بهناز اسدی‌کیا
كارشناس مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پایان جنگ سرد و تغییر ساختار نظام دوقطبی جهانی در واقع دو تحول اساسی در سیاست بین‌الملل ایجاد نمود:
اول، تغییر حوزه‌های ژئوپلیتیک مناطق مهم جهان به واسطه تغییرات جغرافیایی- سرزمینی-مرزی، محو بلوک‌های ایدئولوژیک و آزادسازی واحدهای سیاسی برای بازیگری مستقل، ادامه سلطه و نفوذ مستقیم ابرقدرتها در مناطق حیاتی جهان، بدون دغدغه ایدئولوژیک.
دوم، شکل‌گیری و شروع روند ساختار چندقطبی نظام بین‌الملل که این امکان را فراهم نمود تا کشورهای مهم منطقه‌ای با ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی هدفمند و پر توان، قادر به بازتعریف خود درون هسته قدرت در ساختار نظام چندقطبی جهانی باشند.
پس از پایان جنگ سرد،منطقه شبه‌قاره یک حوزه مهم ژئوپلیتیکی در جهان با تغییر رویکردهای سیاسی هند وارد معادلات سیاسی امریکا،ابرقدرت به‌جا‌مانده از ساختار نظام دوقطبی شد و دور تازه‌ای از روابط بین دو کشور آغاز گشت.هند بزرگترین کشور شبه‌قاره در دوران جنگ سرد، که فراز و نشیبی درروابط خود با امریکا داشت، پس از آن تبدیل به متحدی ثابت و استراتژیک برای این کشور شد. هر چند حمایت امریکا از استقلال هند از امپراطوری بریتانیا موجب گرمی روابط دو کشور شد، اما برخی رویدادهای سیاسی در چارچوب بلوک‌بندی‌های سیاسی ایدئولوژیک جنگ سرد، از جمله حمایت شوروی از جنبش عدم تعهد به رهبری هند و همچنین توسعه روابط امریکا با پاکستان در دهه ۱۹۶۰ منجر به اتخاذ تغییراتی در سیاست خارجی هند شد و متعاقب آنروابط با امریکا کمرنگ گشت.
در حال حاضر،رابطه نزدیک امریکا با هند و سیاست تقویت نظامی هند، یکی از اولویت‌های منطقه‌ای امریکا به شمار می‌رود. از طرفی اولویت اصلی همه دولتها در امریکا، نگاه به هند در راستای چالش‌های امریکا برای محدود کردن قدرت چین در حال ظهور است. برای درک بهتر، می‌توان روابط هند و امریکا را بر مبنای محاسبات ژئوپلیتیکی و بنیادهای استراتژیک در چند لایه تحلیل نمود:
- هند؛ کشور دموکراسی هسته‌ای. هند را بایستی به عنوان قدرتی در حال ظهور در ساختار چندقطبی نظام بین‌الملل مورد مطالعه قرار داد. موقعیت جغرافیایی، بازاربا ظرفیت، تجارت وسیع، وسعت و جمعیت این کشور، هند را تبدیل بهشریکی مهم برای امریکا کرده است.هند درحال حاضر نهمین شریک تجاری کالاو خدمات امریکا ست. درسال ۲۰۱۷ تجارت دو جانبه کالاو خدمات بین دو کشور تا ۸/۹ درصد رشد داشته و به ۱۲۶ میلیارد دلار رسیده است.
بر طبق گفته کیسینجر جهان با چهار مشکل بزرگ روبه‌روست: تروریسم گسترش سلاح کشتار جمعی، حرکت مرکز ثقل جهانی از منطقه آتلانتیک به آسیا، و تاثیر اقتصاد جهانی‌شده بر نظم جهانی که هند و امریکا در همه چهار حوزه دارای منافع ملی حیاتی هستند.
- هند؛ موازنهگر ژئوپلیتیک در قبال قدرت چین نوظهور.
روشن است چین و هند به عنوان قدرتهای آسیایی در حال ظهورند و در دهه ۲۰۴۰ انتظار می‌رود هند پس از چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان را داشته باشد. در کنفرانس اپک در ویتنام در سال 2017 رییس جمهور امریکا استراتژی هند- پاسیفیک را مشخص کرد و اهمیت تنها حوزه استراتژیک اقیانوس هند و آرام را به عنوان بخشی از رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین چین و امریکا افزایش داد. نگرانی‌های امریکا در خصوص توسعه مستمر چین در اقیانوس هند به ویژه از طریق ابتکار یک کمربند یک راه، یک پروژه زیرساختی است که بازارهای آسیایی را در هم ادغام می‌کند و نفوذ چین را گسترش می‌دهد. به عبارتی استراتژی امریکا در تنظیم و تقویت روابط خود با هند، به روند قدرت‌گیری چین باز می‌گردد.
