چشم انداز روابط بریتانیا با جمهوری اسلامی ایران

دکتر سعید خالوزاده

استاد دانشگاه، پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا

بیان رخداد

امروزه بیشتر از هر زمانی تنظیم رابطه جمهوری اسلامی ایران با بریتانیا و اتحادیه اروپایی به مسائل جانبی بویژه هسته ای و موضوعات حقوق بشری گره خورده و این امر بخودی خود برقراری یک رابطه عادی را دشوار ساخته است. این وضعیت در عین حال انرژی بسیار زیادی از دو طرف می برد و رسیدن به یک سطح قابل قبول از روابط که شایسته طرفین باشد را پیچیده ساخته است. از آنجایی که هر دو طرف بازیگرانی قدرتمند در منطقه خود و در عرصه جهانی هستند، لذا تنظیم روابط طرفین هم پیچیدگی و هم اهمیت لازم را دارد و بر سایر بازیگران تاثیر می گذارد. این در حالی است که روابط ایران با لندن و بروکسل در ارتباط با موضوع هسته ای، از سوی ناظران سیاسی و کشورهای مختلف دنیا با دقت و حساسیت پیگیری می شود. در شرایط کنونی که مقامات بریتانیا و اروپایی به اشکال مختلف علاقمندی و آمادگی خود برای عادیسازی روابط و آغاز دوره ای جدید از مناسبات را اعلام کرده اند، همچنان مسئله هسته ای محور اصلی مشکلات باقیمانده و در اولین پیامهای این کشورها بعد از پیروزی دکتر روحانی همچنین در دیدار اخیر دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا با دکتر روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد حل و فصل قضیه هسته ای بوضوح عنوان و تاکید شده است. در این میان بریتانیا نقش بسیار پررنگی دارد و در هماهنگی با آمریکا نیز عمل می کند.

واژگان کلیدی : بریتانیا، جمهوری اسلامی ایران، نیویورک، اتحادیه اروپایی، هسته ای

تبیین رخداد   

پیروزی دکتر روحانی در یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری شرایط جدیدی را ایجاد کرده است. همگان با شگفتی از انتخابات ایران و نتیجه آن استقبال کردند. کشورهای اروپایی و بریتانیا نیز از همان روز اول و به صور مختلف جهت ازسر گیری و بهبود رابطه با جمهوری اسلامی ایران اعلام آمادگی کردند. تاثیرگذاری بریتانیا در چگونگی رابطه با ایران هم جنبه منفی و سلبی هم جنبه های مثبت و ایجابی دارد. مسائلی مثل سلمان رشدی، پیشنهاد گفتگوهای انتقادی که در اجلاس سران اروپایی در زمان ریاست بریتانیا در دسامبر 1991 صورت گرفت و شروع گفتگوهای جامع و فراگیر بعد از تفاهم صورت گرفته در موضوع رشدی با بریتانیا و آخرین مورد قطع روابط دیپلماتیک و تعطیلی سفارتخانه های دو کشور از سوی بریتانیا در 10 آذر 1390 همه مواردی هستند که نه تنها در روابط دوجانبه ایران و بریتانیا بلکه در روابط اتحادیه اروپایی با ایران تاثیرگذار بوده اند.

دیدار روحانی -کامرون

دیدار حسن روحانی و دیوید کامرون رئیس‌جمهور ایران و نخست‌وزیر بریتانیا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با توجه به نقش و جایگاه هر دو کشور در مناطق خودشان حائز اهمیت است. نقش ایران در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس و نقش بریتانیا در قاره و اتحادیه اروپا و سازمان پيمان آتلانتيك شمالي، ناتو، بسیار پررنگ است. بنابراین، نقش این دو کشور اهمیت دیدار روحانی و کامرون را نشان می دهد. از دیگر سو، این دیدار می‎توانست با نتایج بهتری همراه باشد. به‌خصوص که پیشینه تاریخی روابط تهران-لندن همواره با شک و تردید و فراز ونشیب همراه بوده است. بریتانیا در افکار عمومی ایران سابقه خوبی ندارد و به دلیل مسائل گذشته، همواره از سوی مردم و مسوولان ایرانی با احتیاط به آن نگاه می‎شده است. از طرف دیگر این کشور یکی از 5 عضو دائم شورای امنیت، دارای قدرت هسته‌ای و یک کشور پرنفوذ در مثلث قدرت اتحادیه اروپا است، در عین حال در ناتو نیز جایگاه برجسته‌ای دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان یکی از قدرتمندترین، باثبات‌ترین و مهم‌ترین کشورهای منطقه مطرح و برای کشورهای اروپایی از جایگاه برجسته‎ای برخوردار است.

