نقش چین در تحول اقتصاد افغانستان

By ipsc

مرداد 3, 1402

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

چین یکی از معدود کشورهایی است که برای استفاده از منابع طبیعی وسیع و امنیت ژئوپلیتیکی خود ،متعهد به گسترش روابط با دولت طالبان در افغانستان است.این در حالی است که در میان همسایگان افغانستان، هیچ جایگزینی برای نوعی تعامل با طالبان وجود ندارد، اگر تنها به دلایل تضمین ثبات و امنیت منطقه‌ای باشد.

مشارکت اقتصادی اخیر در ژانویه 2023، و قرارداد یک شرکت چینی به ارزش 450 میلیون دلار برای اکتشاف و توسعه ذخایر نفت در شمال افغانستان، در واقع مشروعیت دادن به دولت طالبان است. همچنین در ماه آوریل، رژیم طالبان اعلام کرد که در حال مذاکره با یک شرکت چینی برای انجام اکتشاف و توسعه ذخایر لیتیوم افغانستان هستند. آیا تعامل چین با طالبان باعث تحول اقتصادی در افغانستان خواهد شد ؟چرا چین با وجود قدرتی که در منطقه دارد نیازمند امنیت از جانب افغانستان است؟ و این نیاز چه تاثیری در مشروعیت دولت طالبان دارد؟

– امنیت ،سیاست ، مشروعیت

امنیت داخلی شکننده افغانستان از دو جهت بر چین تأثیر گذاشته است. نخست، چین نگران بود که سال‌ها بی‌ثباتی در افغانستان به قلمرو خودمختار سین کیانگ چین سرایت کند، جایی که سابقه طولانی تنش‌های مذهبی و قومی با پکن وجود دارد.

دوم، بی‌ثباتی که از افغانستان نشأت می‌گیرد بر توسعه ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) تاثیر منفی می‌گذارد، که در حال ایجاد مسیرهای تجاری با سایر نقاط جهان است، زیرا دو کریدور اساسی آن در مجاورت افغانستان قرار دارد. این طرح به عنوان یک طرح سرمایه‌گذاری زیرساختی و توسعه جهانی که بیش از 60 کشور را در بر می‌گیرد . از جمله برخی از کشورهای شرق آسیا و اروپا، ابزاری برای گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی جهانی چین است. چنین گسترشی برای آرزوهای ابرقدرت چین بسیار مهم است.(1)

چین در درجه اول نگران شورشیان اویغور است، لذا خواستار ارائه “تدارکات، تجهیزات و کمک های فنی بسیار مورد نیاز” در چارچوب همکاری های “دوجانبه و چندجانبه” برای طالبان است. گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که چین ممکن است از قبل شروع به ارائه سلاح‌های مرگبار به طالبان برای مقابله با تروریسم کرده باشد، بدون اینکه اطمینان داشته باشد که این سلاح‌ها فقط علیه گروه‌های تروریستی و نه علیه مخالفان سیاسی طالبان مانند جبهه مقاومت ملی (NRF) استفاده خواهد شد. بنابراین، موضع چین تنها تلاشی برای جمع آوری سرمایه از ظرفیت های ضد ترور امارات اسلامی نیست، بلکه برای افزایش توانایی آن در سرکوب همه مخالفانش است.(2)

دولت چین بیشتر به پاکستان، روسیه و چشم انداز روابط اقتصادی و دیپلماتیک چین با دولت طالبان برای پیشبرد اهداف امنیتی خود یعنی انکار حمایت طالبان از شبه نظامیان ضد چینی تکیه خواهد کرد.

