هادی زرگری

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

   بیان رخداد:

   در نتیجه انتخابات پارلمانی اخیر پاکستان، نواز شریف از سیاستمداران قدیمی این کشور توانست با پیروزی در انتخابات بار دیگر به قدرت برسد. او که پس از گذراندن هفت سال در تبعید به پاکستان بازگشته بود، توانست با پیروزی در این انتخابات برای سومین بار به نخست وزیری دست یابد. در این رابطه پس از پیروزی حزب او یعنی حزب مسلم لیگ پاکستان (PML-N)، بسیاری در داخل و بیرون از پاکستان معتقدند نواز شریف که برای دو دوره در دهه 90 میلادی تجربه نخست وزیری این کشور را داشته است،[1] با به قدرت رسیدن در دوره کنونی می­تواند حل و فصل بسیاری از مشکلات و مدیریت چالش­های موجود در این کشور کمک نماید. در این میان با وجود استقبال­های صورت گرفته در عرصه داخلی و خارجی از پیروزی نواز شریف، آنچه پس از اعلام نتیجه انتخابات بیش از هر چیز مورد توجه قرار گرفته است، چالش­هایی است که دولت جدید این کشور با توجه به مشکلات داخلی و خارجی پاکستان با آن روبرو است؛ موضوعاتی که با توجه به شدت و اهمیت آنها می­تواند فعالیت و سیاست­های دولت جدید پاکستان به رهبری نواز شریف را با مشکل مواجه سازد. لذا با توجه به اهمیت موضوع، این نوشتار با بررسی وضعیت پاکستان در پی بیان و تشریح مهم­ترین چالش­های پیش­روی دولت جدید پاکستان و معرفی برخی راه­حل­های گذار از این چالش­ها می­باشد.

   واژگان کلیدی: نواز شریف، چالش­ها، دولت جدید پاکستان، اقتصاد، ناامنی

   تحلیل رخداد:

   پاکستان به عنوان کشوری با بیش از 180 میلیون نفر جمعیت در دوران کنونی همانند چند دهه گذشته با مشکلات فراوانی در همه عرصه­ها دست به گریبان می­باشد. وضعیت بد اقتصادی، اختلافات شدید میان گروه­ها و احزاب سیاسی، قدرت زیاد نظامیان همراه با بی­ثباتی سیاسی، حضور گروه­های تندرو و تروریستی در برخی نقاط کشور، اختلافات مرزی و سیاسی با برخی همسایگان، فشارها و دخالت­های خارجی برای ارائه کمک­های مالی و نوع برخورد با سیاست­های قدرت­های بزرگی چون آمریکا که با توجه به شرایط داخلی و منطقه­ای سیاست­های خاص و تهاجمی را در قبال پاکستان اتخاذ نموده­اند و به گسترش ناامنی در این کشور دامن زده­اند، از جمله مشکلات و چالش­هایی به شمار می­روند که در دولت­های حاکم در پاکستان در دو دهه اخیر با آنها مواجه بوده­اند. در این رابطه با توجه به شرایط داخلی و بیرونی و در نظر داشتن نیازهای پاکستان و اولویت­های حزب نواز شریف به عنوان پیروز انتخابات در این کشور، می توان مهم­ترین چالش­های پیش­روی دولت جدید پاکستان را در رابطه با سه موضوع مشکلات و نابسامانی­های اقتصادی، نظم و ثبات سیاسی در عرصه داخلی و در نهایت مدیریت روابط خارجی برشمرد؛ ­به گونه­ای که با توجه به شرایط کنونی پاکستان به نظر می­رسد مشکلات موجود در این حوزه­ها می­تواند مهم­ترین چالش­های پیش­روی دولت جدید این کشور به شمار رود؛ در ادامه با بررسی وضعیت پاکستان به تشریح چالش­ها در این سه حوزه پرداخته می­شود.

   چالش­های اقتصادی: پاکستان به عنوان کشوری پرجمعیت و بدون داشتن منابع زیرزمینی همواره با محدودیت­های اقتصادی مواجه بوده است اما اقتصاد این کشور در سال­های اخیر به دلیل برخی مشکلات مانند کاسته شدن از تولیدات کشاورزی، کاهش کمک­های خارجی، فساد اقتصادی و کاهش میزان درآمدهای دولت به خصوص در زمینه مالیات با مشکلات جدی مواجه شده است به گونه­ای که این موضوع یکی از عوامل اصلی نارضایتی از دولت قبلی پاکستان به شمار می­رود. این موضوع و لزوم مدیریت آن با توجه به اهمیت آن برای تامین نیازهای مردم و ارتباط آن با مسائل سیاسی و امنیتی به عنوان یکی از چالش­های دولت جدید این کشور مطرح می­باشد. در رابطه با وضعیت اقتصادی کنونی پاکستان کافی است به این نکات اشاره شود:

   بخش کشاورزی به عنوان بخش اصلی در تولید ناخالص پاکستان (GDP) با افت قابل توجهی مواجه شده است؛ به دلیل عدم پرداخت مالیات توسط برخی نخبگان سیاسی و اقتصادی و سیاست­های مالیاتی دولت قبلی درآمد دولت تا حد زیادی کاهش یافته است؛ فساد اقتصادی باعث عدم اجرای برخی برنامه­های اقتصادی شده است؛ زیرساخت­های پاکستان به خصوص بخش حمل و نقل نیازمند بازسازی جدی می­باشند و در صورت کاهش کمک­های مالی خارجی از درآمد دولت باز هم کاسته خواهد شد که این کشور را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. این وضعیت اقتصادی نارضایتی مردمی را به همراه داشته به طوری که در نظرسنجی صورت گرفته توسط موسسه «پیو» (Pew) در بعد از انتخابات اخیر در پاکستان حدود 91% از مردم از جهت­گیری اقتصادی کشور ناراضی بوده و 81% نیز وضعیت اقتصادی کشور را بد ارزیابی کرده­اند. در همین رابطه نگرانی­های اولیه مردم پاکستان فساد، تورم، بیکاری و تروریسم بوده است و حدود 66% نظردهندگان به سیاست­های اقتصادی نواز شریف امیدوار بوده­اند که نشان از اهمیت عوامل اقتصادی در عرصه سیاسی این کشور و نتیجه انتخابات دارد.[2]

   در واقع با وجود اینکه وضع نامناسب اقتصادی دغدغه اصلی بسیاری از مردم پاکستان به شمار می­رود و با توجه به اهمیت آن، این امر اهمیت والایی در تعاملات سیاسی در این کشور دارد و می­تواند با پیامدهایی امنیتی نیز همراه گردد. بهبود وضع اقتصادی یکی از برنامه­های اعلام شده نواز شریف به شمار می­رود و البته این موضوع نیز به عنوان یکی از چالش­های پیش­روی دولت او مطرح بوده و دارای اهمیت می­باشد؛ چرا که تعمیق نارضایتی­های اقتصادی می­تواند باعث نارضایتی سیاسی و در نهایت بی­ثباتی سیاسی گردد که این موضوع پیامدهای داخلی و منطقه­ای را به همراه خواهد داشت. در واقع با توجه به شدت مشکلات اقتصادی پاکستان، در صورت عدم موفقیت دولت جدید این کشور به رهبری نواز شریف، او با مشکلات بیشتری در عرصه سیاسی نیز مواجه خواهد شد.

   نظم و ثبات سیاسی: بدون تردید یکی از مشکلات هر دولتی در پاکستان به مساله خشونت گسترده و وقوع انفجارها که ناامنی را به همراه دارد برمی­گردد. همین موضوع و تلاش برای کاستن از میزان ناامنی­ها به عنوان یکی از اصلی­ترین چالش­های دولت جدید پاکستان مطرح می­باشد. در بررسی علل خشونت و ناامنی در پاکستان باید خاطر نشان کرد که این موضوع ریشه در عوامل مختلفی مانند تغذیه گروه­های شبه نظامی توسط دولت­های پیشین در برخی دوره­ها، بی­توجهی به ارزش­های سنتی جامعه، سطح ضعیف آموزش و ساختار ضعیف نهادی در کشور دارد و برای مبارزه با این موضوع در کنار توجه به ارزش­های جامعه و تقویت نیروهای امنیتی و پلیس، تقویت دادگاه­ها و در نظر داشتن عوامل اقتصادی ضروری به نظر می­رسد. در واقع از آنجا که ریشه بسیاری از انفجارها و خشونت­ها به فعالیت طالبان در پاکستان برمی­گردد، همکاری دولت نواز شریف با ارتش پاکستان می­تواند کمک زیادی به دولت در مواجه با چالش ­ناامنی نماید[3].

   از دیگر مشکلات پیش­روی دولت جدید در این رابطه می­توان به وجود افراطی­گری و بی­ثباتی در برخی نقاط کشور مانند استان پنجاب اشاره داشت که مشکلات و هزینه­هایی را برای دولت به همراه خواهد داشت. موضوع مهم دیگر در رابطه با ثبات سیاسی در کشور به فعالیت دیگر احزاب برمی­گردد که با توجه به حضور آنها در پارلمان می­توانند مشکلات و مخالفت­هایی را برای اجرای سیاست­های مدنظر دولت نواز شریف مطرح نمایند که این امر ممکن است ناآرامی­های سیاسی و قومی در این کشور به خصوص در برخی مناطق را تشدید کرده و مشکلات را برای دولت افزایش دهد. لذا همکاری با دیگر احزاب می­تواند کمک قابل توجهی در مدیریت اینگونه چالش­ها برای دولت داشته باشد.

