار اسد و دخالت نظامی ناتو در سوریه، تنها متحد استراتژیک خود در خاورمیانه به طور جدی مخالف است، اما از جنبه اقتصادی و توان نظامی قادر به جنگ رو در رو با آمریکا در سوریه نیست. البته در صورت حمله به سوریه احتمالا روسیه برای تلافی، مستقیم یا غیرمستقیم عربستان را مورد حمله قرار خواهد داد، که در این صورت شرایط منطقه بسیار پیچیده تر،غیرقابل پیش بینی و کنترل خواهد شد. همچنین ممکن است چین مستقیم یا غیرمستقیم از طریق کره شمالی اقدام به تحرکاتی علیه منافع آمریکا در خاوردور نماید. بدون تردید مداخله نظامی غرب در سوریه، روابط ناتو و روسیه را متشنج تر از شرایط کنونی خواهد کرد.
واکنش ایران:
ایران با مداخله نظامی ناتو در سوریه شدیدا مخالف است و در صورت حمله تلاش می کند هزینه مداخله نیروهای ناتو در سوریه را بالا ببرد. آیت‌الله خامنه‌ای با تهدید ناتو اظهار داشتند: دخالت آمریکا برای منطقه فاجعه به بار خواهد آورد. منطقه مانند انبار باروت است و آینده را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. به کار گیری کلمات “فاجعه” و “انبار باروت” و “غیرقابل پیش بینی” خواندن آینده، حامل بار سنگینی از پیام های جدی است و نشان از عزم قوی تهران برای مقابله با یکه تازی غرب در خاورمیانه و احتمال تقابل نظامی متحدین سوریه با متحدین غربی در منطقه دارد. حتی اگر حکومت بشار اسد سقوط کند، تا استقرار یک حکومت منتخب مردمی در سوریه، ایران از نیروهای مقاومت سوریه علیه نیروهای ناتو حمایت خواهد کرد. روحانی طی تماس تلفنی به پوتین گفت: از آنجا که اقدام نظامی هزینه‌های بسیاری برای منطقه خواهد داشت، لازم است همه تلاش‌ها برای ممانعت از وقوع آن انجام شود و جمهوری اسلامی ایران در این راستا آمادگی همکاری گسترده با دولت روسیه را دارد. فرمانده کل سپاه پاسداران، اسرائیل و عربستان را تهدید کرد و گفت: برخی دولت‌های منطقه و رژیم‌های مرتجع عربی که از حمله نظامی به سوریه حمایت می‌کنند نیز باید بدانند که آتش این جنگ‌طلبی تنها به سوریه محدود نخواهد شد و دامن همه جنگ‌افروزان و حامیان آنها را خواهد گرفت.
پی آمدهای حمله به سوریه بر روابط ایران و غرب:
با مداخله نظامی ناتو، پس از ملت سوریه بیش از همه موقعیت مصالحه جویانه دولت تدبیر و امید ایران در حوزه سیاست خارجی آسیب می بیند. دولت دکتر روحانی مجبور است به خاطر مصالح استراتژیک و امنیت منطقه با دخالت نظامی ناتو مخالفت کند و همین موضع گیری سبب ایجاد فاصله بیشتر بین منافع ایران و ناتو در خاورمیانه خواهدشد. حمله نظامی به سوریه توسط نیروهای ناتو، بدون شک بر مذاکرات هسته ای ایران و غرب تأثیر مستقیم خواهد داشت. از سویی اعتماد ایران به اهداف صلح جویانه غرب در خاورمیانه ضعیف تر خواهد شد و از دیگر سو موضع غربی ها نسبت به ایران سخت تر می شود و این دو موضع متعارض، سبب دوری بیشتر ایران و غرب از یکدیگر می شود. در نتیجه ایران نیز برای دفاع از تمامیت ارضی و منافع ملی خود بیشتر به سمت تقویت نیروی نظامی خود متمایل می شود؛ تا امید بستن به دیپلماسی اعتدالی با غرب، در مقابل غربی که حدِّ یقف خواست های زیاده طلبانه اش با استناد به دخالت نظامی آنها درافغانستان،عراق، لیبی و سوریه نامعلوم است.
البته سفر مهم سلطان قابوس دوست مشترک غرب و ایران به تهران در اولین ماه دولت دکتر روحانی و ملاقات او با رئیس جمهور و رهبر ایران، نشان از تلاش پراگماتیستی و غیرایدئولوژیک ایران برای کاهش تنش با غرب در چارچوب منافع مشروع دو طرف دارد. اگر ایران می خواست در سیاست خارجی ایدئولوژیک عمل کند، نباید اجازه ورود سلطان قابوس به ایران را می داد و یا حداقل در این سطح با او دیدار نمی کرد.
فرجام سخن:
با توجه به اهمیت و حساسیت شرایط، تحرکات دیپلماتیک ایران علیه مداخله ناتو در سوریه باید بیشتر شود. لذا به آقای دکتر روحانی پیشنهاد می کنم در شرایط فعلی الویت اول ایشان و دکتر ظریف، تلاش برای توقف دخالت نظامی ناتو در سوریه از طریق دیپلماسی فعال منطقه ای و بین المللی باشد.
امروز دولت دکتر روحانی باید با یک دیپلماسی فعال و چابک، غرب را متوجه خطای استراتزیک دخالت در سوریه بنماید. حکومت اسد مثل صدام نیست بلکه مقاومت شدید در مقابل ناتو خواهند کرد و جنگ را به بیرون مرزهای سوریه میکشانند. ممکن است حکومت بشار اسد سرنگون شود، اما دولت جایگزین آن به هیچ وجه متحد غرب نخواهد بود. نیروهای افراطی سلفی کنترل سوریه را در دست خواهند گرفت و از طریق دریای مدیترانه تروریســم را به درون خاک اروپا می کشانند. اسرائیل و عربستان با آسیب نظامی مواجه خواهند شد. از سویی غرب فرصت مصالحه با دولت دکتر روحانی به عنوان مهم ترین قدرت منطقه را از دست خواهد داد و از دیگر سو در میان مدت روسیه و چین را وادار به تقابل استراتژیک با خود خواهد کرد. صلح و امنیت پایدار از طریق دیپلماسی ایجاد می شود، نه با نیروهای نظامی. ناتو می‌تواند آغازکننده جنگ باشد، اما مسلما پایان دادن به جنگ در اختیار ناتو نیست. شاید ویتنامی دیگر در راه باشد.
کلیدواژگان: سوریه، ایران، ناتو، آمریکا، روسیه، عربستان،لابی، دیپلماسی، اسد، روحانی، ظریف، آیت الله خامنه ای، سلمان صفوی.
