دکتر رضا دهقانی
استاد دانشگاه
متغییرها موثر در روابط دو کشور آمریکا و ترکیه در چند ماه اخیر
در دو ماه اخیر دو متغییر تاثیرگذار در روابط آمریکا و ترکیه وجود داشته است که در سفر جو بایدن هم انعکاس یافته است. این دو نشان دهنده ی آن است که این دو متغییر هنوز به طور اساسی و حل نشده و موضوع گفت و گو هست. نخستین موضوع مربوط به بحث سوریه است. دولت ترکیه از ابتدای بحران سوریه همواره اعتقاد به سرنگونی و برکناری بشار اسد در مسائل سوریه هست. در این زمینه ترکیه اختلافی اساسی با آمریکا دارد.
تبعات مسئله ی سوریه در آورگان سوری انعکاس پیدا کرده و گفته می شود بیش از یک میلیون و ششصد هزار آواره ی سوری در مرزهای ترکیه و سوریه توسط ترکیه اسکان داده شده اند و ترکیه در این رابطه هزینه های خیلی زیادی متحمل شده است. در سفر آقای بایدن کمکی بالغ بر صد و سی پنج میلیون دلار هم در اختیار ترکیه قرار داده شد. لذا مهم ترین مسئله ای که به نظر من به عنوان یک متغیر بین این دو کشور وجود دارد مسئله سوریه است. در این بین شخص اردوغان بر ایجاد منطقه ی پرواز ممنوع و منطقه ی امنیتی در ترکیه اصرار دارد و هر گونه حرکتی را مشروط به سرنگونی حکومت بشار اسد می داند. اختلاف دیگر که به نوعی بازتاب مسئله ی دوم مبارزه و شرکت در ائتلاف ضد داعش است.
ترکیه در مسئله ی کوبانی حتی اجازه داد داعش از خاک ترکیه استفاده و وارد عراق و سوریه شوند. یکی از اهداف آمریکا در طی یکی دو ماه اخیر و در پی مسئله ی داعش آن است که ترکیه را اقناع کند تا در ائتلاف ضد داعش خیلی پر رنگ تر عمل کند. اکنون ترکیه یک حالت انتظار در پیش گرفته است و به هیچ عنوان نمی خواهد که به طور جدی وارد مسئله ای شود که انتظاراتش به طور کامل برآورده نشود. آقای اردوغان به طور خیلی مستقیم هم به این امر اشاره کرد؛ گفت اگر خواسته های ما برآورده نشود ما در مسئله ی داعش آن جدیت لازم را به خرج نخواهیم داد.
مهم ترین خواسته های آمریکا از ترکیه
در سفر اخیرا بایدن به ترکیه خیلی آشکار به این مسئله اشاره کرد و چند موضوع مد نظر بود که در واقع خواسته های آمریکا در آن ها منعکس شده است. اولین موضوع در خصوص شرکت فعالانه تر ترکیه در ائتلاف ضد داعش است. بایدن در سفرش به ترکیه خیلی صریح اعلام کرد و گفت ما از مقامات ترک خواهیم خواست که به صورت خیلی جدی تر وارد این ائتلاف شوند و علیه داعش اقدام کنند. نکته ی دیگر بیشتر اقتصادی هست و مبتنی بر قطع وابستگی از نفت و گاز روسیه و تنوع سازی صادرات انرژی به اروپا است. امریکا مایل است ترکیه به عنوان کریدور انتقالی تبدیل شود. مقامات ترکی به ویژه اوغلو در موضع گیری خود همین امر را مطرح کرد و گفت ما دنبال این هستیم که این حرکت انرژی از سرزمین ها و کشورهای دموکراتیک شروع شود تا تابعی از قوس و کش های سیاسی نشود . اشاره او به ترکیه بود که این نقش را برای اتحادیه اروپا بازی کند.
در بحث مربوط به داعش غرب به دنبال یک سری همفکری در این زمینه در دو بعد یکی قطع منابع مالی داعش و اینکه از مجرای ترکیه نیرو یا حتی شبه نظامیان خارجی وارد عراق و سوریه نشود هست. علاوه بر این ها که در مذاکره ای آقای بایدن با رئیس جمهور ترکیه اردوغان مطرح شد تا بتوانند نیروهایی را در آینده ی نزدیک (البته هنوز اتفاق نیافتده است) در آینده یک کمپ آموزشی یا کمپ های آموزشی برای نیروهای پیش مرگه ی کرد طراحی کنند تا در آینده این نیروها برای مقابله با داعش یا حتی دولت سوریه تربیت شوند.
