دکتر سعید خالوزاده
استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل اروپا
بیان رخداد
سفر اخیر خانم کاترین اشتون رئیس دیپلماسی اروپایی به تهران ادامه روند پویایی سیاست خارجی کشور در دولت تدبیر و امید است. روندی که با پیروزی جناب آقای دکتر روحانی در 24 خرداد ماه بدست آمد و گفتمان جدیدی در سیاست خارجی کشور برقرار گردید. سفر هیات خانم اشتون می تواند افق های جدیدی را در روند همکاری های اتحادیه اروپایی با ایران ایجاد کند. از طرفی، اتحادیه اروپایی این سفر را در چارچوب پیشرفت در یکی از مهمترین و حساسترین پرونده های جامعه جهانی (هسته ای) می بیند که موفقیت سیاست خارجی مشترک اتحادیه اروپایی را نیز به بوته آزمایش می گذارد. سفر خانم اشتون رسما بایکوت سفرهای بلندپایه دیپلماتیک اروپایی به جمهوری اسلامی ایران که تقریبا از اوائل دولت نهم شروع شد و تا همین اواخر ادامه داشت را تمام شده اعلام می کند. سفر خانم اشتون اهداف و بردی فراتر از سفر یک مقام بلندپایه یا یک وزیر خارجه به ایران دارد. طی ماههای گذشته ما شاهد سفرهای مکرر سیاسی، اقتصادی تجاری و پارلمانی از کشورهای اروپایی به جمهوری اسلامی ایران بودیم. تمامی این هیاتها منتظر نتایج سفر خانم اشتون به ایران و بخصوص نتیجه مذاکرات نهایی با گروه 1+5 هستند. توافقنامه نهایی حاصل از این مذاکرات چشم انداز جدیدی در سیاست خارجی کشور بوجود خواهد آورد.
واژگان کلیدی : اتحادیه اروپا، کاترین اشتون، ایران، روابط دوجانبه، مذاکرات هسته ای، توافقنامه ژنو
تبیین رخداد
خانم کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپایی در سفری رسمی دو روزه (19-18 اسفند 1392) عازم جمهوری اسلامی ایران شد و با رئیس جمهور و رئیس مجلس شورای اسلامی، آقای دکتر ولایتی رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک، آقای شمخانی دبیر شورایعالی امنیت ملی دیدار و گفتگو کرد. این سفر از زوایای مختلف حائز اهمیت است و درخور بررسی جدیست.
سفر خانم اشتون ادامه روند پویایی سیاست خارجی کشور در دولت تدبیر و امید است. روندی که با پیروزی جناب آقای دکتر روحانی در 24 خرداد ماه بدست آمد و گفتمان جدیدی در سیاست خارجی کشور برقرار گردید. این سفر نتیجه توافقنامه هسته ای ژنو در 24 نوامبر با گروه 1+5 و توافقنامه اجرایی آن است. این سفر همچنین در ادامه دیدارهای دکتر روحانی، دکتر ظریف و تیم مذاکره کننده هسته ای طی چند ماه اخیر با گروه 1+5 و طرف اروپایی است. پس بنابراین سفر خانم اشتون بدنبال تحقق یکسری مسائل مهم و پی در پی در سیاست خارجی کشور بوجود آمده است. نکته مهم اینکه روند تحولات سیاست خارجی کشور بسمت گشایش در روابط خارجی با کشورهای مهم دنیا از جمله با کشورهای اروپایی است. این در حالی است که طی این چند ماه ما دیگر شاهد تصویب قطعنامه و تحریم های جدید از طرف اتحادیه اروپایی، امریکا و شورای امنیت نیستیم.
سفر هیات خانم اشتون می تواند افق های جدیدی را در روند همکاری های اتحادیه اروپایی با ایران ایجاد کند و زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی تجاری، فرهنگی را توسعه بخشد. از طرفی، اتحادیه اروپایی این سفر را در چارچوب پیشرفت در یکی از مهمترین و حساسترین پرونده های جامعه جهانی (هسته ای) می بیند که موفقیت سیاست خارجی مشترک اتحادیه اروپایی را نیز به بوته آزمایش می گذارد. پس نتیجه بخش بودن این پرونده دهساله (حداقل از زمانی که با گزارش البرادعی مدیرکل آژانس به شورای حکام آژانس وارد شد) و عادیسازی روابط دوجانبه با ایران اهمیت ویژه ای برای نه تنها برای اتحادیه اروپایی بلکه برای جهان غرب و شورای امنیت دارد.
