فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط سیاسی هند با افغانستان به سال هایی که این کشور استقلال خود را به رهبری مهاتما گاندی از انگلیس گرفت بر می گردد .در این بین هر چند دربرخی از دور ها فراز و نشیب هایی در روابط بین دو کشور وجود داشته است،اما طی یک دهه ی اخیر حضور هند در افغانستان چشمگیر به نظر می رسد. در این میان نیز در یک سال اخیر شاهد دیدار های زیادی بین مقامات دو کشور بوده و اینک نیز نخستین پیمان استراتژیک افغانستان با یک کشور خارجی با هندوستان امضا شد. در این میان برای درک بیشتری از دامنه روابط دو کشور به گفتگویی با دکتر ماندانا تیشه یار کارشناس مسائل شبه قاره پرداختیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :اهداف اصلی سیاست خارجی هندوستان از حضور و رابطه با افغانستان در چه اصولی نهفته است ؟
کشور پهناور هندوستان در منطقه جنوب آسیا، از نظر ژئوپلیتیکی در وضعیتی قرار دارد که امکان دسترسی مستقیم و آزادانه به سایر مناطق آسیا، مانند آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی را ندارد. همسایگی این کشور با دو کشور چین در شمال و پاکستان در مرزهای غربی این کشور موجب شده است که هندوستان نتواند با توجه به خصومت های دیرینه با این کشورها، از سد ژئوپلیتیکی ایجاد شده به دور خود به آسانی عبور کند و به مراودات با سایر کشورها در مناطق پیرامونی بپردازد. در این میان، افغانستان می تواند دروازه ورود هند به هر دو منطقه آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی تلقی شود. بنابراین دولتمردان هندی در تلاشند تا با گسترش روابط خود با دولت نوپای افغانستان، جای پای محکمتری برای خود در این کشور و در سرزمین های همسایه آن بیابند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :نزدیکی روابط هند و افغانستان در بسیاری موارد نگرانی پاکستان را در پی داشته است و در مواردی مقامهای پاکستان آشکارا از حضور گسترده هند در افغانستان انتقاد کرده اند. در این بین کابل با توجه به این مساله از روابط رو به افزایش با هند در جستجوی چه اهدافی است ؟
با توجه به تحولات یک دهه اخیر در افغانستان، دولت این کشور در پی آن است تا در میان قدرت های منطقه ای و قاره ای در آسیا، همپیمانانی را بیابد و با تکیه بر گسترش روابط استراتژیک با این همپیمانان، جایگاه خود را در برابر تهدیدات دشمنان داخلی و خارجی خود حفظ نماید. از آنجا که پاکستان تهدیدی مشترک میان هندوستان و افغانستان به شمار می رود، بنابراین، اتحاد با هند برای تقویت بنیه اقتصادی و نظامی افغانستان و نیز ارتقای جایگاه سیاسی این کشور در سطح منطقه ای، می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به اینکه هند در یک دهه گذشته از کمک کنند گان بزرگ (حدود یک و نیم میلیارد دلار) برای برنامه های بازسازی و توسعه ای در افغانستان بوده است مهمترین اهداف هند از حضور اقتصادی و رو به فزاینده در افغانستان شامل چه مولفه هایی است ؟
یکی از مهمترین راه های افزایش حضور و نفوذ هندوستان در کشور افغانستان، فراهم آوردن زمینه حضور اقتصادی شرکت های هندی در این کشور و نیز مشارکت دولت هند در برنامه های بازسازی در افغانستان می باشد. این امر زمینه گسترش همکاری های اقتصادی میان شرکت های هندی با دیگر شرکت های خارجی سرمایه گذار در افغانستان را نیز فراهم می آورد. با توجه به اینکه این سرمایه گذاری های اقتصادی، به دنبال خود زمینه گسترش نفوذ فرهنگی و سیاسی هند در سرزمین افغانستان را نیز فراهم می آورد، بنابراین هندوستان از رهگذر همکاری های نزدیک اقتصادی با دولت افغانستان، به پیشبرد اهداف خود در این کشور از چند منظر کمک می نماید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :مان‌موهان‌سینگ نخست وزیر هند، طی سفر پیشین و دو روزه به کابل، اعلام کرد که کشورش با دولت افغانستان بر سر امضای یک پیمان استراتژیک به توافق رسیده است و هدف از تفاهم روی پیمان استراتژیک درازمدت را «بخشیدن روح تازه» به روابط میان افغانستان و هند توصیف کرد و اکنون نیز رئیس جمهور افغانستان در سفر خود به هند قرارداد همکاری استراتژیک با این کشور امضا کرد. در این بین اهداف دو کشور از امضای این قرارداد مهم چیست ؟
