چالشهای کنونی و چشم انداز روابط هند و پاکستان

 احمد منتظران

رئیس پیشین میز آسیا و اقیانوسیه دفتر مطالعات وزارت خارجه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

روابط هند و پاکستان از آغاز تا دوران مودی در هند

از زمان تجزیه هند در نظام سلطه وقت یعنی بریتانیا در سال 1947 و تشکیل هندوستان و پاکستان ، مشاجرات این دو کشور بر سر مسائل مختلف خصوصا ارضی و آبی همچنان باقی است . اگرچه در مناقشه کشمیر موضوع غالب اختلاف بر سر تقسیم اراضی و تعیین مرز بود اما پیش از این نیز اختلافات مرزی مابین دو کشور وجود داشته است به ویژه در طول مرداب نمکی مرزی منطقه کاچ در ایالت گجرات هند. این مسئله برای اولین بار در 1956 مطرح شد و با تحت کنترل قرار گرفتن منطقه مد نظر توسط هند پایان یافت. جنگ 1965 هند- پاکستان نقطه اوج مناقشات مابین این دو کشور از ماه آوریل تا سپتامبر سال 1965 بود. این مناقشه که به جنگ دوم کشمیر معروف شد بر سر منطقه تحت مناقشه کشمیر بود که در برای اولین بار در 1947 بر سر مالکیت آن جنگی درگرفته بود. جنگ پنج ماهه باعث به بار آمدن تلفات بسیار از هر دو طرف شد و در نهایت با آتش بس تحمیلی سازمان ملل متحد و پس از صدور اعلامیه تاشکند پایان پذیرفت. بخش عمده این جنگ توسط نیروهای زمینی هر دو طرف در کشمیر و در امتداد مرز بین المللی میان هند و پاکستان صورت پذیرفت. این نبرد بزرگترین گردآوری نیروهای نظامی در کشمیر از زمان تجزیه هند در سال 1947 بود و تنها در بن بست نظامی سال 2001 و 2002 تحت شعاع قرار گرفت.بارویکرد آقای مودی در هند زمزمه عادی سازی بیشتر روابط دو کشور بگوش میرسد.

واژگان کلیدی: روابط هند و پاکستان، چالشها ی روابط هند و پاکستان، چشم انداز روابط هند و پاکستان، مشکلات هند و پاکستان

چالشهای کنونی روابط هند و پاکستان

بطور کلی چالشهای روابط هند و پاکستان به صورت زیر است:

الف : اثرات چالش های امنیتی و تروریستی باقی مانده از واقعه بمبئی

ب : چالش های سیاسی و بر سر راه دوکشور وجود دارد و مخالفتهائی نیز از طرف جناحهای تند رو دو طرف اظهار میشود که مانع اصلی کنار آمدن دو کشور برای فائق امدن بر مشکلات پیشروی دو کشور است . موضوع اصلی کمشیر و موانع ناشی از آن خصوصا موانع مربوط به حل نشدن سر چشمه رود های پر آب است که از هند سر چشمه میگیرد در عادی سازی روابط به چشم میخورد. با روی کارآمدن ‘نارندرا مودی’ و دعوت از ‘نواز شریف’ برای شرکت درمراسم تحلیف وی ، انتظار می رفت که اختلافات این دو کشور رو به بهبودی بگذارد ولی دعوت سفیر پاکستان از جدایی طلبان کشمیر دردهلی نو همه آرزوها را تبدیل به یاس کرد.این اقدام باعث شد که مذاکرات صلح بین هند و پاکستان که قرار بود در دهلی نو برگزار شود از سوی هند لغو شود. از سوی دیگر کارشناسان با توجه به افزایش تنش بین دهلی نو و اسلام آباد در کشمیر امیدی زیادی به کاهش تنش بین دو کشور ندارند. در این بین ‘مودی’، نخست وزیر هند تلاش کرده است با افزایش همکاری دربین کشورهای عضو سارک بویژه نپال، بنگلادش و بوتان کم کاری چند ساله هند را جبران و از افزایش نفوذ چین دراین کشورها جلوگیری کند.

