نقش پاکستان در روند صلح افغانستان

جواد بخشی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

در روابط بین الملل، نیازها و مسائل امنیتی، اقتصادی، مبادلات فرهنگی، معاهدات بین المللی و جریان های سیاسی  و . . . می تواند زمینه ساز روابط دو یا چند کشور و یا افزایش نقش و نفوذ یک کشور در کشور دیگر شود. این اصل در روابط بین افغانستان و پاکستان نیز صادق بوده و می­توان عنوان داشت که پاکستان از مهمترین بازیگران عرصه تحولات افغانستان طی سالهای اخیر است و حضور این کشور در روند مذاکرات صلح بین دولت افغانستان و طالبان، با توجه به جایگاه مهمی که در افغانستان به لحاظ منافع و روابط گسترده­ای که با طالبان و شبکه حقانی دارد جایگاه ویژه­ای را به پاکستان داده که همین موضوع باعث شده آمریکا و افغانستان برای به نتیجه رساندن مذاکره با طالبان رایزنی­های جدیدی را با مقامات پاکستانی آغاز کنند.

کلید واژه ها: پاکستان، افغانستان، آمریکا، مذاکرات صلح، طالبان

تحلیل رخداد

افغانستان در طی سه دهه اخیر به واسطه تحولاتی که با آنها رو به رو شده به یک کشور بی ثبات، ضعیف و عقب مانده در تمامی زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده، به گونه ای که امنیت دیگر کشورهای منطقه و حتی نظام بین الملل را با چالش مواجه ساخته و هنوز هم این خطرکاملاً رفع نشده و دیگر کشورها به ویژه همسایگان افغانستان از بازگشت بی ثباتی و ناآرامی به این کشور هراس دارند. به همین دلیل است که همسایگان افغانستان تلاش­های زیادی را برای برقراری امنیت و ثبات در این کشور انجام داده­اند. دراین میان پاکستان نقش مهمی دارد زیرا استقرار صلح در افغانستان و منطقه، ارتباط مستقیم با تقویت ارتباطات و حل اختلافات بین افغانستان و پاکستان دارد و اختلافات سنتی بین دو کشور می تواند از طریق اینگونه ارتباط­ها برطرف گردد. مقامات افغان، پاکستان را از حمایت کنندگان اصلی گروه های تروریستی فعال در خاک افغانستان می­دانند. مقام های امنیتی در کابل همواره سخن از اسناد و مدارکی به میان آورده اند که به گفته آنان، بیانگر ارتباط تنگاتنگ شبکه اطلاعاتی پاکستان با شبکه های تروریستی از جمله طالبان افغان است. در مقابل مسئولین پاکستانی همواره این موضعگیری­ها را اتهاماتی بی­اساس دانسته و حمایت از شبکه­های تروریستی را رد کرده اند. مقامات پاکستان همواره بر اهمیت حفظ صلح در افغانستان تاکید داشته­اند و تلاش برای تامین صلح و ثبات را در این کشور از اهداف خود عنوان می­کنند. حکومت پاکستان با اعلام مواضع رسمی خود تلاش داشته­اند تا نقش و اهمیت شان را در راستای صلح به اثبات برسانند. این نکته را هم باید اضافه کنیم که گفتگوهای صلح و مذاکره با طالبان به مرحله حساسی رسیده است. گفتگوهای صلح با طالبان در حالی صورت می گیرد که طالبان هنوز هیچ نوع آمادگی ای عملی از خود برای برقرای امنیت، نشان نداده اند. به هرحال به عقیده تحلیلگران، پاکستان نقش مهمی در متقاعد نمود طالبان برای انجام مذاکره و رسیدن به توافق درباره صلح در افغانستان دارد.

تلاش برای برقراری صلح در افغانستان در یک سال گذشته از پرچالش‌ترین بحث‌های امنیتی این کشور بوده است. دولت افغانستان ضمن مخالفت با بعضی اقدامات بارها از طالبان خواسته است تا با پذیرفتن شرایط صلح که از جمله آنها دست کشیدن از خشونت، پذیرفتن قانون اساسی و احترام به حقوق زنان و اقلیت‌ها با طرف افغانی وارد مذاکره شود. از طرف دیگر آمریکا هم تلاشهای خود را برای رسیدن به یک توافق با طالبان افزایش داده و در نظر دارد تا با افزایش فشارها به پاکستان، این کشور را وادار نماید تا ضمن حضور دوباره در روند مذاکره با طالبان، این گروه مخالف را هم به ترک اقدامات تروریستی و کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه وادار نماید.