سفر خانم اشتون رسما بایکوت سفرهای بلندپایه دیپلماتیک اروپایی به جمهوری اسلامی ایران که تقریبا از اوائل دولت نهم شروع شد و تا همین اواخر ادامه داشت را تمام شده اعلام می کند و ما دیگر مواجه با بایکوت دیدارهای سطح بالای سیاسی با مقامات اروپایی نخواهیم بود. همچنین در آینده می توانیم شاهد سفرهای مقامات عالیرتبه ایران و اروپایی به پایتخت های یکدیگر باشیم. سفر خانم اشتون می تواند شروع یک روند باشد، روندی که با چشم انداز گسترش روابط در تمامی زمینه ها می تواند همراه باشد. البته باید توجه داشت روابط جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپایی بسادگی ارتقاء نخواهد یافت و دیوار بی اعتمادی باید بتدریج فرو نشیند. روابط یک شبه عادی نخواهد شد. روابط در بستری از مسائل مختلف عادی خواهد شد و رشد می یابد.
سفر خانم اشتون می تواند تسهیل کننده مرحله مذاکرات جامع و نهایی در بحث هسته ای ایران باشد. نفس انجام مذاکرات در تهران با بلندپایه ترین مقامات کشور خود بیانگر اهمیتی است که اتحادیه اروپایی و گروه 1+5 به مذاکره با جمهوری اسلامی می دهد. و همزمان اهمیتی است که جمهوری اسلامی ایران برای گفتگو با گروه 1+5 قائل شده است.
در عین حال باید در نظر داشت سفر خانم اشتون محک زدن آمادگی و اراده جمهوری اسلامی ایران در پرونده هسته ای است. پرونده ای که نه تنها در بعد روابط با جهان غرب تاثیرگذار است بلکه بنوعی مناسبات دوجانبه با اتحادیه اروپایی، این بزرگ بلوک اقتصادی سیاسی جهان را در گرو خود دارد. بنظر می رسد خانم اشتون این پیام را به جمهوری اسلامی داده که اتحادیه اروپایی و همچنین 28 کشور عضو آن خواستار شروع دور جدیدی از همکاری ها با جمهوری اسلامی هستند ولی ابتدا باید مذاکرات نهایی در قضیه هسته ای به نتیجه برسد و بعد از این نتیجه، چشم انداز برای گسترش روابط با ایران اسلامی فراهم است. این برداشت از سخنان آقای مایکل مان سخنگوی خانم اشتون بعد از بازگشت از ایران بوضوح دیده می شود.
از طرفی باید در نظر داشت که برخی اختلافات و موانع بر سر راه مناسبات ایران اسلامی با اتحادیه اروپایی مثل موضوعات حقوق بشری وجود دارد. بنظر اینجانب خیلی نباید این مسائل را بعنوان مانع بر سر راه روابط جدی گرفت. البته باید با اتحادیه بحث و گفتگو کرد ولی اصولا حقوق بشر یکی از ابزارهای سیاست خارجی اتحادیه اروپایی است و در ارتباط با تمامی کشورهای دنیا مطرح می شود. اتحادیه اروپایی یک قدرت نرم است و گفتگو و رایزنی ابزار کاری آنست. در تمامی موافقتنامه های همکاری اتحادیه با کشورهای دنیا فصلی بنام حقوق بشر وجود دارد. پس این موضوع فقط در مورد ایران مطرح نمی شود و البته باید با اتحادیه گفتگوهای حقوق بشری را مجددا برقرار کرد.