دیدار دکتر روحانی رئیس جمهور و دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا، در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد با حاشیه های زیادی همراه شد. دکتر روحانی با اشاره به مذاکرات مفصل ایران و 1+5 در خصوص موضوع هسته ای گفت: ما در ایران اراده جدی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات به شکل جامع داریم و در پی فعالیت های صلح آمیز هسته ای در چارچوب NPT هستیم. ایران همواره همکاری شفافی با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و گزارش های بازرسان آژانس نشان می دهد که فعالیت های ایران هیچ گاه انحراف نداشته است. راه تحریم نه تنها ثمری نداشت بلکه به ضرر همه طرفین بود. پایان تحریم و آغاز توافق می تواند به روابط گسترده و پایدار میان طرفین کمک کند. اگر 1+5 انعطاف لازم را داشته باشد در مدت معقول، توافق در دسترس ماست، از فواید آن بنای اعتماد است که می تواند مبنای توسعه همکاری ها در سایر حوزه ها باشد.

روحانی با اشاره به تحولات منطقه، بی ثباتی و نا امنی را ناشی از توحش این گروه های تروریستی دانست و با اشاره به ضرورت خشکاندن ریشه های فعالیت تروریست ها گفت: باید بپذیریم که فعالیت تروریست ها به نفع کسی نیست و تروریسم ابزار مناسبی برای رسیدن به منافع نمی باشد و اگر کسی در این جهت حرکت کند خودش نیز در امان نخواهد بود. ما برای مبارزه با تروریسم نیازمند همکاری و همفکری هستیم. باید تروریست ها تعقیب و فعالیت هایشان رصد شود و با کشورهایی که به آنها کمک های مالی و تسلیحاتی می کنند برخورد صورت گیرد.

دیوید کامرون نیز در این دیدار با اشاره به اختلاف نظرهای ایران و انگلستان در سال های اخیر، فرصت برای بازسازی روابط دو جانبه ایران و غرب را مهم دانست و گفت: ظرفیت های زیادی در حوزه اقتصاد و موضوعات علمی برای همکاری و گفت و گو میان دو کشور وجود دارد. ایران همانند همه کشورها حق برخورداری از انرژی صلح آمیز هسته ای را دارد، اراده جدی ایران برای دستیابی به توافق جامع هسته ای را مثبت خواند و دیدگاه های کشورش در خصوص برخی موارد فی مابین و منطقه ای را بیان کرد. وی در بخش دیگر سخنانش از کمک ایران به استقرار دولت جدید عراق قدردانی کرد.

تحلیل رخداد

روابط دوجانبه بریتانیا و ایران طی سال‎های اخیر با فرازونشیب‌های بسیاری همراه بود تا جایی که سفارتخانه‌های دو کشور تعطیل شد اما چند ماه پیش طرفین توافق کردند کارداران غیرمقیم‎شان را تعیین کنند تا مقدمه‌ای باشد برای عادی‌سازی و بهبود روابط دیپلماتیک دو طرف. با توجه به نقش مهمی که بریتانیا در اتحادیه اروپا دارد، اکنون بهبود مناسبات بریتانیا با ایران در روابط دیگر کشورهای اروپایی با تهران نیز اثرگذار خواهد بود؛ در واقع لندن می‌تواند نقش مثبت یا منفی در روابط ایران با کشورهای اروپایی ایجاد کند که به نظر می‌رسد اکنون علیرغم ناخرسندی که از بیانات نخست وزیر بریتانیا در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک پیش آمد، چشم‌انداز مثبتی در مناسبات ایران با اتحادیه اروپایی حاکم است.

سخنان دیوید کامرون در نطق ارائه شده در مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص مسائل جمهوری اسلامی ایران منجر به حیرت صاحبنظران سیاسی شد. این اظهارات ساعتی بعد از دیدار ایشان با دکتر روحانی صورت گرفت. دیداری که برای اولین بار بعد از 35 سال بین روسای دو دولت صورت گرفت. شاید برخی ملاحظات داخلی و سیاست خارجی بریتانیا و نشان دادن ژستی محکم و انتقادی در برابر رئیس جمهور ایران مورد نظر طرف بریتانیای بوده و از این منظر ایشان می خواسته موقعیت داخلی خود را تقویت کند.

با توجه به سیاست خارجی بریتانیا و تحولاتی که طی ماه های اخیر در منطقه خاورمیانه رخ داده است بنظر می رسد لندن رابطه با ایران را در چارچوب یک سیاست جدید منطقه ای می بیند. سیاستی که گویای تعییراتی در دیپلماسی منطقه ای این کشور است. منطقه طی چند ماه اخیر درگیر حوادث جدید و خطرناکی بوده است. تحولات اخیر در عراق و قدرت گرفتن گروه تروریستی تکفیری داعش، تحولات جدید در سوریه و قدرت گرفتن مجدد دولت بشار اسد، رفتارهای بسیار وحشیانه گروه های افراطی و تفکیری در سوریه و تقریبا در تمامی کشورهای عربی خاورمیانه که موجب هراس و نگرانی کشورهای اروپایی شده، مسائلی است که شرایط جدیدی را پیش پای بریتانیا و کشورهای اروپایی می گذارد و در این میان قطعا ایران جایگاه ویژه ای خواهد داشت که نمی توان بسادگی از آن گذشت.