شباهت ها و تفاوت هایی نگاه ترکیه و آمریکا به کردستان عراق و کردستان سوریه
ترکیه روابط خیلی قدیمی تر با کردستان عراق دارد. ترک ها تا چند وقت اخیر مذاکراتی با بارزانی داشتند و حتی یک حق تاریخی و یک حق حیات برای خودش می دانند که مایل نیستند آمریکا دراین زمینه مداخله داشته باشد. ولی در مورد سوریه اساسا نگاه ترک ها حال چه درباره کل دولت سوریه و حتی مناطق کرد نشین یک نگاه رادیکال تر هست. ترکیه مایل هست پیش از هرنگاهی دولت فعلی سوریه برکنار شود. ترکیه سیاست هایش را به گونه ای تنظیم کرده که در انتخاباتی بعد از برکناری بشار بتواند فعالانه شرکت کند. اما آمریکا سیاستش را حدالامکان در همکاری طرف های معارض در سوریه قرار داده است و حتی مایل هست که گروه هایی را که گروه های میانه رو محسوب می شوند و درباره واگذاری مسالمت آمیز قدرت مایل به گفتگو هستند را مسلح کند اما به حدی نباشد که از حیطه ی نفوذ آمریکا خارج شوند. لذا یک نگاه سرنگونی به سوریه است ولی آمریکا یک نگاه میانه دارد و مایل است نیروهای میانه را تحت کنترل سیاسی حتی کنترل نظامی خود درآورد.
در عراق نگاه ترکیه آمیخته از سیاست و اقتصاد است. ترکیه در یک سیاست هماهنگ با بارزانی هم نیازهای اقتصادی خود را برآورده کند و هم در این روابط متقابل و سیاسی بتواند از گسترش بحران داخلی به ویژه در وضعیت فعلی (که با اصل خلع سلاح پ کاکا گره خورده است ) مسائل خود را حل کند.
دولت ترکیه بیش از هرچیزی درسوریه تمرکز دارد. اکنون با تغییر و تحولی که در نظام سیاسی عراق همه ی تلاش دولت ترکیه گونه ای از همکاری است. در نشستی که چند روز گذشته با فواد معصوم داشت تلاش کرد این موازنه را برقرار کند. اما در سیاست کلان خود تمرکز اصلی خود بر سوریه هست تا عراق. فعلا حفظ وضع موجود را در ارتباط با دولت عراق پیش گرفته و سعی می کند این رابطه را کماکان حفظ کند و مانع از ایجاد تنش شود چون دارای نوعی نگاه تردید آمیز نسبت به عراق می باشد که مبادا نفوذ ایران در عراق کار را بر او مشکل کند. اما بحرحال حرکت دولت ترکیه نسبت به عراق حرکت متعادلی هست. در این حوزه من فکر میکنم تنها نقطه ای است که همگرایی بین ترکیه و امریکا وجود دارد و اختلاف نظر جدی در این زمینه نمی بینیم. چرا که هم ترکیه و هم دولت امریکا و حتی اجماع منطقه ای و حتی جهانی درباره ی عراق وجود دارد.
آینده ی روابط آمریکا و ترکیه در حوزه ی خاورمیانه
وقتی از داوود اغلو در کنفراس خبری نخست وزیر ترکیه با جرج بایدن پرسیدند روابط ترکیه و آمریکا چگونه است؟ داوود اغلو گفت: «روابط ترکیه و آمریکا روابطی عمیقی هست که البته باچالش های بسیاری مواجه هست». این خود به خوبی گویای این است که اگر چه در یکی دوماه اخیر روابط آمریکا و ترکیه به گونه ی بر سر مسئله ی سوریه و حتی داعش دچار یک چالش بزرگ شده و ترکیه احساس می کند به نقش منطقه ای آن و به خواست آن در مسئله ی سوریه توجه نمی شود. این امر حتی چند بار منجر به بگو مگوهای لفظی مقامات ترکیه به ویژه شخص اردوغان با مقامات آمریکا شده، اما این آسیبی به روابط عمیق آمریکا و ترکیه وارد نمی کند و در بلندمدت یک راه حل میانه مسائل را حل خواهد کرد. کما اینکه امریکا درباره مسائل منطقه ای به ویژه درباره ی مسایل سوریه احساس کرد تحت تاثیر متحدان منطقه ای خود بوده و حتی پنتاتگون اعلام کرد بسیاری از اشتباهات درباره ی میزان توانایی اسد به دلیل اطلاعات اشتباه کشورهای منطقه ای متحد بوده است. لذا اکنون امریکا درباره ی برنامه ریزی ها و استراتژی های منطقه ای آمریکا بیش از اینکه مثل گذشته به متحدان منطقه ای اتکا داشته باشد حداقل درباره ی مسایل منطقی و اطلاعاتی- امنیتی تلاش می کند استراتژی خود را پیش ببرد. با این حال احساس می کنم عمق روابط استراتژیک آمریکا و ترکیه در آینده کم تر آسیب خواهد دید و حداقل در چشم انداز آینده به یک راه حل میانه منتهی خواهد شد.
واژگان کلیدی: همانندی ترکیه و امریکا، روابط ترکیه و امریکا، تفاوت های سیاست ترکیه و امریکا، بحران های خارومیانه