در روند صلح افغانستان، همسايگان این کشور از نقش منحصر به فرد و ويژه­ای برخوردارند و با توجه به نقش پاکستان و ارتباط­های وسیعی که با گروه­هایی چون طالبان و شبکه حقانی دارد از جایگاه ویژه­تری در این روند برخوردار است. این کشور به دليل خصوصيات جغرافيايي، چگونگي نحوه تعامل و مواضع آن، اثرات مستقيمي بر شكل گيري موازنه قوا در منطقه دارد. روابط افغانستان و پاکستان، هيچگاه به اندازه زمان حاكميت طالبان در افغانستان، خوب و حسنه نبود و اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان، اصولا حكومت طالبان را يك حاكميت پاكستاني مي دانند تا افغاني؛ زيرا به باور اين عده، طالبان از همان ابتداي امر با پشتيباني و حمايت مستقيم ارتش و سازمان جاسوسي پاكستان (آي اس آي) وارد افغانستان شدند اما آنچه اكنون و پس از سقوط طالبان در روابط و مناسبات اين دو كشور همسايه جريان دارد نوعي سياست چند گزينه اي است كه سياستمردان پاكستاني با استفاده از آن، در تلاش­اند تا همچنان نقش راهبردي پاكستان را در معادلات داخلي افغانستان به ويژه روند استقرار صلح، حفظ كنند.

از طرف دیگر آمریکا به دنبال آن است تا به طور مستقیم با طالبان وارد مذاکره شود تا سریعتر به نتیجه برسد و به همین خاطر بود که نقش پاکستان در امر مذاکره با طالبان را نادیده گرفت. با وخیم شدن مناسبات افغانستان و آمریکا با پاکستان، این کشور از روند مذاکرات صلح به شدت در انزوا قرار گرفت. حقیقت این است که انزوای تحمیلی بر پاکستان از روند مذاکرات صلح، امری منفی در این پروسه بوده و نقش این کشور در معادلات امنیت و صلح منطقه انکار ناپذیر می­باشد. زیرا به باور برخی کارشناسان رسیدن به نتیجه مطلوب در روند صلح افغانستان بدون حضور پاکستان و خارج بودن این کشور از معادلات مربوط به آن بدون نتیجه خواهد بود. پاکستان به عنوان بازیگر کلیدی این معادله، مطالبات و دیدگاه های خاص خود را در پروسه مصالحه داشته که حضور موثر و نزدیک آن را با روند مذاکرات صلح بیش از پیش الزامی می سازد.

دولت افغانستان از سال گذشته اقدامات بسیاری را برای انجام مذاکرات صلح با گروههای مسلح مخالف به انجام رساند و شورای عالی صلح را هم پایه گذاری کرد با این امید که بتواند به نتایج قابل توجهی در روند صلح دست­ یابد. این اقدامات تا جایی پیش رفت که مقامات افغانی حتی حاضر شدند تا طالبان را از طریق شرکت در پروسه­ای سیاسی وارد قدرت کنند. در این راستا گروه طالبان که قبل از این عدم رضایت خود را از مذاکرات صلح با دولت افغانستان اعلام کرده بود، شروطی را مطرح کرد که در حقیقت ثابت ساخت که به تلاشهای صلح، اهمیتی قائل نیست و همچنان بر طبل جنگ با دولت افغانستان خواهد کوبید که همین امر هم اتفاق افتاد و اقدامات تروریستی گسترده­ای را چندی پیش در چند شهر افغانستان بویژه کابل را انجام دادند ولی با توجه به فشارهای اخیر و به ویژه اهتمامی که آمریکا و افغانستان پس از امضای پیمان استراتژیک بر حل مساله طالبان از خود نشان داده­اند دوباره بحث شروع مذاکره جدی شده است. برخی تحليلگران معتقدند در مذاكرات بین افغانستان و طالبان حضور یک ميانجي، لازم و ضروري است كه با توجه به شرايط موجود پاكستان تنها گزينه خواهد بود. پاکستان در دهه 1990 به  طالبان کمک کرد تا قدرت را در این کشور به دست گیرند و بسیاری از اعضای طالبان بعد از تهاجم ایالات متحده به افغانستان در سال 2001 بین مرزهای افغانستان و پاکستان در رفت و آمد بوده­اند. پاکستان همچنین روابط نزدیکی با بنیانگذار شبکه حقانی یعنی جلال‌الدین حقانی دارد که از زمان جنگ علیه اتحاد جماهیر شوروی سابق در دهه 1980 فعالیت‌های خود را آغاز کرده است. شبکه حقانی مخوف‌ترین گروه شبه‌نظامی هستند که در افغانستان می جنگند. بنابراین با این روابط ویژه­ای که پاکستان با گروه­های مخالف افغانی دارد می­تواند وزنه­ای مهم در به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح باشد.

