مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
سیاست خارجی اردن به عنوان کشوری متحد غرب در همسایگی با چند بازیگر عمده منطقه ای چون عربستان، عراق، سوریه، اسرائیل و مصر تعریف میشود. در همین راستا برای بررسی بیشتر رویکرد سیاست خارجی امان گفتگویی با قاسم محب علی داشته ایم:
واژگان کلیدی: سیاست خارجی اردن، نگاه اردن به بحران های منطقه ای ، اردن و بازیگران خارجی، روابط خارجی اردن
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در یک سال گذشته سیاست خارجی اردن چگونه بوده است؟
اردن به دلیل همسایگی با اسرائیل و تحولات آنجا، به سرعت تحت تاثیر اسرائیل قرار می گیرد. به جهت آنکه که اکثریت جمعیت مردم اردن، فلسطینی یا فلسطینی تبار می باشند و حکومت هاشمی در این منطقه یک حکومت اقلیتی محسوب می گردد، تحت تاثیر بهار عربی، آمریکایی ها از به وجود آمدن تغییرات در اردن نگران بودند و تمام سعی خود را کردند تا در اردن تغییراتی حاصل نشود. تغییرات در اردن، بلافاصله باعث به خطر افتادن امنیت اسرائیل و منافع آمریکا می شد. به همین دلیل این وضعیت اثرات زیادی بر روی سیاست اردن نسبت به سوریه، عراق و همچنین بر روی هم تحولات منطقه و مقداری نیز در رابطه با ایران می گذارد. همانطور که می بینیم اردن در رابطه با ایران بسیار با احتیاط عمل می کند. به گونه ای که نه خیلی تند برخورد می کنند و نه روابط را گسترش می دهند. این چارچوب سیاست گذاری اردن در منطقه است که البته اردن از دیرباز با عربستان سعودی علی رغم مسائل تاریخی روابط نزدیکی نداشتند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح:نگاه اردن به تحولات بیداری اسلامی و تحولات کنونی عراق چیست ؟
اردن در کمپی قرار دارد که از منافع اهل سنت عراق حمایت می کند. منافع اردن به طور مشخص این است که در عراق اهل سنت حاکم باشد. به همین دلیل متحد صدام حسین بودند و علی رغم روابط استراتژیکی که با آمریکایی ها دارند، با حمله و اشغال خیلی موافق حمله نظامی آمریکا در عراق نبودند . اگر بنگریم می بینیم که هم اکنون نیز خانواده صدام حسین در اردن زندگی می کنند و حتی مرکز عشایر سنی که با حکومت مرکزی رابطه خوبی ندارند، در اردن قرار دارد. بنابراین به یک مفهوم علی رغم اینکه اردن نمی تواند با جریان های افراطی مانند القاعده، جبهه النصره یا داعش نزدیکی پیدا کند، ولی در مجموع در خصوص عراق سیاستی متناقض با سیاست آمریکا و همچنین متناقض با جمهوری اسلامی ایران (که از اکثریت شیعیان حمایت می کند) دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:شباهت های سیاست خارجی اردن با سیاست های خارجی عربستان در شرایط کنونی تحولات عراق چیست؟
اردن هم با عربستان سعودی رقابت دارد و هم امنیت عراق و اردن حد زیادی به عربستان سعودی وابسته است. اما طبیعتا چون حاکمیت هاشمی اردن زیاد با جریانات تندرو مانند وهابیت و سلفی ها نزدیکی ندارد و حتی با اخوانی ها شاید نزدیک تر از گرایش های وهابی ها و سلفی ها باشد. بنابراین از این منظر راه اردن از عربستان جدا می شود و با کشورهای خلیج فارس نیز اندکی اختلاف دارد. در مجموع می توان گفت از نظر آن ها از جنبه ی این که در عراق باید حاکمیت سنی و عربی حاکم باشد، نه حاکمیت شیعی و کردی، از این جنبه با عربستان سعودی هم منافع و هم سیاست به شمار می روند ولی درجنبه های دیگر با هم اختلاف هایی دارند. همچنین در رابطه با مسائلی مانند سوریه با آمریکایی ها برای اینکه بتوانند از گروه میانه رو سوریه حمایت کنند هماهنگی دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:اولویت های کنونی اردن در سوریه چیست؟
روابط اردنی ها با خانواده اسد از ابتدا خوب نبوده است، زیرا اسد از گروه های فلسطینی ای حمایت می کرد که از نظر اردن تندرو شمرده می شده و با اردن رابطه خوبی نداشته اند. لذا اسد را یک خطر و تهدید می دانستند. جدا از این از جنبه جنگ سرد، اردنی ها در کمپ غرب قرار داشتنند و خانواده اسد یعنی حافظ اسد یا بشار اسد که در کمپ یا بلوک شرق به حساب می آمدند. بنابراین اردن خواستار تغییراتی در سوریه همواره بود. اما نگرانی اردن در سوریه از دو جهت می باشد، یکی اینکه در آنجا جریاناتی امور را در دست داشته باشند که به شیعیان،علوی ها و جمهوری اسلامی نزدیک باشند و در جهت مقابل اگر یک حکومت اسلامی سنی و تندرو در سوریه حاکم شود. بنابراین اردن از هر دو جهت نگران بوده و در تلاش است که درگیری ها هرچه بیشتر از مرزهای اردن دور شود به درون سوریه و سمت شمال و مرزهای عراق منتقل شود و اردن بتواند امنیت خود را حفظ کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:سیاست خارجی اردن با سیاست خارجی در منطقه کدام کشور همانندی بیشتری دارد؟