طبق برآورد موسسه Lowery اقتصاد هند بین سال‌های 2016 تا 2030 حدود 170 درصد رشد خواهد داشت. تا سال 2030 چین به لحاظ قدرت منطقه‌ای آسیا از امریکا پیشی خواهد گرفت و هند به هم ردیفی امریکا خواهد رسید.
پیش‌بینی می‌شود در سال 2023 تولید ناخالص داخلی هند معادل 8/16 تریلیارد دلار باشد در حالی که این رقم برای چین 37 و برای امریکا 5/24 خواهد بود. و از این رو، اتحاد تجاری و سیاسی دو کشور هند و امریکا درتوازن‌بخشی به قدرت چین حائز اهمیت و قابل تامل است. این واقعیت وجود دارد که چین، امریکا و هند برای تسلط منطقه‌ای در آسیا در دهه 2030 و پس از آن در یک چرخه رقابتی قرار خواهند گرفت.
- هند؛ متحدی استراتژیک.
امریکا و هند به دنبال نهایی‌کردن تعدادی موافقتنامه دفاعی با هدف روابط نظامی نزدیک‌تر و همچنین توازن‌بخشی به نفوذ چین در منطقه می‌باشند. در سال 2016 امریکا هند را یک “شریک مهم دفاعی” خود تعیین کرده بود.
هند و امریکا در یک برنامه مشارکت نظامی و سیاسی مهم، موافقتنامه کامکاسا COMCASA)(The Communications، Compatibility and Security Agreement
را در دسامبر 2018 در گفتگوی 2+2 با وزرای دفاع و خارجه از هر دو کشور امضا کردند. این موافقتنامه به هند اجازه می‌دهد نسخه‌های رمزگذاری پیشرفته سخت‌افزاری فناوری نظامی را از امریکا دریافت کند.در حقیقت برنامه کامکاسا برای دو کشور به این معناست که:
- به دو کشور اجازه می‌دهد ارتباطات با داده‌های بالا و ماهواره‌ای رمزگذاری‌شده را با یکدیگر به اشتراک گذارند.
- هنگامی که کشتی جنگی یا هواپیمای ایرکرافت امریکایک کشتی یا زیردریایی چینی را شناسایی کند، نیروی دریایی هند فورا” از طریق انتقال داده‌های رمزگذاری‌شده امن توسط گیرنده‌ای که در ستاد نیروی دریایی در دهلی نو نصب شده، دریافت می‌کند.
- این موافقتنامه به یک چارچوب قانونی برای انتقال فناوریدفاعی کمک خواهد کرد.
- امضای کامکاسا به هند اجازه می‌دهد هواپیماهای بدون سرنشین دریایی به دست آورد که می‌تواند کشتی‌های دشمن را شناسایی کند و هدف قرار دهد.
تصمیم هند برای امضای کامکاسا زمانی اتفاق افتاد که امریکا مخالفت خود را با خرید سپر موشکی اس 400 از روسیه به دلیل نقض تحریم‌های روسیه به هند اعلام نمود.
از طرفی یکی از اهداف امریکا در کواد quad، مکانیسم مشورتی بین هند، امریکا، ژاپن و استرالیا، اولویت‌دادن به برنامه‌هایی است که توانایی‌های هند را به طور مستقیم بهبود بخشد.
در مجموع، روابط دو کشور هند و امریکا در یک سه‌ضلعی ژئوپلیتیکی امریکا-چین-هند بهتر درک می‌شود:
- برای هر دو کشور چینو هند، امریکا شریک تجاری مهمی است.
- هر دو کشور امریکا و هند، درصدد توازن‌بخشی به قدرت رو به تزاید چین در قاره آسیا می‌باشند.
- از طرفی چین و هند نیز در رسیدن به رویای “قرن آسیایی” و تمایل به شکل‌دهی مجدد نظم جهانی از سوی هر دو کشور، ضرورت شراکت و همکاری را درک می‌کنند.
واژگان کلیدی: هند، امریکا، موازنهگر ژئوپلیتیکی، متحد استراتژیک