این شرایط باعث شد تا ششمین نشست سه جانبه میان کابل، اسلام آباد و واشنگتن که با حضور معاونین وزارت خارجه افغانستان و پاکستان و مارک گروسمن نماینده ویژه امریکا در امور دو کشور در اسلام آباد برگزار شد اهمیت ویژه ای داشته باشد. روند مصالحه با مخالفان مسلح دولت افغانستان و مشکلات موجود میان افغانستان و پاکستان از دستورالعمل­های اصلی این نشست بوده است. در این نشست روی تشکیل دو گروه کاری مشخص توافق شده است که یکی از این گروه ها در سطح نماینده گی های دایمی سه کشور در مقر سازمان ملل متحد در رابطه به نقش و همکاری شورای امنیت برای همکاری وهماهنگی روند صلح و گروه دومی جهت حفظ تماس مستقیم با رهبران طالبان برای گفتگوهای صلح با دولت افغانستان، کار خواهد کرد. روند جاري علاوه بر نكته هايي كه گفته شد، گوياي يك واقعيت ديگر نيز است و آن اينكه مقامات آمريكايي در آستانه خروج نيروهاي ناتو از كشور، به اين نتيجه رسيده اند كه در غياب نيروهاي ناتو، دولت پاكستان بهترين گزينه اي است كه مي توان به آن تا حدودي دل بست و تا اندازه اي خاطر جمع بود. آمريكايي ها حساب كرده اند كه در صورت ايجاد پايگاههاي نظامي در افغانستان، با همكاري دولت پاكستان مي توانند بهتر بر اوضاع در منطقه مسلط باشند هرچند مجبور به دادن برخي از امتيازات سياسي  واقتصادی به پاكستان باشند. اگر شرایط مذاکره به سمتی پیش برود که خواسته­های افغانستان و به تبع آن آمریکا برآورده شود این برگی برنده در اختیار دموکراتها و شخص اوباما قرار می­دهد تا از آن در دوران انتخابات پیش روی آمریکا استفاده نماید. پيروزي­اي كه به اعتقاد برخی تحلیلگران هم مردم آمريكا را راضي خواهد كرد و هم تا حدودي به پيروزي اوباما در انتخابات رياست جمهوري كمك مي كند و هم با ايجاد پايگاههاي نظامي در افغانستان، حضور اين كشور در منطقه را نهادينه خواهد كرد.

دورنمای روخداد

به نظر می­رسد، سه كشور افغانستان، پاكستان و امريكا، اين بار، با رويكرد جديدي به مذاكره با طالبان مي انديشند. پيش از اين و در مذاكره با طالبان، هر سه دولت آمريكا، پاكستان و افغانستان، هر یک به دنبال منافعی جدای از دیگری بودند و هر كدام با تعدادي از مخالفان دولت افغانستان و ناتو مذاكره و رايزني می­کردند. آنچه در وضعيت كنوني در جريان است، حكايت از تحول جديدي در مذاكرات صلح با طالبان دارد. تحولي كه ظاهرا مي تواند در خارج شدن افغانستان از بن بست بوجود آمده تا حدودي كارساز باشد.

به نظر مي­رسد دخيل ساختن كشورهاي بزرگ منطقه­اي در مساله افغانستان بویژه حضور پاکستان در روند مذاکرات صلح، راه حلي منطقی و عملی باشد. نقش پاکستان در حمایت از پروسۀ صلح افغانستان مهم و کلیدی است و همانطور که مقامات عالیرتبه افغانی بارها خواستار حمایت و همکاری اسلام آباد از این روند شده­اند باید با ملاحظه منافع و خواسته­ها و شرایط هرکدام از بازیگران دخیل در افغانستان، به تقویت و بهبود هر چه بیشتر صلح، ثبات، و امنیت در افغانستان کمک نمود.