چشم انداز نقش بریکس در نظام بین الملل –  گفتگو با اسماعیل بشری

 مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بریکس و ایجاد صندوق ذخایر ارزی اعضای بریکس (به انگلیسی: BRICS) نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده‌است. بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸٪ قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد. اولین اجلاسیهٔ گروه بریکس در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ روسیه با حضور لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، دمیتری مدودف، منموهن سینگ و هو جینتائو به عنوان نمایندگان کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین برگزار گردید.اجلاس اخیر در برزیل و توجه قدرت ها بدان موجب شد  تا برای بررسی بیشتر بریکس گفتگویی با  اسماعیل بشری کارشناس آسیا  داشته باشیم:

واژگان کلیدی: نقش بریکس در نظام بین الملل  ، بریکس ؛کشورهای عضو بریکس؛ نظام بین الملل، اجلاس بریکس، روسیه، چین، هند، برزیل

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ایده تشکیل گروه بریکس چیست و چه عوامل و بستر ھایی باعث  تشکیل گروه بریکس شده است؟

کشورھای عضو این گروه نوپا ھستند، یعنی اقتصاد این کشورھا نوپا و نو ظھور است. اگر ھر کدام از این اعضا را نگاه کنیم از لحاظ جمعیتی جمعیت زیادی را شامل می شوند. کشور برزیل که بزرگترین کشور آمریکای جنوبی است و یا آفریقای جنوبی که مدرترین و پیشرفته ترین کشور آفریقایی است.لذا اگر ھر کدام از این کشورھا را از این نظر بسنجیم مجموعه ای  از کشورھای تاثیرگذار و مھم اقتصادی در سطح جھان اند. البته باید به دنبال این گشت که این کشورھا چقدر با ھم، ھم پوشانی دارند . غیر از اینکه از لحاظ اقتصادی قدرت ھای نو ظھوری به حساب می آیند.

ھر کدام از این قدرت ھا قدرت ھای غربی را در بعضی بخش ها رقیب خود می دانند. مثلا روسیه وقتی از اقتدار اتحاد شوروی فاصله گرفت و تبدیل به یک قدرت جھانی به جای یک ابرقدرت شد، سعی داشته که در جاھایی تشکل ھایی را به وجود آورد و ھم صداھایی پیدا کند.چنانچه در پیمان شانگھای اقداماتی را انجام داد که جنبه ھای امنیتی اش به جنبه ھای اقتصادی اش برتری داشت. روسیه در بریکس هم به دنبال یار میگردد تا در عرصه رقابت ھای بین المللی تنھا نباشد. چین ھم چین کشوری با رشد بالای اقتصادی است و رفته رفته احساس می کند که این رشد در حال کند شدن است.چین چون نگران  کند شدن رشد خود است، قاعدتا شرکایی مثل برزیل، روسیه و یا ھند و.. می توانند جایی برای مانور آن باشند تا احساس تنھایی نکند. این کشورھا اگر چه ممکن است که در پاره ای از مواقع این ھا رقیب ھم، نیز باشند، مثلا روسیه و چین در عین حال که با یکدیگر در حال ھمکاری ھستند اما دورادور مواظب یکدیگر ھم ھستند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر به وضعیت گروه بریکس نگاه کنیم، کشورھایی مثل برزیل چه نگاھی به این مجموعه دارند؟

 برزیل نوسانات زیادی در مسائل اقتصادی اش داشته است. برزیل زمانی آن چنان دچار رکود اقتصادی شد که قیمت لحظه ای تغییر می کرد، اما با اصلاحات به وضع خود ثبات بخشید وبعد رفته رفته چون امکانات مادی زیادی داشت ( از نظر دسترسی به منابع طبیعی برزیل کشوری غنی است ) توانست خودش را به عنوان یک قدرت بزرگ در آمریکای جنوبی نشان دھد و پیشرفت کند. الان در بازی ھای جام جھانی فوتبال 2014 و قبل از ما شاھد اعتراضات شدید اجتماعی به خاطر ھزینه ھای بالایی جام جھانی بودیم. انتظاراتی که مردم از حکومت سوسیالیست وبه اصطلاح چپ گرای برزیل داشتتند، برگزاری این جام را یک نوع ولخرجی می دیدند. برزیل با نوعی مشکلات اقتصادی مواجه است که جلوی رشدش را می گیرد، روی ھمین حساب به دنبال شریک ھای خوبی در جھان برای خود است. به ھر حال می دانید که برزیل ھم در آمریکای جنوبی یک کشور ویژه است. زبانش پرتغالی است، چون قبلا مستعمره پرتغال بوده، در صورتی که اکثریت قریب به اتفاق کشورھای آمریکای لاتین مستعمره ی اسپانیا بودند.همچنین رقابت دیرینه ای بین اسپانیا و پرتغال از زمان استعماری وجود داشته والان ھم ھست. برزیل در مورد یارگیری بین قدرت ھای قابل اعتماد در دنیا، (البته کشورھای آمریکای جنوبی از جمله برزیل سابقه خوبی در ھمکاری با کشورھای استعماری و ھم چنین کشوری مثل آمریکا را ندارند و آمریکایی که سال ھا رؤسای حکومت ھا را تغییر می داده و قاره ی آمریکا را حیات خلوت خود میداند.)هم به گذشته نگاه می کنند ھم به آینده، در نتیجه در برنامه ریزی ھایی که می کند و به دنبال ائتلاف ھای  بین المللی خاص میگردند۔

