چالشها و فرصت هاي آتي روابط تركيه عربستان

 دكتر رضا صولت

كارشناس مسائل تركيه

مركز بين الملي مطالعات صلح – IPSC

مهمترين چالشها و فرصت هاي آتي روابط دو كشور 

موضوع کنسولگری عربستان به هر دو کشور فرصت بازبینی در متن روابط خود را می دهد، رابطه فعلی آنكارا و ریاض تخاصم رقابتی است. حال آنكه رابطه ترکیه و ایران تعامل رقابتی می باشد، در ترکیه در طی یک هفته اخیر سه بار اجلاس مهمی برگزار شد ،که یکی از آنها در خصوص فرودگاه جدید استانبول هم بود ، این نشان می دهد این کشور داری سیاست خارجی پرواکتیو می باشد ، ترکیه سرمایه گذاری زیادی در قطر انجام داده است و قطر هم سه سال دیگر میزبان جام جهانی فوتبال است ، یعنی امنیت و تعامل مولفه اول این منطقه باید باشد. قطر ناچار است بواسطه ترکیه زمینه سازش خود را برای ایجاد ثبات در پیرامون خود فراهم کند  و در این خصوص باید مشکلات خود را با عربستان حل نماید.

در واقع بازبینی روابط مجدد آنكارا و ریاض در وهله اول از اتفاقات کنسولگری عربستان در استانبول می گذرد سپس دوحه با دیپلماسی فعالانه خود نقش مهم و کلیدی در آینده روابط ترکیه و عربستان دارد. از طرفی شورای همکاری خلیج فارس نیز بسیار حائز اهمیت است و ترکیه از چند سال پیش روابط گسترده ای با آنها را اغاز کرده است. از طرفی باید گفت ترکیه جدید  حاصل یک تفکر ژئوپلیتیک جدید است و دیگر نمی‌توان فقط تغییرات تکنیکی در سیاست خارجی ترکیه را با ملاحظات ایدئولوژیکی یا نگرانی‌های امنیتی بررسی نمود. پس علاوه بر اینکه الگوی اخوانی ترکیه بیشتر در زمین عربستان بازی می کند و تضاد ایدئولوژیک زیادی را سبب می شود،آینده ترکیه با چشم انداز تا سال 2023 محیط کمتر تنش و کم کردن از هزینه های ترکیه در خاورمیانه را می طلبد، دریای مدیترانه شاهرگ حیاتی برای ترکیه محسوب می شود. مهمترین دلیل برای ترکیه از دوستی با اسد تا دشمن با وی بر سر تغییر محیط ژئوپلیتیک سوریه پس از سقوط صدام حسین در عراق بود ،این تغییر محیطی سبب دسترسی اسان بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای به دریای مدیترانه از جغرافیای عراق و سوریه شد هم ارزشهای اساسی ترکیه در مدیترانه مورد تهدید قرار گرفت و هم اینکه دسترسی ترکیه به خاورمیانه سخت تر شد. تحت این شرایط آنكارا رویکردهای ایدئولوژیکی خود در سیاست خارجی را بیشتر کرد و درحد فاصل رهیافت های رئالیستی_لیبرالیستی قرار گرفت ، پس به نظر من آینده سوریه ، بشار اسد، فرقه ها و گروههای موجود در مرز بین ترکیه و سوریه – ترکیه و عراق و همچنین آینده مدیترانه و کریدورهای موجود نفت ،گاز و راه اهن که ترکیه در مدیترانه و مابین قبرس و سوریه سناریوهای زیادی را بر ان طراحی کرده اند با توجه به رهیافت های موجود در سیاست خارجی ترکیه از مهمترین چالش های ترکیه و عربستان بصورت مستقیم و غیرمستقیم می تواند قلمداد شود.

چشم انداز و سنارويهاي آتي روابط دو كشور

ترکیه تا قبل از حادثه یازده سپتامبر و به دنبال ان جنگ عراق در سال 2003 و همچنین تا قبل از آغاز بهار عربی خصوصیات داخلی برخی رژیم های منطقه و خصوصا موضوع حقوق بشر را نادیده می گرفت و در عوض روی روابط تجاری تاکید داشت، اما ظهور جنبش های ازادی خواه در کشورهای عربی در سال 2010منجر به پررنگ شدن ملاحظات ایدئولوژیک بر تعاملات اقتصادی آنكارا در خصوص برخی کشورهای عربی شد حتی به واسطه این بازبینی شریک استراتژیک خود سوریه را از دست دادو با عربستان نیز دچار برخورد منافع متعارض شد. ترکیه علیرغم ورود هویتی و ایفای نقش فعال در فلسطین ،سیاستی را دنبال نکرده است که در مقابل جناح شیعه قرار گیرد، تا قبل از بهار عربی، آنكارا و ریاض رقابتی با همدیگر نداشتند و در درون این تحولات چالش بزرگی بوجود آمد ترکیه الگوی یک دولت اخوانی را در نظر داشت و عربستان از الگوی اسلامگرایان سلفی استفاده می کرد، درست است که دمشق جایی است که ترکیه همان موضعی را اتخاذ می کند که عربستان اتخاذ کرده است ولی سوریه برای ترکیه دارای اهمیت فوق العاده ژئوپلیتیک است، کودتای نافرجام 2015 در ترکیه ، قطر، و قتل خاشقچی رابطه دو کشور را بیشتر وارد صدمه کرد و ضربه بر امنیت سیاسی ،اطلاعاتی ، اقتصادی و سرمایه گذاری  ترکیه وارد ساخت هر چند با ارائه استفاده از تئوری  دیپلماسی عمومی و اداره مربوط بر ان ترکیه موفق شد ان بحران را برای خود به فرصت تبدیل کند، این موضوع در کنار بحران قطر ،یمن و… در دو سطح منطقه ای و فرا منطقه ای به شرطی  امکان بازبینی در روبط دو کشور را می دهد که امریکا بعنوان یک متغیر اصلی وارد روابط آنكارا و ریاض شود ،که احتمال آن هم زیاد است، یعنی ترکیه که به گواه تاریخ برای تنظیم و تدوین سیاست های خود به فضای عمومی بین المللی همیشه ترغیب داشته است ، این بار نیز هرگونه اقدام بعدی و سناریوهای احتمالی خود را نیز در راستای کشاندن موضوعات داخلی به فضای جهانی واکاوی خواهد کرد. این امر به آنكارا امکان می دهد بازیگران فرامنطقه ای را با خود همراه سازد ، هرچند الان شاهد هستیم رویدادهای کنسولگری عربستان به حوزه عمومی بین المللی و جهانشمول کشیده شده است.

واژگان كليدي: روابط، ترکیه، عربستان، رضا صولت،رياض و آنكارا ،