دکتر جعفر حق پناه
کارشناس مسائل کردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روند تحولات کردستان سوریه در ماه های اخیر
برای تحولات مناطق کردنشین سوریه نمی توان مقاطع زمانی یک تا دو ماهه را در نظر گرفت. به طور کلی می توان فرآیندی را که بعد از ایجاد بحران را که در سوریه شروع شده تحلیل کنیم و تحولاتی که در آن به تدریج شکل گرفته را بازبینی کنیم. در این بین باید دانست که مناطق کردنشین سوریه به لحاظ جمعیتی اتصال سرزمینی بایکدیگر ندارند و برخلاف مناطق کردنشین ترکیه و عراق است به صورت کلونی هایی مجزا از یکدیگر در بخش های شرق، شمال شرق و شمال سوریه پراکنده هستند. به علاوه کردهای سوریه تا قبل از وقوع بحران، از قدرت سازماندهی، تشکیلاتی، مالی و رسانه ای چندان بالایی برخوردار نبودند و حداکثر به صورت محدود تحت تاثیر تحولات کردستان عراق و حمایت حکومت اقلیم کردستان بودند. آن ها بازیگران موثر در تحولات سوریه محسوب نمی شدند و مطالبات جدی نیز نداشتند.
در واقع بعد از پیدایش بحران در سوریه فرصت مناسبی برای کردها در این کشور پیش آمد تا با استفاده از خلا قدرت در داخل و دریافت حمایت از خارج، هم هویت جدیدی پیدا کنند و از نیرو و انسجام و سازماندهی بیشتری برای نقش آفرینی در تحولات سوریه برخوردار شوند، و هم بتوانند از نظر مالی و فکری به مرحله تازه ای خود را ارتقا دهند.
به تدریج از سال 2011 به این سو شاهد آن هستیم که گروه های سیاسی تازه ای در راستای سیاست ائتلاف ضد بشار اسد، قرار بود فعال شوند. در صورتی که این بستر اجتماعی در داخل کردستان سوریه وجود ندارد و کردهای سوریه مانند کردهای بقیه کشورها بیشتر معتقد به جریان های سکولار هستند و خاطره بسیار تلخی از جریان های افراطی اعم از ناسیونالیستی، سلفی و مذهبی تندرو دارند. آنها تمایل زیادی داشتند با پرداخت هزینه کمتر به حداکثر دستاوردها دست یابند و خود را در ساختار جدیدی، بر اساس حقوق مدنی که تا آن زمان از آن ها محروم بودند، بازسازی کنند. به موزات این گروه ها، گروه پ ک ک با توجه به نفوذ سنتی و ارتباط ها و استقرار از گذشته در این مناطق ابتکار عمل را به دست گرفت و با تشکیل پ ی د توانست صحنه را در به لحاظ عملیاتی در اختیار خود بگیرد. در این میان مداخله ترکیه نیز به گونه ای بود که از طرفی مایل بود که جریان های تحت حمایت حکومت اقلیم کردستان در میان کردهای سوریه تقویت و سمت و سویی به جهت مخالفت با بشار اسد پیداکنند . اما کردهای سوریه و هم متحدان اصلی آن ها پ ک ک گرایشی به این امر را نداشتند . از این جهت کردستان سوریه به آوردگاهی تبدیل شد که مخالفان و موافقان رژیم بشار اسد در آن صف آرایی می کردند. اضافه براین حکومت آقای بشار اسد با دادن برخی خودمختاری ها و میدان دادن به پ ک ک که عملا توانست خود را از درگیر شدن دریک جبهه شرقی رها و عملا کانتون های نیمه مستقل در کردستان سوریه تحت نظر حکومت پ ی د و پ ک ک اداره می شد. بر همین اساس درگیری های بسیار زیادی نیز بین جریان های افراطی سلفی مانند النصره و داعش با کردهای سوری صورت می گرفت. اما آنها به جهت برخورداری از حمایت پ ک ک حداقل در حفظ قلمرو خود کم و بیش موفق بودند.
وضعیت قبلی تا اوایل سال 2014 ادامه داشت، اما بعد از این مقطع با قدرت یابی و انسجام بخشی هرچه بیشتر داعش، (که در ضمن بخش های مهمی از عراق را هم در اختیار داشت) کردهای سوریه با رقیب قدرتمند تری از سایر جریان های سلفی سوریه مانند النصره، روبه رو شدند . لذا بعد از تصرف موصل به تدریج کردستان سوریه نیز تحت فشار بیشتری از ناحیه جریان های سلفی قرار گرفت و اوج آن به تلاش برای تصرف شهر کوبانی و آن مقاومت معروف در این کشور بازمی گردد. در واقع ما تحولات کردستان سوریه را باید به وقایع قبل از کوبانی و بعد از آن تقسیم کنیم. به نظر می رسد مبنا را باید به اوایل خرداد سال جاری بازگردانیم.