مرکز بین المللی مطالعات صلح:بریکس درسال ھایی که تشکیل شده کدام جنبه ھای ھمکاری ھایش چشم گیر تر بوده و کدام زیاد مد نظر قرار نگرفته است؟

عمدتا ھدفش بریکس بیشتر اقتصادی بوده و من فکر می کنم که بیش ترین توان خود را ھم به ھمکاری ھای اقتصادی اختصاص داده است. کما اینکه به فکر ایجاد یک بانک اقتصادی مشترک ھست که بتواند تقریبا در کنار بانک جھانی فعالیت کند، یعنی بیشتر جنبه اقتصادی- مالی دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: پوتین اخیرا بیان داشته که کشورھای بریکس با ھم ھمکاری متقابل دارند اما ایجاد پیمان سیاسی- نظامی را دنبال نمی کنند، آیا میتوان گفت که به نوعی در چشم انداز آینده کشورھای عضو بریکس تلاش میکنند  که به نوعی اتحاد نظامی را مد نظر قرار بدھند؟

نه من فکر نمی کنم، چون پراکندگی زیادی دارند. یعنی شما تصور کنید چین از یک طرف، برزیل ازطرف دیگر و آفریقای جنوبی در دیگر سو، بعد ھر کدام از این ھا از نظر سیاسی- نظامی از جانب کشور ھایی مثل آمریکا زیاد تھدید نمی شوند لذا اگر وارد این چنین اتحاد نظامی شوند باید قبول کنند که ھزینه ھای زیادی را بپردارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر بخواھیم به وضعیت موجود نگاه کنیم آیا می توان گفت که سازمان بریکس در آینده چشم انداز قوی تری در ایفای  نقش در نظام ھای بین الملل در جھان دارد؟

به شرط اینکه تداوم داشته باشد می تواند این نقش را داشته باشد. بسیاری از این ائتلاف ھا در ابتدا با حرارت شروع شدند ومدتی ھم بسیار قوی عمل می کردند ولی رفته رفته سست و ازاھداف اولیه بنیان گذارنشان فاصله گرفتند. مثلا اگر به جنبش عدم تعھد دقت کنید، کم کم شیوه اش تغییر و از عدم تعھد فقط  یک اسم باقی ماند و اغلب آن ھا به گونه ای متعھد به جایی شدند. حال در اینجا ھم بریکس تقریبا با حرارت شروع کرده ودر حال انجام اقداماتی ھست اما باید ببینیم در عرصه ھای بین المللی چگونه پیش می روند، آیا منافع کوتاه مدت بعضی کشورھا را وادار نمی کند که از جمع فاصله بگیرند یا نه۔

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر بر ساختار نظام بین الملل نگاه کنیم میبینیم که ساختاری تک بعدی دارد، بریکس چه فرصت ھایی می تواند ایجاد کند که در واقع ساختار نظام بین الملل به سمت چند قطبی شدن حرکت کند؟

 البته من با نظر شما که ساختار نظام بین الملل تک بعدی است زیاد موافق نیستم، چون که آمریکا که در خیلی جاھا آن صلابت گذشته را ندارد که ما بگوییم نظام، تک بعدی شده است و حتی اروپا که ھمکار با آمریکا به حساب می آید نیز زیاد مایل نیست که خودش را زیر مجموعه و یا ھم طراز آمریکا قرار بدھد. الان می توان گفت که دنیا به نوعی چند قطبی است اما به ھر حال توازن بین قطب ھا وجود ندارد۔ اما به ھر صورت اگر یک چنین تشکیلاتی را صورت بدھند و ھمکاری ھا را آغاز کنند حداقل در بخش اقتصادی می تواند یک قطب جدیدی را به وجود آورد۔

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ھمگرایی بیشتر بریکس چه فرصت ھا و منافعی برای ایران خواهد داشت؟

ایران باید برای حضور در این تشکلات ھزینه فایده بکند. چون که در حال حاضر در حدود 35 سال است که  تقریبا از اتحاد با کشورھای دیگر فاصله گرفته و اگرچه در بعضی از جاھا مثلا در اکو با مجموعه ای از کشورھا حالت ائتلاف را داریم، (اکو رفته رفته تحلیل رفته و تقریبا کم خاصیت شده  یا در شانگھای به صورت عضو ناظر حضور پیدا می کنیم،) لذا باید نگاه کنیم که ببینیم تا چه قدر با حضور در یک چنین تشکیلاتی خود را با آن ھمگام کنیم. همچنین ما باید ھزینه فایده کنیم که آیا ما به صورت کشوری که سیاست خود را سیال نگه می داریم به نفع ما است، یا اینکه خودمان را معطوف به ائتلاف ھای این چنینی کنیم .