کارشناس مسائل سوریه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در ماه هایی گذشته وضعیت میدانی سوریه با تحولات نوین روبرو بوده است. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر این امر است.
واژگان کلیدی: چشم‌انداز، وضعیت میدانی، سوریه، جبهه مقاومت، اردن، اسرائيل، اسد
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دولت سوریه و جبهه مقاومت به این بخش چیست؟
کلاً روند در کل سوریه محورهای جنوب و شرق سوریه که بخشی به عراق متصل می‌شود یکنواخت چه در بعد فیزیکی و جغرافیایی و چه در بعد دستاوردهایی که دولت سوریه محقق میکند در حال تغییر و تحول است. تلاش دولت این است که در بدو امر مرزهای عراق و سوریه که از ویژگی‌خاصی برخوردار است را به هم متصل کنند و این حلقه را ببندند. همین امر تقریباً مرزهای سوریه را به ترکیه هم تا حدی می‌تواند ببندد. راه ورود از ترکیه به بخش‌های مرکزی سوریه ببندد و از طرفی هم شرایط را برای محاصره کردن گروه‌های مسلح مساعد کند. در بعد دیگر در مرزهای سوریه اردن
به رغم این که تعداد آوارگان سوری در اردن بیش از همه آوارگانی هستند که در لبنان و سوریه هستند اردن هم سعی داشته که در این مرزها خیلی تنش ایجاد نشود، ولی دو طرف مرز رفت و آمد بیشتر با گروه‌های مسلح بوده البته در منطقة شمال‌غربی اردن یعنی منطقه غربی نزدیک به فلسطین بیشتر و نه منطقه شرقی (که تقریباً متصل به مرز مشترک عراق و اردن و از جنوب به مرز عراق و عربستان می‌رسد). شرایط با توجه به دیگر دگرگونی هایی که در موصل در حال رخ دادن است قطعا تأثیرگذار است. از طرفی مرکز گروه تروریستی داعش در رقه هم در محاصرة کامل قرار گرفته اگر چه این نیروها، نیروهای جبهه دموکراتیک مورد حمایت غربی‌هاست ولی در عین حال از دست تروریست‌ها که خارج شود رسیدن به وضعیت مطلوب‌تر را پیش‌بینی میکند. مخصوصاً که سوریه هم به نوعی در سرکوب گروه تروریستی داعش در رقه از طریق هوایی همکاری میکند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور جریان‌های مختلف مخالف اسد در نزدیکی مرز اردن و نزدیکی مرز عراق چگونه است؟
حضور جریان‌های مختلف مخالف اسد دهم در شمال، جنوب و غرب مشهود است. گروه‌ها هم دو طیفند یک طیفی که به عنوان گروه‌های تروریستی مشخص شده‌اند که جز سرکوب و از بین بردن و بیرون راندنشان راهی نیست چون اصلاً به رسمیت شناخته نمی‌شوند. گروه‌هایی دیگر که نفوذ بیشتری دارند مثل جیش الحر و احرارالشام و مجموعه‌هایی که با هم ائتلاف کرده‌اند و کردها و بخش دیگر گروه‌های کوچک چندصدنفری‌اند که در حد یک یا چند روستا در اختیار دارند که با وجود سهم‌خواهی می‌کنند اما محلی از اعراب ندارند. لذا شرایط با گسترش دامنه حضور دولت سوریه و نیروهای رسمی سوریه هر لحظه معادلات تغییر میکند. جز گروه‌های عمده‌ای که می‌توانند نقش‌آفرین باشند و تقریباً نسبت به معتدل بودن آنها اشتراک نظر است و روسیه اینها را برگزیده و با تعهداتی که ترکیه داده وارد صحنه کرده است جز اینها مابقی از صحنه خارج یا ادغام شوند در گروه‌هایی که بزرگترند و تصمیم‌گیرند. لذا برای دولت سوریه هم امکان ندارد که با صد و پنجاه، شصت گروه کوچک و بزرگ گفتگو کند. از اول هم سوریه اینها را رد کرده چون بعضی از اینها تقریباً وابستگی به خارج دارند و بیشتر برای باج‌گیری حضور پیدا کردند و هیچ کدام از نظر مردمی جایگاه و پایگاهی ندارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: صحنه‌ی میدانی آینده حضور داعش در سوریه چگونه خواهد بود و به چه عواملی وابسته است؟
حضور فیزیکی و ظاهری داعش که در حال خاتمه یافتن است چه در عراق و چه در سوریه که ممکن است این امر با کارهایی از جمله سپر قراردادن افراد غیرنظامی کمی طولانی شود، ولی دیگر هم جبهه فرماندهیشان از هم پاشیده و هم شرایط برای بقا ندارند و هم جنایات و هم تخریبی که انجام داده‌اند هر کجا را که رها کرده‌اند و فرار کردند زمینه‌ای را پیش‌آورده‌اند که مردم بیشتر اصرار کنند که از مناطق دیگر هم از نظر فیزیکی بیرونشان کنند، ولی این به معنی پایان تفکر داعشی و تکفیری نیست. زیرا این امر معضل یا سمی است که در منطقه کاشته شده و عناصر آنها به رغم فرار و یا پنهان در مناطق غیرنظامی آن تفکر و دیدگاه را دارند و بعد از پایان داعش باز هم با عملیات تروریستی در مناطق مختلف سوریه و عراق مواجه باشیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی با توجه به پیش‌روی‌هایی که ارتش سوریه به ویژه در جنوب و شرق انجام می‌دهد جریان‌های دیگر تندرو