عمده ترین جریان های سیاسی و نظامی مردم کنونی کرد در کردستان سوریه
به طور کلی دو بلوک قدرت در کردستان سوریه شکل گرفته است که بر مبنای دو گرایش فکری کلی تر است. یک گرایش پرنفوذ با پیشینه چپ گرا است که پ ک ک نماینده ان است و پ ی د آن را در صحنه کردستان سوریه نمایندگی می کند. گرایش مزبور به جهت ریشه دار بودن قدیمی تر بوده و گرایش اجتماعی بیشتری در بین مردم دارد. زیرا پ ک ک دست کم 35 سال در این مناطق تردد و حضور داشته است و توانسته کادر سازی کند و تسهیلاتی را به عهده بگیرد. گرایش دیگر سایر گروه های کردی هستند که در سال های اخیر فعال شدند و بیشتر تحت تاثیر تحولات اقلیم کردستان و حکومت اقلیم است. این گروه بیشتر از نظر مالی برخورداری هایی دارند و هم حکومت اقلیم و هم ترکیه پشتیبان آن ها است. به ویژه که بخش زیادی از آوارگانی که از این منطقه به اربیل یا کردستان عراق پناهنده می شوند ممکن است تحت تاثیر این گرایش ها قرار بگیرند. گرایش دیگری نیز در کردستان سوریه نیز وجود دارد و برخی نخبگان کرد یا گروه های کوچکتر آن ها به ائتلاف مخالفان سکولار سوریه (که بیشتر در ترکیه گرد هم می آیند و مورد حمایت کشورهای غربی هستند، ) پیوسته اند. این گروه ها سعی دارند در قالب آن ائتلاف کلی تر که مورد نظر غرب، نقش آفرینی داشته باشند. جدا از این نباید فراموش کرد که بخشی از مردم کردستان سوریه و نخبگان آن نیز همچنان تمایلاتی به سمت دولت مرکزی و بشار اسد دارند. موضوع دیگری که وضوح و برجستگی خاصی در کردستان سوریه دارد آن است که مردم و نخبگان کرد به سوی جریان های سلفی گرایش بسیار کمی داشته باشند و بسیار کم به گروههای النصره یا داعش ملحق شده باشند.
آینده نفوذ و حضور گروههای مختلف در کردستان سوریه
به نظر می رسد بعد از مقاومتی که مردم در کوبانی نشان دادند یک اتفاق جدیدی رخ داده است. نکته اول این است که یک چهره سازی جدیدی در سطح منطقه و در میان کردها به ویژه به کمک رسانه های جهان و تاثیر در فضای مجازی شکل گرفته است. این امر به تقویت هویت کردی نه تنها در بین کردهای سوریه بلکه در میان کل کردهای منطقه در ایران، ترکیه و عراق کمک کرده است. این هویت در شکل دهی به رفتار مردم کردستان سوریه بسیار تعیین کننده خواهد بود. نکته دوم این است که به جهت همین رویداد اتحاد و همبستگی بیشتری نیز بین کردها به وجود آمده و مشاهده کردیم که حکومت کردستان علی رغم سمبلیک و غیر موثربودنش، با فشار زیاد بر ترکیه موفق شد تعدادی نیروی مسلح و ادوات و تجهیزات برای کمک به کردهای سوریه (آن هم از خاک ترکیه که به دشمنی با کردها معروف بوده و تمایل چندانی به تقویت جریان کردی سوریه به رهبری کردهای ترکیه ای نداشت،) ارسال کند. نکته سوم این است که کردستان سوریه نیز به وسط صحنه سیاسی و معادلات کردستان ها و منطقه وارد شد. تا آن زمان کردستان سوریه بیشتر تحت شعاع تحولات کردستان عراق و ترکیه قرار داشت، اما اکنون آن ها نیز از وزن تعیین کننده بیشتری برخوردار شده و نخبگان آن فعال تر و نفوذ بیشتری دارند و ممکن است در تحولات سوریه نقش آفرینی بیشتری، داشته باشند. همچنین تحولات کردستان سوریه باعث شد مسئله کرد یک بار دیگر در صحنه جهانی بازنمایی شود و به بین المللی تر شدن آن مسئله کمک کرد. این امر اگر در کنار تهدید داعش برای ثبات و صلح منطقه ای دیده شود، از اهمیت و برجستگی بیشتری برخوردار می شود. همانطور که اکنون حکومت اقلیم کردستان در قالب یک بازیگر مستقل نقش آفرین می شود و از کمک های مالی، نظامی و سیاسی بیشتری برخوردار می شود و ارتباطات دیپلماتیک بیشتری برقرار می کند و این امر می تواند در بین کردهای سوریه و در سطح پایین تری نیز شروع شود.
واژگان کلیدی: کردستان سوریه ، آینده حضور گروههای مختلف در کردستان سوریه ، حضور گروههای مختلف در کردستان سوریه، گروههای مختلف کردستان سوریه
