محمد ایرانی
سفیر پیشین ایران در سوریه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
از کمک رسانی تا آتش بس در سوریه
بعد از این که طرف های منطقه ای و بین المللی به این توافق رسیدند تا بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و این موضوع را پذیرفتند که به پای میز مذاکره بیایند و آینده بحران سوریه را بررسی و راهکاری را پیش بینی کنند که سوریه به نحو مسالمت آمیز از این بحران خارج شود، از آن زمان به بعد مسائل سوریه باید وضعیت روشن تری را دنبال می کرد، اما تا حدود زیادی علائم پیچیدگی بیشتری در آن پدیدار شد. یعنی به طور طبیعی وقتی به دنبال راه حل می گردید، معضلات و مشکلات بیشتری خود را نشان می دهد. به این دلیل که در صحنه میدانی و نظامی رویارویی هایی که شکل می گیرد، هدف پیروزی یک طرف بر طرف دیگر است، اما در صحنه سیاسی موضوعات مختلف و پیچیدگی های این موضوعات نوعا نمایان می شوند. در بحران سوریه هم بعد از این که نشست های ژنو و وین را پشت سر گذاشتیم و عهدنامه 2254 توسط شورای امنیت تصویب شد، صحبت ها و اظهارنظرات مبتنی بر چگونگی رسیدن به راه حل سیاسی مسالمت آمیز بود. در این میان نشست مونیخ بر دو موضوع اساسی تاکید کرد، نخست مسئله آتش بس یا ترک مخاصمات مطرح شد و مدنظر همه طرف ها قرار گرفت و دوم موضوع ارسال کمک های انسان دوستانه به مناطق آسیب دیده در سوریه بود.
در واقع ادبیات مبتنی بر درگیری های نظامی تا حدود زیادی جنبه های انسان دوستانه به خود گرفت، اما برای رسیدن به فضایی که گفتگوهای سوری-سوری یعنی بین دولت سوریه و مخالفین دولت سوریه شکل گیرد، باید زمینه های مساعدی به وجود می آمد. بنابراین در بحث اول مربوط به آتش بس به مراتب بیش از معضلی در رابطه با بحث ارسال کمک های انسان دوستانه مشکل ایجاد شده است. یعنی وقتی این مسائل وقتی در اجلاس مونیخ مطرح گردید، فردای آن روز ی کمیته ای از هشت یا نه کشور تشکیل شده در ژنو برگزار شد. این چند کشور وظیفه داشتند که موضوعات مربوط به کمک رسانی را دنبال کنند و پیشرفت هایی را در این زمینه داشته و مناطق مختلفی از سوریه بخشی از کمک ها را دریافت کرده اند اما در حوزه آتش بس چنین روندی طی نشد. در واقع بحث آتش بس معضل و مشکلات به مراتب بیشتر از کمک های انسان دوستانه است.
موانع فراروی آتش بس در سوریه
اولین چالش در بحث آتش بس این است که باید به این پرسش پاسخ داده شود که آتش بس بین کدام طرف هاست؟ آتش بس بین یک جریانی تحت گروه مخالفین مسلح دولت سوریه و ارتش سوریه است. یعنی هر چند ارتش سوریه کاملا وضعیت مشخصی دارد، دارای آرم و مواضع کاملا روشنی است و یک طرف تعریف شده کاملا مشخصی است، اما از طرف مقابل تعریف روشنی ندارید. این اولین معضل و پیچیدگی است که از چه گروهی در حال صحبت هستیم. یعنی بیش از صد گروه تحت عنوان مخالفین سوریه، در سوریه در حال فعالیت هستند و با ارتش این کشور می جنگند. اولین معضل این است که آیا همه این گروه ها شناسایی شده اند؟ اگر شناسایی شده اند، کدام بخش از آن ها واقعا جز مخالفین سوریه بومی اند و کدام بخش از آن ها تروریست و جز داعش یا جبهه النصره یا حامیان آن ها هستند؟ این معضل دوم است که پس از شناسایی دقیق گروه های مخالف دولت سوریه مشخص شود که کدام بخش از آن ها تروریست هستند. در این بین بر اساس مصوبات گذشته نشست حامیان سوریه و شورای امنیت، اولین اقدامی که باید انجام می گرفت تشکیل دو لیست مربوط یه تعیین گروه های معارض و تعیین تروریست هاست که تاکنون انجام نشده است. بنابراین هر گونه پیشرفتی برای رسیدن به نتیجه آتش بس در سوریه باید در مرحله اول باید به شناسایی و تشخیص گروه های مخالف از تروریست ها اختصاص یابد. اما این موضوع باید در روی زمین انجام شود و وظیفه گروه های سیاسی نیست و باید آن ها را مشخص کرد . چنانچه راهکار تشخیص داده شده این است که باید کارگروهی نظامی متشکل از نیروهای آمریکایی و روسی به طور مشترک به شناسایی آن ها بپردازند.
معضل سوم آن است که در زمان برقراری آتش بس چه گروهی ضمانت اجرای آتش بس را از طرف گروه های مخالف بدهد. چرا که ارتش سوریه یک طرف رسمی است؛ اما طرف مقابل به این دلیل که متولی رسمی ندارد، بنابراین هر آن و توسط هر گروهی این آتش بس میتواند نقض شود و هیچ طرفی هم در منطقه و در صحنه بین المللی ضمانت اجرای آتش بس را از طرف گروه های مخالف بر عهده نگرفته است. از طرف دیگر مشکلی دیگر این است که در زمان اجرای آتش بس هیچ راهکاری پیش بینی نشده است که آن ها نتوانند سلاح در اختیار بگیرند و نیروهای خود را جا به جا کنند. به عبارت دیگر شرط اجرای آتش بس موفق این است که همزمان هیچ گروهی نتواند تجدید آرایش کند و نتواند سلاح جدید در اختیار بگیرد. معنای آن این است که برای اجرای یک آتش بس موفق باید مرزهای سوریه به طور کامل کنترل شود، اما این موضوع هم انجام نشده است و باعث بروز یک معضل دیگر در این ارتباط شده است. به اضافه همه این راهکارها، در صحنه میدانی گروه هایی که باید بر این آتش بس نظارت کنند، کاملا مشخص نیست. یعنی طرف هایی که می بایست حضور داشته تا کنون حضور نداشته اند. بنابراین نگاه ها، نگاه های مثبت و امیدوارانه ای برای استمرار آتش بس در سوریه، کمتر است و اصولا نگاه مثبتی به اجرای آتش بس وجود ندارند. در بعد دیگری ابتدا باید بررسی کنیم که چه کشورها و چه گروه هایی از اجرای آتش بس متضرر می شوند و چه کشورهایی به نفع آن هاست. در واقع کشورهایی که اجرای آتش بس به نفع آن هاست، مانع تراشی نخواهند کرد. یعنی در درجه اول به نظر می رسد که عربستان سعودی، قطر و ترکیه از وضعیت موجود زیاد راضی نیستند و تصور می کردند که با وضعیت میدانی قبل از عملیات اخیر نیروهای ارتش سوریه و شمال حلب ، بتوانند در مذاکرات امتیازات خوبی را در اختیار بگیرند. اما تصور امروز آن ها این است که اگر آتش بس به نتیجه برسد، آن ها امتیازات زیادی را به دست نمی آورند. بنابراین تلاش می کنند مانع تراشی کنند و اجازه ندهند آتش بس به نحو کامل اجرا شود.
واژگان کلیدی: چالش های آتش بس در سوریه، آتش بس در سوریه، آتش بس،سوریه