از یک طرف اردن به جهت داشتن ساختار اجتماعی آسیب پذیر، همسایه بودن با اسرائیل و وابسته بودن امنیت آن به صورت مستقیم به فلسطین و خاورمیانه و طبیعتا پیوند دارد. از طرف دیگر به جهت نزدیکی با آمریکایی ها و انگلیسی ها، در کمپی قرار دارد که این دو کشور قرار دارد و سعی در هماهنگی سیاست هایش با سیاست های آمریکایی ها و انگلیسی ها دارد. اگر چه نمی توان گفت به صورت کامل با سیاست های آمریکا و انگلیس مطابقت دارد (همانطور که گفته شد شاید در رابطه با عراق سیاست متفاوتی داشته باشند) اما چون می داند که در صورت خارج شدن از چارچوب سیاسی مذکور، کمک های نظامی، اقتصادی و کارشناسی سیاسی را از دست خواهد داد، بنابراین تلاش می کند به شکلی سیاست هایی را اتخاذ کند که تناقضی با سیاست های آمریکایی ها نداشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:مقدار هماهنگی یا تفاوت سیاست اردن در سوریه در مقایسه با ترکیه تا چه اندازه ای است ؟
به جهت نزدیکی اردن با اخوان المسلمین میانه رو و دوری یا مخالف بودن با جریان های تندرو وهابی و سلفی، به همین دلیل با دولت اردوغان و دولت فعلی ترکیه تا مقداری هم شکل باشد. از سوی دیگر شاید هردو کشور خواستار حکومت میانه رو متحد غرب در سوریه حاکم شود تا هر دو منافع بیشتری کسب کنند، تا اینکه متحد ایران یا کشوری که متحد تندرو سنی با گرایش های وهابی، سلفی یا القاعده ای باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رویکرد اردن در مورد تجزیه عراق چیست؟
اگرقرار باشد که در عراق یک حکومت شیعی قدرتمند بر سرکار آید، اردن به سمتی خواهد رفت که به اهل سنت کمک کند تا از دولت مرکز فاصله گیرند، چون اهل سنت در مرزهای جنوبی و شمال غربی عراق زندگی می کنند و هم مرز اردن هستند و برای دوری شیعیان و کم کردن نفوذ ایران از مرزهای خود، ازاین جهت شاید از اهل سنت حمایت کند تا به نوعی جدایی یا خود مختاری اهل سنت و دولت مرکزی به وجود آید، اما اردن اکنون سعی می کند خود را با کشورهای بزرگ غربی در موضع عراق هماهنگ کند و به نظر نمی رسد آمریکایی ها به دنبال تجزیه عراق باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رویکرد اردن در رابطه با تجزیه سوریه چیست؟
به نظر نمی رسد آمریکایی ها به دنبال تجزیه سوریه باشند، انها شاید نسبت به اسد نگاه منفی داشته باشند، ولی به نظر می رسد آمریکایی ها نیز علاقمند به از هم پاشیدگی دولت مرکزی سوریه نیستند. زیرا در صورت رخ دادن این اتفاق، مدیریت کردن سوریه کار مشکلی خواهد بود. اردن جمیعیت زیادی از آوارگان سوری را در داخل خود پناه داده است و حتی این آوارگان به 10 الی 15 درصد جمعیت حال حاضر آن هم می رسد، طبیعی است که اردن نگران آشفتگی بیشتر سوریه و هجوم آوارگان بیشتر به کشورش باشد . در این بین میزبانی بیشتر هم از نظر اقتصادی و اجتماعی و هم از نظر امنیتی کشور اردن را با مشکل روبه رو خواهد کرد . زیرا آن ها عرب هستند و می توانند نگرانی، خشونت و تروریسم را در داخل اردن نیز توسعه دهند. لذا اردن به نظر علاقمند به وجود آمدن یک نوع مصالحه ای در سوریه باشد. ضمن اینکه دولت مرکزی در سوریه است که امنیت را حفظ و مرزها را کنترل می کند و آوارگان می توانند به کشور خود بازگردند ولی این دولت میانه رو یا دارای گرایش های کم و رابطه ضعیف تری با حزب الله و ایران باشد و از سوی دیگر نیز گرایش های تندرو نداشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: میزان هم خوانی رویکرد اردن با مصر تا چه میزانی است؟
اکنون سیاست های مصردقیق و روشن نیست، مصر در دوران گذر قرار دارد، اما می توان گفت که مصر نیز چون با اخوانی ها مخالف است، هر دو هم منافع و هم نگاه در سرکوب جریان های تندرو و اسلامی باشند. در رابطه با فلسطین نیز سیاست های نزدیکی با مصر داشته باشد.
