مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در سالهای گذشته روابط عراق با بازیگران عربی منطقه و قدرت های عمده اتحادیه عرب با تحولاتی روبرو بوده است. گفتگوی زیر به منزله بررسی دلایل توجه عراق به جهان عرب، اهداف و رویکردهای عراق در نگاه به جهان عرب و چشم انداز سیاست خارجی بغداد نسبت به اعراب است.
واژگان كليدي: چشم انداز، سیاست خارجی بغداد، جهان عرب ، عراق، شيعه عراقي
مركز بين المللي مطالعات صلح: دلایل توجه عراق به جهان عرب چیست؟
عراق به طور کلی، خود را بخشی از جامعه عرب فرض می کنند، تبعا در این جا مذهب وجه اختلاف آنها با جایی مانند سعودی است. لذا در روابط عراق با کشورهای عربی هیچ تفاوتی وجود ندارد و هر جا که چراغ سبزی به عراق نشان دهد و بخواهد مشکلات عراق را حل کند آن جا در درجه اول قرار می گیرد. بعید است در حال حاضر هیچ یک از کشورهای عربی به این دلیل که عراق متهم به تحت پشتیبانی ایران به عراق روی خوش نشان دهد. هر کشوری که به سمت عراق بیاید، تبعا عراقی ها نیز به سمت آن کشور دست دوستی دراز خواهند کرد و این شامل تمام طیف ها می شود. در واقع واگرایی در روابط با جهان عرب تاکنون وجود داشته است از طرف عراق نبوده است. یعنی سعودی بوده است که در عراق سفارت باز نکرده است. در بعد دیگری احزاب عراق بيشتر اسلامی است، اما ماهیتا افرادی که از این احزاب کاندید می شوند عمدتا گرایش های لیبرال، لاییک و سکولار دارند. در واقع اساسا جامعه عراق به دلیل جامعه متکثر، سیاستمداران را به سمت واگرایی از اسلام گرایی و مصالح اسلامی ترغیب می کند، تا بتواند بر جامعه متکثر حکومت کنند. در عراق دولت مسلمان داریم، نه دولت اسلامی؛ لذا تبعا دولتمردان در چنین فضایی با توجه به انتسابشان به جهان عرب، در ميانه جریانی گیر کرده اند که از یک طرف شیعه، از یک طرف عرب و از طرف دیگر در یک جامعه متکثر است. نتیجه آن این است که مسائل عراق در اولویت اول قرار دارد و پس از آن مسائل بعدی قرار می گیرد. این مسئله نیز طیف های متعددی دارد و پیچیده دارد. چنانچه در ادبیات افرادی مانند ابراهیم جعفری نیز دیده می شود که ما باید توازن روابط خود را با جهان عرب و اساسا با دنیای اطراف خود حفظ کنیم. به عنوان مثال شخصی مانند ابراهیم جعفری در کنفرانسی علیه جمهوری اسلامی رای مي دهد تا توازن خود را با جهان عرب حفظ کند یا مثلا در قضیه بحرین، بعید است که دولت عراق کاری فراتر از صدور یک بیانیه یا چیزی شبیه آن را انجام دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهم ترین اهداف و رویکردهای عراق در نگاه به جهان عرب در سیاست خارجی چیست؟
اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم، مهم ترین اهداف و رویکردهای عراق در نگاه به جهان عرب در سیاست خارجی توازن است. این موضوع نه تنها در مورد عراق، در مورد آمریکا نیز است. جریانی در حال حاضر حاکم، به دنبال کاهش نقش جمهوری اسلامی ایران به مفهوم ایجاد توازن است. يعني عراق، محل منازعه ای بین عربستان سعودی و ایران ، ایالات متحده آمریکا و ایران نباشد، عراق محلی باشد که اگر ایران بخواهد در آن کار کند، تحت خواست دولت عراق باشد، (که البته تا اكنون نیز به همین نحو بوده است و اگر مطالبه عراق نبود، دولت جمهوری اسلامی ایران در آن جا کاری انجام نمی داد). از اين نگاه این کار باید به گونه ای باشد که حساسیت ایالات متحده و عربستان سعودی برانگیخته نشود، زیرا اگر حساسیت سعودی تحریک شود، تبعا حساسیت جامعه سنی قبیله ای و عرب تحریک و به تبع آن شاخه جدیدی ، یعنی جریان ملی گرایی نوینی که قومی گرایی، لیبرالیسم و سکولاریسم در آن هست به تکنوکراسی آویزان می شود که از اسلام گرایی وابسته به جمهوری اسلامی ایران فرار کند. در واقع تکنوکراسی را مظهر گریز از اسلامی که منتسب به جمهوری اسلامی است، قرار می دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اولویت های عراق در توجه به بازیگرانی مانند مصر، الجزایر و اردن چیست؟