   روابط خارجی: در حالی که بسیاری از مشکلات از مسائل داخلی پاکستان منبعث می­شوند، قرار گرفتن پاکستان در همسایگی افغانستان چالش­هایی را برای این کشور در این برهه زمانی به همراه خواهد داشت. دولت نواز شریف در زمان خروج نیروهای خارجی از افغانستان و تداوم سیاست آمریکا در استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین علیه افغانستان و پاکستان به قدرت می­رسد که این دو عامل الزامات امنیتی و سیاسی به همراه دارد. در واقع ناامنی­های منبعث از افغانستان چالش امنیتی مهمی برای پاکستان مطرح می­کند و حملات هوایی آمریکا در پاکستان نیز علاوه بر تلفات در کشور موجی از نارضایتی مردمی در پاکستان ایجاد کرده است.[4] لذا مدیریت روابط با آمریکا در مواجهه با این حملات و توجه داشتن به اهمیت کمک­های اقتصادی از سوی آمریکا برای پاکستان موضوعی است که می­تواند چالشی سخت برای دولت نواز شریف محسوب گردد. از سویی دیگر سیاست نواز شریف مبنی بر عادی سازی روابط با هند هر چند نشان از اولویت­های اقتصادی در دولت او و کاهش هزینه­های نظامی در کنار عوامل سیاسی دارد اما ممکن است باعث بروز مخالفت­های جدی علیه دولت او در عرصه داخلی گردد.

   دورنمای رخداد:

   همانطور که بیان گردید نواز شریف با پیروزی حزب خود یعنی مسلم لیگ پاکستان در حالی برای سومین بار به نخست وزیری رسیده است که دولت جدید او با مشکلات و چالش­های جدی در کشور مواجه می­باشد. در بیان مهم­ترین چالش­های پیش­رو برای دولت جدید پاکستان نیز به عواملی مانند نابسامانی اقتصادی، نظم و بی­ثبات سیاسی و مشکلات موجود در روابط خارجی اشاره شد. اما آنچه در اینجا لازم به ذکر است این موضوع می­باشد که در حالی که در ریشه­یابی این مشکلات باید به عوامل تاریخی، فرهنگی- قومی، سوءمدیریت اقتصادی، فساد و دخالت خارجی توجه داشت، این نکته را نیز باید در نظر گرفت که هر چند این چالش­ها در سطوح داخلی و خارجی و در رابطه با موضوعات متفاوتی می­باشند اما با نگاهی عمیق­تر پی خواهیم برد که این چالش­های سه گانه دارای ارتباط متقابل بوده و نوع برخورد و مواجهه با هر یک بر تشدید و یا مدیریت و رفع دیگری تاثیرگذار خواهد بود؛ بدین گونه که در صورت ایجاد ثبات سیاسی زمینه برای حل مشکلات اقتصادی توسط دولت جدید مناسب­تر خواهد بود و همچنین رفع تهدیدات خارجی علیه پاکستان تاثیر مثبتی بررفع برخی مشکلات اقتصادی و به خصوص امنیت و ثبات داخلی خواهد داشت. موضوع مهم دیگر در توجه به چالش­های موجود برای دولت پاکستان این امر می­باشد که در صورت ناتوانی دولت این کشور در رفع این چالش­ها، در بلندمدت باید منتظر پیامدهای داخلی شدیدتر این مشکلات و همچنین پیامدهای آنها در عرصه منطقه­ای نیز بود.

   موضوع مهم دیگر در رابطه با چالش­های مطرح برای دولت جدید پاکستان به چگونگی و راه­حل­های گذار از این چالش­ها برمی­گردد. بدین صورت که در صورت توجه دولت جدید این کشور به همکاری با دیگر گروه­ها و نهادهای کشور مانند احزاب دیگر و ارتش، مشکلاتی نظیر بی­ثباتی سیاسی قابل رفع خواهد بود و تلاش برای اجرای اصلاحات اقتصادی ضمن افزایش درآمدهای دولت به صورت تدریجی می­تواند برخی مشکلات اقتصادی را رفع نماید؛ هر چند دولت نواز شریف نمی­تواند بدون کسب کمک­های خارجی امید چندانی به رفع گره­های اقتصادی کشور داشته باشد. در این رابطه می­توان ارائه کمک­های مالی را بدون پیش­شرط­های سیاسی و مداخله جویانه عنصر مهمی در رفع برخی از این چالش­ها در نظر گرفت.