علي بمان اقبالي زارچ
پژوهشگر ارشد اوراسيا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در نگاه اولیه مواجهه انسانی برای بسیاری از ملت های اروپایی ایجاد تمایز بین عراق و ایران با توجه به سه حرف اول مشترک دو کشور یعنی (Ira) سخت و دشوار است و در واقع تمایز عربی و غیر عربی بودن عنوان پرس و پرسیا می باشد. اتحادیه اروپایی چهارمین شریک تجاری عراق پس از چین؛ ترکیه و هند است و طبق اعلام موسسه آمار اتحادیه اروپا در سال 2020 بیش از 13 درصد تجارت خارجی عراق با اتحادیه اروپایی بوده است و از مجموع 11 میلیارد یورو مبادلات طرفین بیش از 7 میلیارد یورو واردات نفت اتحادیه اروپایی از عراق بوده است؛ امری که به مفهوم جایگزینی این کشور در تامین نفت اتحادیه اروپا بجای جمهوری اسلامی ایران می باشد.
اتحادیه اروپایی برنامه درازمدتی را برای تدوین و تعریف روابط با عراق در دستور کار داشته و پس از ۵ سال مذاکرات همه جانبه در سال ۲۰۱۸ موافقتنامه همکاری و مشارکت را با عراق امضاء نمود . این سند با اشاره به دیرینه چند هزاره ای تعاملات اروپا و عراق و دهه ها دیکتاتوری صدام و راه اندازی جنگ تحمیلی بر علیه ایران ؛ اشغال عراق و جنگ دوم خلیج فارس دارای سه بخش اهداف ؛ اولویت ها و همکاری های بخشی می باشد .سوال مهم در فرایند گسترش روابط عراق و اتحادیه اروپایی میزان رقابت این گونه تعاملات با نوع روابط کشورمان با اتحادیه اروپایی می باشد؟!!.
همسایه غربی کشورمان با 40 میلیون نفر جمعیت و داشتن 10% منابع نفت و 5% منابع گاز جهان از زمان به قدرت رسیدن صدام حسین برنامه پویایی را برای داشتن روابطی جامع و تمام عیار با قاره سبز طراحی و اجرا نمود بگونه ای که این کشور در دوران جنگ سرد روابط سیاسی ؛ اقتصادی ؛ فرهنگی و بویژه نظامی قابل توجه با کشورهای غرب و شرق اروپا داشت و در حالیکه که جمهوری اسلامی ایران در سال های پایانی جنگ تحمیلی با پول نقد برای خرید مهمات از اروپا مشکل داشت ؛ عراقی ها توانستند دهها میلیارد تسلیحات پیشرفته از عراق در قالب بدهی به اروپا خریداری نمایند طوری که پس از صدام؛ اروپایی ها بیش از ۳۰ میلیارد دلار از عراق طلب داشتند که در اجلاس کشور پاریس در سال ۲۰۰۸ بخش اعظم آن بخشیده شد .
عراق در دهه دوم هزاره سوم میلادی با داشتن موازنه تجاری مثبت 40 میلیارد دلار و سرانه 5700 دلار مجددا” مورد توجه اروپا قرار گرفته و شورای اروپا در سال ۲۰۱۳ شروع مذاکرات با عراق برای نهایی نمودن موافقت نامه مشارکت و همکاری را تصویب نمود و پس از ۵سال مذاکره طرفین سند همکاری را امضاء و شورای اروپا دل قالب قطعنامه در ۱۴ ژوئیه از ۲۰۱۸ تصویب نمود . این سند دارای محتوی مهم و تعیین کننده چارچوب حقوقی تعاملات طرفین می باشد که مهمترین آنها عبارتند از::
الف : حمایت از عراق در دوران گذر ؛ دموکراتیزه سازی ؛ بازسازی و کمک به تامین حداقل بخشی از نیاز ۸۸ میلیارد یورویی برای بازسازی
ب : پشتیبانی از این کشور در فرایند تثبیت جامعه مدنی ؛ پلورالیسم سیاسی؛ آزادی رسانه ها؛ تضمین حقوق اقلیت های قومی و دینی خصوصا بیش از ۱/۵ مسیحی مقیم عراق
ج:حمایت از اقدامات نیروهای سازمان ملل در روند اصلاح ساختار های امنیتی و مقابله با وهابیسم و سلفی گری
د : مشارکت تمامی اعضاء اتحادیه اروپایی در اعطای کمک های انسانی به عراق
ه : کمک کشورهای عضو به دولتمردان عراق در فرایند تقویت بنیان های امنیتی و مذاکرات پیوسته بین دولت مرکزی و مناطق ویژه منطقه کرد نشین