از نظر حمایتی همچنان تحت حمایت غرب و عربستان هستند، اما از نظر نیرو دیگر قادر به جذب نیرو از بیرون که نیستند. در داخل هم نوعی از همپاشیدگی در اکثر اینها دیده می‌شود لذا گذشت زمان لازم است تا ناامید شوند که با حمایت و پول غرب و عربستانی‌ها می‌توانند سهمی را از سوریه ببرند. چرا که دولت سوریه با توجه به تجربه‌ای که در سرکوب تروریست‌ها به هیچ وجه حاضر نیست به هیچ کدام از اینها باج دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه صورتی دولت سوریه با جریان‌های مخالف این کشور به توافق صلح دست خواهد یافت؟
پذیرش آتش‌بس کامل و کنار آمدن با قضیه و چهار مرحله‌ای که هست. نخست پذیرش آتش‌بس و التزام به وضعیت موجود، سپس ایجاد قانون اساسی جدید که یک سری معیارهای جدید در آن است و بعد رفراندوم و حضور افرادی که در لیست جنایتکاران نیستند می‌توانند در این رفراندوم به عنوان کاندید شرکت کنند. نحوه‌ی رفراندوم مرحله‌ی بعدی است که در داخل و خارج بین آوارگان ، چه کسی برگزار کند و نظارت بین‌المللی چگونه باشد که مراحل کلیات اول توافق شود قابل حل خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به صحنه‌ی میدانی سوریه در چه صورتی ممکن است مخالفان دولت اسد دست از جنگ بردارند و به صلح کلی برسند؟
زمانی که مأیوس شوند و الآن تقریباً مأیوس شده‌اند که در مسیر جنگ چیزی به دست نخواهند آورد بلکه همان موقعیت‌های حداقلی که دارند را از دست خواهند داد. قبل از این باور اینها مختلف بود این باور که از دست برود خود این باور خیلی می‌تواند کمک کند به بازگشت آرامش. تروریست‌ها که ناامید شوند تسلیم واقعیت که قبلاً هم بوده خواهند شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت مناطقی مثل جولان و غیره جبهه جدیدی از سمت اردن یا اسرائيل بر ضد اسد ایجاد شود؟
نه اردن نه بقیه در شرایطی نیستند. عربستان هم فقط در حد پول می‌تواند کمک کند و شرایطی ندارند که بتوانند از نو نیروگیری کنند. شرایط اعزام نیرو هم مثل گذشته نیست. همچنین نظارت نیروهای هم‌پیمان اسد، به ویژه روسیه خیلی جدی است بر این قضیه جدی است و هم ترکیه از مسیری که قبلا به عنوان یک گذرگاه تروریست‌ها استفاده می‌شد اکنون مسیرش را تغییر داده کرده و احساس میکند که این خطر به خود هم می‌رسد و با توافق‌هایی که با روسیه شده است. قطعاً این اجازه را نخواهد داد. اردن که همین معضل آوارگان برایش مشکل بزرگ و عمده است که اگر چنانچه جنگ ادامه پیدا کند این وضعیت آوارگان برای اردن می‌تواند مشکل ایجاد کند و کسی هم به کمکش نخواهد آمد و کمک‌های بین‌المللی هم کافی نیست. لذا هیچ کدام از این ابزارهایی که بتواند برای جنگ جبهه‌ی جدیدی را باز کند آماده نیست و به ویژه که سوریه هم از مرحله‌ی از دست دادن سرزمین گذشته و به مرحله‌ی بازگرداندن سرزمین وارد شده است. ارتش سوریه هم خیلی ورزیده‌تر و توانمندتر از گذشته در صحنه دیده می‌شود و بسیار نکاتی است که به کمک دولت سوریه می‌آید و اکنون غربی‌ها هم به این نتیجه رسیدند که باید از راه مذاکره با اسد قضیه را حل کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تحولات میدانی اخیر در سوریه چشم‌انداز وضعیت میدانی سوریه را با چند سناریو می‌توان دید؟
جدیدترینش همین روندی است که در آستانه زودتر به نتیجه می‌رسیم. اگر کارشکنی‌های امریکا نباشد زودتر به نتیجه می‌رسد. اگر کارشکنی‌های آمریکا باشد این کار با تعلل انجام می‌شود. به هر صورت آمریکایی‌ها هم خیلی به دنبال این نیستند که به جنگ جهانی یا جنگ منطقه‌ای سراسری تبدیل کنند. از این رو پیش‌بینی می‌شود که روند به سمت و سوی همگرایی پیش برود. هر کدام از طرف‌های درگیر در سوریه اهداف متفاوت دارند که در صورتی که به دست نیاورند به نقطه‌ی مشترکی خواهند رسید بستگی به میزان پذیرش یک واقعیت جدید که اکنون خود را بیش از گذشته نشان داده و بهانه‌ای برای حمایت از گروه‌های تروریستی نمانده و اگر هم بهانه‌ای باشد نگهداری اینها برایشان دشوار شده. اولتیماتوم‌هایی که بین امریکا و روسیه رد و بدل می‌شود گویای این واقعیت است.