با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی، بنظر می رسد کشورهای اروپایی خود را آماده ازسرگیری دور جدیدی از روابط و همکاری ها با جمهوری اسلامی ایران در تمامی حوزه ها می کنند و فقط منتظر به نتیجه رسیدن گفتگوها در رابطه با پرونده هسته ای ایران هستند. در این راستا، چند ماه آینده که منتهی به توافق نهایی هسته ای ماههای بسیار مهم و سرنوشت سازی است و و طرفین با حساسیت زیاد منتظر روند وقایع هستند. چنانچه طی این ماهها اتفاق خاصی در این رابطه پیش بیاید و یا موضوع غیر مترقبه ای که چشم انداز ترسیم شده کنونی را با اما و اگر مواجه کند، آنگاه ما با شرایط غیرقابل پیش بینی روبرو خواهیم شد و شرایط جدیدی بوجود خواهد آمد که ممکن است تلاش های صورت گرفته در ماههای قبل را با شک و تردید مواجه کند
نگاهی به تحولات صورت گرفته در مذاکرات اخیر جمهوری اسلامی ایران با گروه 1+5 در نیویورک و اخیرا در ژنو و خصوصا سفر خانم اشتون به تهران نشان می دهد که اتفاقات زیادی در حال وقوع است. این اتفاقات چنانچه خوب پیش برود حتی ممکن است به حل و فصل پرونده هسته ای ایران کمک کند و بعد از این دیگر این موضوع مانعی در سر راه روابط ایران با کشورهای غربی نباشد. در این راستا می توان شاهد از سرگیری رقابتهایی بین کشورهای مختلف دنیا و حتی بین کشورهای اروپایی با امریکا بر سر حضور در بازار بزرگ ایران بود. بنظر می رسد این رقابت خیلی زود و قبل از موعد شروع شده است. می توان تصور کرد هم اکنون نه تنها بین کشورهای اروپایی بلکه بین اروپا و امریکا و بخصوص در سطوح غیر دولتی و شرکتهای تجاری آنها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران رقابت آغاز شده است. در این فضا منافع تجاری بیشتر از هر چیزی مطرح است و تلاش برای حضور بیشتر در بازار بزرگ ایران یک موضوع اساسی است.
تحلیل رخداد
سفر خانم اشتون اهداف و بردی فراتر از سفر یک مقام بلندپایه یا یک وزیر خارجه به ایران دارد. در روابط بین المللی برخی دیدارها و سفرها اهمیتی فراتر از روابط دوجانبه دارند و بر سایر کشورها و بازیگران منطقه ای و بین المللی تاثیر می گذارد. سفر خانم اشتون یکی از همین معدود دیدارهای مهم و بین المللی است. این سفر می تواند چشم اندازهای جدیدی برای دو طرف ایجاد کند. طی ماههای گذشته ما شاهد سفرهای مکرر سیاسی، اقتصادی تجاری و پارلمانی از کشورهای اروپایی به جمهوری اسلامی ایران بودیم. هیاتهای بزرگ تجاری و وزرای خارجه بسیاری از کشورهای اروپایی راهی ایران شدند و یا بزودی به ایران سفر می کنند. تمامی این هیاتها منتظر نتایج سفر خانم اشتون به ایران و بخصوص نتیجه مذاکرات نهایی با گروه 1+5 هستند. بنابراین همه کشورهای اروپایی و غربی در حال رصد کردن این گفتگوها هستند تا آینده مناسبات خود با ایران اسلامی را برنامه ریزی و تنظیم کنند. نتیجه این گفتگوها قطعا بر سایر کشورهای دنیا و دیگر بازیگران منطقه ای و بین المللی تاثیر می گذارد.
بهرحال شرایط جدیدی ایجاد شده و سیاست خارجی کشور در بستر تغییر و تحولاتی قرارگرفته است. در این راستا باید با دقت و موشکافی به ارزیابی و تجزیه و تحلیل تحرکات سیاسی کشورهای دیگر پرداخت و بهترین راهکار برای تنظیم روابط خارجی کشور را تدارک دید. با فرض به نتیجه نهایی رسیدن مذاکرات ایران با گروه 1+5 در پرونده هسته ای، ما شاهد دوره ای جدید از روابط با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن خواهیم بود که تاکنون از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران سابقه نداشته است.
در یک جمعبندی کلی، باید نسبت به آینده مذاکرات خوش بین بود. گرچه نشانه های منفی از گوشه و کنار دیده می شود و کشورها و گروههای زیادی تلاش می کنند این مذاکرات به نتیجه نرسد، لکن با توجه با اراده ای که از سوی طرفین دیده می شود و اهمیتی که نتیجه این مذاکرات برای هر یک از طرفین دارد، بنظر می رسد زمینه های مربوط به به نتیجه رسیدن این مذاکرات خیلی بیشتر از جنبه های منفی آن است و لذا باید منتظر تحولات مثبت آتی بود.