نگاه های دو کشور هند و پاکستان به یکدیگر :

اکنون نگاههای هند و پاکستان متمرکز بر تنش زدائی است و آثار بهبود در روابط پرتنش پاکستان و هند دیده میشود . نگاههای دو طرف شفاف و روشن و قاطع و برای یکدیگر ملموس است . در این راستا مقامات پاکستانی گفته اند برای روابط خوب با هند، پاکستان باید با رهبری تازه هند در تعامل باشند ، با آنها صحبت کند و با فراموش کردن حوادث تلخ و دردناک گذشته به حرف آنها گوش فرا دهند. با این حال نظر مقام های هندی برای از سرگیری کامل  مذاکره به اصطلاح  صلح با پاکستان مساعد نیست و نسبت بدان بی علاقه می باشند و شرط آنها اینست اند که اسلام آباد اول بایستی محاکمه چندین تندرو مظنون در حوادث مومبائی را خاتمه داده و آنها را مجازات کند . این متهمین به نقش داشتن در حملات تروریستی سال 2008 در مومبایی متهم اند. از آنجائیکه مذاکره کامل با هدف حل مناقشات مهم ارضی که شامل موضوع کشمیر است و مورد درخواست پاکستانیهاست مورد استقبال هندیها قرار ندارد. نواز شریف صدراعظم پاکستان از زمان تصدی پست خویش مساعی خویش را برای از سرگیری روابط با هند به بخشی از مساعی اش در رسیدگی به مشکلات اقتصادی و انرژی که پاکستان که با آن مواجه است، انجام داده است و تلاش دارد مشکلات ذیربط را حل نماید و از این حیث روابط بدون تنش با هند مد نظر وی می باشد و بهبود روابط بین دو کشور همچنین برای ثبات بخشی امنیتی و سیاسی در افغانستان نیز دیده می شود.

 فرصت های کنونی روابط دو کشور:

علاوه بر فرصتهای سیاسی که پیش روی دو کشور وجود دارد زمینه های منطقه ای در سارک نیز به عنوان یک سازمان همکاریهای منطقه ای نیز پیش روی دو کشور است علاو ه بر ان زمینه همکاریهای منطقه ای هند و افغانستان و ایران و نیز در ابعاد سیاسی با روسیه هم مهم است که در پرتو روابط تنش زدائی در روابط هند و پاکستان عاید دو کشور میشود .در ابعاد انرژی که پاکستان بطور مشخص منتفع میشود که کاستیهای زیادی پاکستان با آن مواجه است .

 عوامل موثر بر عادی سازی روابط:

دو عنصر مادی و معنوی بر عادی سازی روابط دو کشور و بطور مشخص مطرح است از نظر معنوی مسلمانان و نقش عناصر جهادی در کشمیر و گروههای اسلام گرا است که هیچ نظر مساعدی با توجه به نظرهای قبلی آقای مودی در قبال پاکستان موجود است که این دسته همواره نسبت به مذاکرات جامع و کامل با هند تمایل داشته اند و موضوع کلیدی کشمیر را مشخصا دنبال می کنند و از روابط فعلی و سرد با هند سخن بمیان می آورند و تا موضوع کشمیر حل و فصل نگردد خواستار افتتاح روابط عادی میان دو کشور نیستند و عنصر مادی که نیاز پاکستان به گذر از این مقاطع تاریخی است تا نیازهای خویش را برطرف کند و لذا گردشگری و انرژی و استفاده ار موتور پر قدرت آی تی هند است برای عناصر سیاستمدار پاکستان مطرح است و جایگاه فعلی هند برایشان اهمیت دارد .

چشم انداز روابط دو کشور 

روابط دو کشور بطور مقطعی همواره روند تناوبی داشته است و مقاطعی از تنش زدائی سخن بمیان آمده و بعضا با افت و خیز هائی مواجه شده است. در این میان چشم انداز روابط دوکشور بدون عامل کشمیر و مسائل ارضی در میان سیاستمداران دو کشور همواره مورد استقبال قرار داشته و گاه که مسائل کشمیر مطرح شده روند نزولی در روابط را طی کرده است. هنوز رهبران دو کشور بدان درجه از بینش و آگاهی که علیرغم مشکل کشمیر می توانند روابط مورد دلخواه هم داشته باشند نرسیده است و تا رسیدن بدان جایگاه دهه ها سال طول می کشد. اما بطور مقطعی با رویکرد دولتهای مانند نواز شریف و مودی روابط آهنگ دلخواه و مساعد را پیدا می کند.