در کوتاه مدت، مهمترین منافع چین در افغانستان در درجه اول به امنیت مربوط می شود. مهم‌تر از همه، پکن نگران این است که چگونه تحولات نامطلوب در افغانستان می‌تواند بی‌ثباتی را در کشورهای همسایه آسیای مرکزی، پاکستان و خود چین، به‌ویژه استان سین‌کیانگ در غرب آن افزایش دهد. برای چند سال آینده، این اهداف امنیتی، به جای هر گونه دستاوردهای اقتصادی واهی و نسبتاً متوسطی از سرمایه گذاری و تجارت، در درجه اول تعامل اقتصادی آینده چین با دولت طالبان را تعیین خواهد کرد.(3)

تامین امنیت افغانستان یک قوس نفوذ چین ایجاد می‌کند، از مناطق غربی چین تا فرات که شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و ایران می‌شود. این منطقه از طریق بزرگراه‌ها، راه‌آهن‌ها و خطوط لوله با چین مرتبط می‌شود و ثروت منابع خود را در بخش صنعتی چین قیف می‌کند. انجام این کار به چین برای رقابت ابرقدرت ها با ایالات متحده مزیت خواهد داد.(4)

چین می تواند برای طالبان، سرمایه گذاری مالی و مشروعیت سیاسی به ارمغان بیاورد. برای چین، یک افغانستان دوستانه، امن و باثبات افزوده ارزشمندی به ابتکار کمربند و جاده (BRI) خواهد بود، که نشانه ای از ثبات برای منطقه سین کیانگ است. و به تثبیت سلطه منطقه ای خود در آسیای مرکزی کمک خواهد کرد.(5)

نفع چینی ها در افغانستان به دو عامل اصلی هدایت می شود: جلوگیری از نفوذ جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) و بازگشت ایالات متحده به منطقه.این جنبش یک گروه مسلح وابسته به القاعده است که به دنبال ایجاد “ترکستان شرقی” در سرزمین اصلی چین، حملاتی را علیه چین انجام داده است. (6) و یک تهدید اصلی برای شرکت های چینی محسوب می شوند. نیروهای ETIM در افغانستان در فهرست شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته و طبق قانون توسط دولت چین تعیین شده است. تهدیدی جدی برای امنیت چین، افغانستان و منطقه هستند. (7)

با این وجود، چین الزامات استراتژیک خود را برای تعامل با رژیم فعلی دارد. رهبری چین امیدوار است که از طریق سرمایه گذاری، طالبان متقاعد شوند که طرح های مذهبی خود را به کشور خود محدود کنند و این دیدگاه ها را به بقیه منطقه صادر نکنند. این امر به ویژه در مورد سین کیانگ صادق است، جایی که دولت چین به دلیل بدرفتاری با مسلمانان بومی اویغور با انتقاد شدید روبرو شده است. (8)

– اقتصاد

علیرغم این که چین یکی از بزرگترین سرمایه گذاران خارجی افغانستان در گذشته و شریک استراتژیک آن بوده است، مشارکت چین در این کشور قبلا در مقایسه با کشورهای دیگر مانند روسیه و ایالات متحده نسبتاً محدود بوده است.(9)

طالبان تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تمایل به بهره برداری از ثروت منابع طبیعی افغانستان، جلوگیری از گسترش ایدئولوژی افراطی و تأمین منافع استراتژیک خود چین است. افغانستان از نظر مواد معدنی و منابعی مانند زغال سنگ، نفت، مس، آهن، لیتیوم و مواد معدنی خاکی کمیاب غنی است و به نظر می رسد شرکت های چینی مشتاق دسترسی به این مواد هستند. علاوه بر این، چین به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده خود به دنبال گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در منطقه است و افغانستان حلقه ضعیف این زنجیره است که از منطقه سین کیانگ چین تا اروپا گسترش می یابد. یکی از مهم‌ترین پروژه‌ها، ساخت یک معدن عظیم مس در مس عینک است که به چین امکان دسترسی به یکی از بزرگترین ذخایر مس جهان را می‌دهد. چین همچنین در پروژه های معدن آهن و طلا، بخش کشاورزی و همچنین در اکتشاف نفت و گاز سرمایه گذاری می کند.(10)