حضور نظامی ایالات متحده آمریکا و نیروهای ناتو در افغانستان و نزدیکی دولت این کشور به مواضع کشورهای غربی از یک سو و همکاری های نزدیک میان هندوستان با همپیمانان غربی خود به ویژه با ایالات متحده از سوی دیگر، زمینه ای را فراهم آورده است تا دهلی نو و کابل با بهره گیری از موقعیت پیش آمده، زمینه امضای پیمان استراتژیک میان خود را مناسب دیده و از آن در راستای پیشبرد اهداف خود، به ویژه در زمینه گسترش همکاری ها برای مقابله با گروه های تندروی مذهبی در هر دو کشور و نیز کشورهای حامی این گروه ها بهره جویند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :افزایش و مستحکم‌تر شدن روابط هند و افغانستان، تا چه حدی می‌تواند بر پاکستان فشار بیشتری وارد کند ؟
بی شک اتحاد استراتژیک میان افغانستان و هندوستان تهدیدی علیه منافع پاکستان در سطح منطقه ای و نیز در افغانستان می باشد. همکاری های استراتژیک میان هندی ها و افغان ها تنها محدود به مراودات اقتصادی نخواهد شد و باید منتظر گسترش ابعاد همکاری های میان آنها در حوزه های امنیتی، نظامی و استراتژیک چه در سطح دو جانبه و چه در سطح منطقه ای باشیم. این امر دست پاکستان برای حمایت از گروه های تندرو در هر دو کشور خواهد بست و به افغانستان توان مقاومت بیشتری در برابر فشارها و تهدیدات پاکستان و گروه های متکی به آن کشور را خواهد داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : نگاه بازیگرانی چون چین ، روسیه ، ایران و امریکا به گسترش روابط و حضور هند در افغانستان چیست؟
در معادلات موازنه قدرت منطقه ای در آسیای جنوبی، همکاری استراتژیک بلند مدت میان چین و پاکستان، همواره به ضرر منافع هند بوده است. اینک نزدیکی هند و افغانستان می تواند تا حدودی موازنه را به نفع هند و به ضرر منافع چین تغییر دهد. بنابراین نمی توان انتظار داشت که چین از این پیشامد خوشنود باشد. روسیه نیز که از دوران اتحاد شوروی مایل به حضور در افغانستان بوده است، به هند به عنوان رقیبی نوپدید در معادلات منطقه ای خواهد نگریست و از همکاری نزدیک هند با دولت کابل چندان استقبال گرمی به عمل نخواهد آورد.
در این میان اما موضع ایران و آمریکا در این زمینه متفاوت از چین و روسیه خواهد بود. به نظر می رسد که ایالات متحده از حضور هند در افغانستان در میان مدت حمایت خواهد کرد و ایران که در دوران پساجنگ سرد و تا پیش از حوادث یازده سپتامبر معمولا موضعی مشابه هند در قبال افغانستان داشته و همین امر موجب همکاری ها و گفتگوهای نزدیک میان مقامات ایرانی و هندی برای از بین بردن تهدید طالبان شده بود، اینک با رویکردی دوگانه به همکاری های هندوستان-افغانستان می نگرد. از یکسو همکاری هند و افغانستان می تواند زمینه ای برای اتحاد استراتژیک این دو کشور با ایران در قبال سیاست های پاکستان در سطح منطقه باشد. از سوی دیگر، از آنجا که ایالات متحده با هر دو کشور هند و افغانستان مراودات نزدیک و ویژه دارد، همگرایی میان این کشورها می تواند تهدیدی برای منافع و امنیت ملی ایران محسوب شود. بنابراین موضع ایران بستگی به میزان موفقیت و کارآمدی دیپلماسی این کشور در سطح منطقه خواهد داشت.