همه کشورها در یک طیف می گنجند و نمی توان تقسیم بندی مشخصی کرد که عراق فرضا رابطه خاصی با الجزایر یا مصر برقرار می کند. طبعا عراق به عنوان یک دولت فرومانده نیاز به کمک ممکن است به سمتی گرایش پیدا کند که وضعیت اقتصادی خود را سر و سامان دهد. یعنی ممکن است عراق به سمت سعودی گرایش پیدا کند تا در ارتباط با مسائل مالی به عراق کمک کند و در بدهی ها و اوضاع و احوال کمک کند، نه مصری که خود نیازمند کمک عربستان است. به عبارت دیگر اولویت های عراق روابط این کشور را با سایر کشورها و حتی سیاست خارجی آن را مشخص می کند، وقتی یک دولت پراگماتیک که با انواع مشکلات امنیتی، اقتصادی، فساد و خطر تجزيه… رو به روست، به دنبال حل این مسائل است. در این جا دیگر نمی توان اولویت هایی که برای کشورهای دیگر وجود دارد را برای عراق در نظر گرفت. اولویت عراق در ارتباط با امنیت، استفاده از ظرفیت ایالات متحده است که پول و تجهیزات آورده است و نیروهای عراقی را آموزش می دهد و طبعا از جمهوری اسلامي نیز به عناون مستشاری قوی که نیروهایی مانند حشدالشعبی را هدایت می کند، به شکل کنترل شده ای بهره ببرد. اگر سعودی هم دست کمکی در حوزه اقتصادی دراز می کند، دست رد به سینه اش نخواهد زد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه کنونی عراق به بحران های عربی منطقه چیست؟
عراق، قبلا سوریه را اساسا دشمن ترین نظام نسبت به خود می داند. آقای مالکی حتی قبل از بحران به شورای امنیت رفت و از حکومت سوریه به خاطر انفجارها در عراق انجام می شد که منشا آن را سوریه می دانست، شکایت کرد. البته خود سوری ها نیز این موضوع را به دلیل نظام بعثی که در آن جا حاکم بوده است، نفی نمی کند. ما همیشه با حکومت سوریه بر سر منافع خود با عراق بعد از سقوط صدام دارای تضاد و تعارض بودیم. عرب ها مثلی دارند که بچه پس از مرگ پدر به عموی خود پناه می برد، بعثی ها هم همین طور بودند، یعنی اگر آن ها را به دو طیف تقسیم کنیم؛ بخشی در اردن مستقر شدند و بخش دیگر به سوریه رفتند.
در بعد دیگر سیاست خارجی عراق فعلا گرفتار وضعیت فعلی خود است و اساسا سر در لاک خود دارد و می توان گفت هیچ توجهی جدا از موضع اعلاني به اطراف خود مخصوصا یمن یا بحرین ندارد. به این دلیل که عراق گرفتار اوضاع وخیم خود است. لذا اساسا هیچ نوع مولفه اعمال قدرت در عراق نمی بینید که به دنبال اعمال قدرت باشد و بر آن اساس بخواهد سیاست خارجی خود را شکل دهد و فرضا بخواهد در پرونده ای مانند یمن دخالت کند یا جانب کسی را بگیرد. یا در پرونده ای به طور جدی شیخ عیسی قاسم را حمايت كند یا در عربستان طرف شیعه را بگیرد. رسما چنین مسئله ای در سیاست خارجی عراق وجود ندارد. به این دلیل که گرفتار اوضاع خود است و عملا دولتی فرومانده و ضعیف است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چشم انداز سیاست خارجی نسبت به جهان عرب را چگونه می بینید؟
همه چیز بستگی به رفع گرفتاری های فعلی عراق که در درجه اول گرفتاری های امنیتی و پس از آن گرفتاری اقتصادی است و سر و سامان دادن به اوضاع نابسامان سیاسی که انشقاقات و فساد داخلی خود عراق در درجه سوم قرار دارد، که اگر تمام این ها رفع شود، عراق جدید در صورتی که تقسیم و تبدیل به اقالیم نشده باشد، سپس می تواند به مسائل دیگر بپردازد. آن زمان است باید قبل از این که نگران روابط عراق با جهان عرب باشیم باید نگران روابطش با ایران باشیم . یعنی می توان گفت تا مقطعی که عراق گرفتار مسائل داخلی خود است و حتی پس از آن، به دنبال توازن با جهان عرب خواهد بود.