تعامل چین با رژیم کنونی برای اتحادیه اروپا، آینده روابط چین و افغانستان نسبتاً تاریک به نظر می رسد. گسترش سرمایه گذاری چین در افغانستان انحصار چین را بر بسیاری از مواد خاکی کمیاب و شبکه های زیرساختی در آسیای مرکزی تقویت می کند. در مقابل، دخالت محدود به محدود کردن شدید توسعه اقتصادی و سیاسی در کشور کمک می‌کند و درها را برای رشد گروه‌های تروریستی فراملی باز می‌کند و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند.(11)

تعامل تجاری چین با طالبان عمق ندارد. همانطور که امروز وجود دارد، پکن تنها به صورت محدود با طالبان برای رفع نگرانی های امنیتی خود درگیر می شود. تعامل چین با کشورهای منطقه، به ویژه پاکستان، و جامعه بین المللی در مورد افغانستان، ناشی از رقابت منطقه ای با هند بر سر نفوذ است. اینها همه تعاملات تاکتیکی و کوتاه مدت بدون چشم انداز روشن در مورد آینده روابط این کشور با مقامات طالبان یا در قبال افغانستان به عنوان یک کشور است.

رهبری چین احتمالاً به ساختار سیاسی افغانستان، فراتر از توانایی‌اش برای دستیابی به اهداف خود اهمیت چندانی نمی‌دهد. این برای توسعه اقتصادی و اجتماعی افغانستان و حقوق بشر نیز صدق می کند. در عوض، چین احتمالاً بر حفظ حداقل ثبات افغانستان تمرکز خواهد کرد – که دسترسی این کشور به منابع این کشور را تسهیل می‌کند و شانس طالبان را برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی و مبارزه با تروریسم پکن افزایش می‌دهدواضح است که چین منافع افغانستان را در اولویت قرار نمی دهد. هدف اصلی آن این است که اطمینان حاصل شود که هیچ آسیبی از افغانستان به چین وارد نمی‌شود.(12)

در 6 ژانویه2023، طالبان با شرکت نفت و گاز آسیای میانه سین کیانگ (CAPEIC)، یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی نفت چین (CNPC)، قراردادی را برای استخراج نفت از حوزه آمودریا، که بین آسیای مرکزی امتداد دارد، امضا کردند. این قرارداد شامل سرمایه گذاری 150 میلیون دلاری در سال اول در افغانستان و 540 میلیون دلاری در سه سال آینده خواهد بود.و نرخ استخراج روزانه نفت از 1000 تا 20000 تن خواهد بود.

چین در حال حاضر بزرگترین خریدار نفت و گاز در منطقه است.چین از طریق چهار خط لوله گاز از ترکمنستان وارد می کند که سه خط آن از ازبکستان و یکی از طریق تاجیکستان ترانزیت می شود. به افغانستان این فرصت داده شد تا بخشی از خط لوله چهارم باشد.

افغانستان پتانسیل قابل توجهی برای نفت و گاز دارد. افغانستان یکی از صادرکنندگان عمده از طریق ترکمنستان به اتحاد جماهیر شوروی بود. با این حال، در چند دهه گذشته اکتشاف کافی که نیازمند میلیاردها سرمایه گذاری باشد، صورت نگرفته است.(13)

چین با غلبه بر مشکلات خود، «دالان هوایی» را برای گسترش واردات محصولات کشاورزی با کیفیت بالا مانند آجیل کاج باز کرده است. تجارت آجیل کاج درآمدی بالغ بر 15 میلیون دلار آمریکا را برای مردم محلی در چهار ماه اول آغاز به کار داشته است. چین برای 98 درصد از واردات کالاهای افغانستان رفتار ترجیحی بدون عوارض گمرکی قائل شده است.

از نقطه نظر چین، افغانستان از موقعیت جغرافیایی استراتژیک برخوردار است و راه میانبر بالقوه ای برای واردات نفت و گاز از خاورمیانه، همراه با همسایه پاکستان، ارائه می دهد.