و: ارائه مشاوره های لازم در روند تقویت نقش زنان در مدیریت سیاسی و اجرایی و تضمین حقوق بشر ؛ احترام به قانون و ایجاد ساختار های لازم برای داشتن سیستم قضایی موثر و عادلانه و مبارزه با فساد
ت: حمایت از عراق در داشتن روابط سازنده با همسایگان با توجه به همکاری های عراق با ایران؛ آمریکا و عربستان سعودی
ح : کمک به اجرای بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ مبنی بر انعقاد موافقتنامه امنیت منطقه ای بین کشورهای خلیج فارس
ط: همکاری های بخشی شامل مشارکت فعال اعضای اتحادیه اروپایی در پروژهای سرمایه گذاری عراق و تنوع سازی اقتصادی و حمایت از سواد آموزی در عراق با توجه به آمار نگران کننده ترک تحصیل شایان ذکر است که در سال ۲۰۱۵ کسانی برای سال اول دبستان ثبت نام نموده؛ حدود ۶۰ ٪ ترک تحصیل کرده اند. همچنین پشتیبانی از همکاری های علمی و دانشگاهی در قالب اراسموس و کمک به نوسازی بخش های انرژی ؛ کشاورزی و زیرساختهای اقتصادی در کنار حمایت از عراق در فرایند عضویت در سازمان تجارت جهانی و تشکیل کمیسیون مشترک همکاری های پارلمانی و نهایتا” کمک به تقویت نهاد برگزاری انتخابات و ارائه مشاوره و امکانات لازم برای جلوگیری از مهاجرت به ویژه به خارج از کشور .
عراق در سال های اخیر در عرصه دیپلماتیک کانون توجهات منطقه ای و بین المللی بوده و در جذب کشورهای مختلف برای سرمایه گذاری و تجارت موفقیت شایان داشته است . در سال 2020 میلادی عراق 32 میلیارد دلار واردات داشته که چین با 32% ؛ ترکیه 27% ؛ اتحادیه اروپایی با 12% و هند با 4% در رتبه های برتر جای داشته اند و در همان سال این کشور 57 میلیارد دلار صادرات داشته که چین با 27%؛ هند با 25% ؛ ترکیه و اتحادیه اروپایی هرکدام با 13% در جایگاه برتر بوده اند؛ موضوع مهم این که بر اساس آمارهای رسمی بین المللی کشورمان در بین دوه کشور اول شریک تجاری عراق جایی ندارد. و ضرورت دارد در این بخش تلاش های بیشتری صورت پذیرد. اتحادیه اروپایی با دو هدف مهم تامین انرژی از عراق و مشارکت در فرایند بازسازی این کشور ؛ بسترسازی لازم برای داشتن روابط گسترده با عراق فراهم می نماید و با توجه به مشکلات پیش آمده در اجرای برجام و خروج یک جانبه آمریکا از این توافقنامه مهم بین المللی و خصوصا محدودیت صادرات نفت کشورمان بویژه به اروپا بر انگیزه آنها افزوده شده است. موضوع مهم این سند اشاره به بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ است امری که می تواند در مسیر تلاش ها برای داشتن موافقتنامه همکاران امنیتی با عراق و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس مورد بهره برداری قرار گیرد. و حرف آخر اینکه تثبیت روند تصاعدی صادرات نفت عراق به اتحادیه اروپایی می تواند به تهدیدی برای از سرگیری صادرات نفت کشورمان به اروپا تبدیل شود امری که به تبع آن توجه شرکت های نفتی اروپایی به سرمایه گذاری در صنایع نفت عراق را جلب خواهد نمود. واقعیت این است که ایران چه در زمان سلسله سلطنتی های مختلف به ویژه قاجاریه و پهلوی و چه در دوره پسا انقلاب کمتر توانسته یک رویکرد متوازن و کم نوسان برای روابط با اروپا بطور اعم و با اتحادیه اروپایی بطور اخص تدوین و اجرایی نماید؛ موضوعی که بیشتر باید مورد تحلیل؛ آسیب شناسی و چاره جویی درازمدت و اصولی قرار گیرد.
واژگان كليدي: پیشتازی , عراق , ایران , ماراتن, اروپایی, علي بمان اقبالي زارچ,ژئوپلیتیک