از این رو چین مشتاق است تا همکاری های خود را تحت BRI گسترش دهد و مسیرهای تجاری و ترانسپورتی را با افغانستان بسازد. با این حال، پروژه های قبلی BRI در افغانستان با خطرات امنیتی بسیار زیادی روبرو بود که منجر به عدم موفقیت در برخی از پروژه ها، مانند قرارداد استخراج مس با شرکت دولتی MCC شد.(14)

منافع اصلی چین امروز در افغانستان در فواصل، میان مدت و بلند مدت است. در کوتاه مدت، بر مبارزه با افراط گرایی اسلامی، به ویژه جنبش اسلامی ترکستان شرقی و دولت اسلامی – استان خراسان (ISKP) متمرکز است. در میان مدت، به دنبال ارتقای ثبات منطقه ای برای تسهیل ساخت ادامه پروژه های ابتکار کمربند و جاده (BRI) در آسیای مرکزی و پاکستان است. و در دراز مدت خواهان دسترسی به منابع طبیعی افغانستان است.

تا به امروز، چین مقابله با افراط گرایی را که می تواند ثبات سیاسی آن را در تعاملات مستقیم با طالبان تضعیف کند، در اولویت قرار داده است، در حالی که به دنبال ایجاد مکانیسم های دوجانبه برای دستیابی به منافع میان مدت و بلندمدت است.

BRI و دسترسی به منابع طبیعی عملی و از نظر اقتصادی متمرکز است و دارای اجزای سیاسی و امنیتی محدودی است. بدتر شدن امنیت افغانستان احتمالاً بهره برداری قابل توجه از ثروت عظیم معدنی آن را برای طالبان و پکن برای آینده قابل پیش بینی خیالی دور نگه می دارد.(15)

– چشم انداز

اکثر تحلیل گران سیاسی معتقدند سه سناریو اصلی در امتداد طیف وسیعی از احتمالات آینده برای روابط چین و افغانستان وجود دارد که می تواند تاثیر عمیقی بر افغانستان، روابط آن با چین و اتحادیه اروپا داشته باشد. همگی حامل عدم قطعیت استراتژیک بلندمدت برای افغانستان و منطقه گسترده تر هستند.

سناریوی اول در کوتاه‌مدت تا میان‌مدت محتمل‌ترین سناریو باقی می‌ماند: ادامه وضعیت فعلی، اما با هزینه‌های انسانی بیشتر، در نتیجه ناامنی بالا و افزایش فقر و قحطی.

سناریوی دوم حول محور مشارکت اقتصادی چین در افغانستان است که مستلزم سرمایه‌گذاری‌های بزرگ چین در زیرساخت‌های افغانستان و بهره‌برداری از منابع طبیعی است.این امر اقتصاد افغانستان را تقویت می کند و به طور بالقوه بحران انسانی کنونی را کاهش می دهد، اما شرایط چنین تحولاتی ممکن است متفاوت باشد. آنها ممکن است ناشی از ادغام مجدد افغانستان به سیستم بین المللی گسترده تر، به دنبال پیشرفت در حقوق بشر، و همچنین یک دولت فراگیر طالبان باشند.

سناریوی سوم به مشارکت بیشتر چین در زمینه امنیت مربوط می شود. دخالت نظامی آشکار چین در افغانستان برای مقابله با گروه های تروریستی بسیار بعید است، چین وضعیت را به دقت زیر نظر دارد.(16)

واژگان کلیدی: نقش ,چین,تحول, اقتصاد ,افغانستان

– References

1.https://theconversation.com/china-is-extending-its-dealings-with-the-taliban-as-it-increases-its-superpower-status-197664

2.https://thediplomat.com/2023/04/china-in-afghanistan-myopia-denial-and-fantasies/

3.https://www.mei.edu/publications/will-china-save-afghan-economy