مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
کامران کرمی
بیان رخداد
با نزدیک شدن به برگزاری کنفرانس ژنو 2 درباره تحولات سوریه، حضور جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در این نشست همچنان با اما و اگرهای فراوانی روبروست. نشستی که به زعم تحلیلگران سیاسی، از اهمیت فراوانی در خصوص بحران سوریه برخوردار است. در این ارتباط دبیر کل سازمان ملل متحد از تداوم اختلافات درباره دعوت از ایران در ژنو 2 خبر داد و افزودکه مشارکت ایران و عربستان در گفت‌و‌گوهای پیشنهادی درباره سوریه در ژنو موضوعی است که هنوز حل نشده است و همچنان برخی کشورها درباره دعوت از ایران و عربستان برای حضور در این نشست اختلاف نظر دارند. در کنفرانس ژنو 1 هم دو کشور ایران و عربستان حضور نداشتند، امری که از دید تحلیلگران سیاسی به عنوان نقطه ضعف کنفرانس ژنو 1 در رسیدن به یک توافق می دانند. مسئلهای که در این میان مطرح است، این مطلب است که نمی توان از کنار نقش منطقه ای و همچنین وزن و جایگاه ایران و عربستان سعودی در بحران سوریه گذشت. هر چند مواضع سیاسی دو کشور در تقابل با یکدیگر است، اما نباید این نکته مهم را نادیده گرفت که درگیری ها در سوریه یک بحران منطقه ای است و از این حیث بازیگران پیرامونی این محیط منطقه ای بهتر می توانند نقش سازنده ای در رسیدن به یک چشم انداز روشن داشته باشند. در این مقاله تلاش می گردد تا بر نقش منطقه ای ایران و عربستان سعودی در کنفرانس ژنو 2 تأکید گردد.
واژگان کلیدی: کنفرانس ژنو 2، ایران، عربستان، جایگاه منطقه ای، محیط پیرامونی، چشم انداز بحران سوریه
تحلیل رخداد
حضور ایران و عربستان سعودی در نشست ژنو 2 موضوعی است که از سوی مقامات غربی و از جمله بان کی مون دبیر کل سازمان ملل و همچنین اخضر ابراهیمی نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه انعکاس پیدا نموده است. در این میان وزارت خارجه فرانسه اظهار داشته است که مشارکت ایران تهدیدی برای ثبات منطقه ای به شمار می آید و از اینرو حضور ایران در این کنفرانس را رد می کنیم. در مقابل این دیدگاه، مقامات روسی موافق دعوت از دو کشور عربستان سعودی و ایران برای حضور در کنفرانس ژنو 2 می باشند. آمریکا هم در یک موضع بینابین اعلام نموده که واشنگتن برگزاری کنفرانس ژنو 2 را به حضور یا عدم مشارکت کشوری مشروط نمی کند. قرار است در کنفرانس بین المللی ژنو 2 با حضور کشورهای مهم جهانی و منطقه ای، راه حلی برای بحران سوریه پیدا شود. قبل از این هم موضوع مشارکت ایران در کنفرانس ژنو 1 با اصرار روسیه از یک سو و مخالفت آمریکا از سوی دیگر روبه رو شد که در نهایت هم تهران حضور نیافت. مقامات جمهوری اسلامی هم در خصوص حضور یا عدم حضور ایران در کنفرانس ژنو 2 گفته اند که تهران در این کنفرانس شرکت کند یا نکند، به هر حال به تلاش های خود جهت حل و فصل مسالمت آمیز بحران سوریه ادامه خواهیم داد. بنظر می رسد که آمریکا با مشارکت ایران در کنفرانس مزبور مخالف نیست، اما برخی دولت های غربی و هچنین تعدادی از کشورهای منطقه به منظور پیشگیری از به وقوع پیوستن این موضوع اعمال فشار می کنند. مسئله ای که این کشورها می بایستی بدان توجه نمایند این نکته است که بدون حضور ایران و همچنین عربستان به عنوان بازیگر قدرتمند منطقه ای نمی توان به راه حل عملی در بحران سوریه منطقه دست یافت.
ژنو 2، تقابل دیدگاه ها
با فرسایشی شدن روند تحولات در سوریه و مواضع موافقان و مخالفان در خصوص رسیدن به یک توافق، بیش از پیش شاهد بیم ها و امیدها در این خصوص هستیم. شکست گفتگوهای منطقه ای به ابتکار کشورهای موسوم به دوستان سوریه و به نتیجه نرسیدن کنفرانس های بین المللی همچون ژنو 1، باعث گردیده تا خوش بینی ها در رسیدن به یک توافق در کنفرانس ژنو 2، با تردیدهای فراوان روبرو گردد. بخصوص اختلافاتی که بین آمریکا و روسیه بر سر زمان، سطح و بازیگران دخیل در بحران وجود دارد باعث گردیده تا تحلیلگران سیاسی بر این عقیده باشند که چشم انداز رسیدن به یک توافق عملیاتی در کنفرانس ژنو 2 چندان روشن نمی باشد. در مقابل این دیدگاه بدبینانه و شاید واقع بینانه، دیدگاه دیگر با خوشبینی به کنفرانس ژنو 2، معتقدند که با توجه به هماهنگی مواضع بین دولت های غربی و دولت های منطقه ای مخالف سوریه از جمله قطر و عربستان، انتظار می رود که این نشست بتواند به یک چشم انداز روشن و عملیاتی در خصوص بحران سوریه دست پیدا کند. کنفرانس ژنو 1، ماه ژوئن سال 2012 میلادی با حضور رهبران سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب و وزیران امور خارجه روسیه، آمریکا، بریتانیا، چین، فرانسه، ترکیه، عراق، کویت، قطر و رییس دیپلماسی اتحادیه اروپا برگزار شده و در آن توصیه شده بود در سوریه دولت انتقالی با شرکت نمایندگان همه طرف های درگیر تشکیل شود.
اهمیت نقش منطقه ای ایران و عربستان در کنفرانس ژنو 2
از آنجا که درگیری ها در سوریه یک بحران منطقه ای به حساب می آید، به زعم کارشناسان و تحلیلگران سیاسی، بازیگران منطقه ای بهتر می توانند به یک توافق نسبی در این خصوص دست پیدا نمایند. ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور مهم و اثرگذار در منطقه خاورمیانه بهتر از بازیگران فرامنطقه ای ذینفوذ در بحران سوریه می توانند زمینه های رسیدن به توافق میان دولت سوریه و مخالفان سوری را فراهم سازند. عدم حضور ایران و عربستان در کنفرانس ژنو 1 باعث گردید تا بسیاری بر این عقیده باشند که عدم حضور دو دولت ایران و عربستان در این نشست باعث گردید تا برخی دولت های منطقه همچون قطر که وزن و جایگاه مهمی در تحولات سوریه ندارد، بتواند در این نشست حضور پیدا کند. بنابراین این امید وجود دارد که زمینه های حضور دو دولت ایران و عربستان به عنوان بازیگران مطرح در بحران سوریه فراهم گردد و این نشست با حضور بازیگران مطرح تر برگزار گردد. اهمیت حضور ایران و عربستان به این مسئله بر می گردد که با توجه به وزن سیاسی دو کشور در تحولات خاورمیانه، قدرت مالی، نقش آفرینی در کنفرانس های منطقه ای، قدرت بحران سازی و در مقابل قدرت مدیریتی و کاستن از سطح بحران، ارتباط با گروهها و بازیگران غیر دولتی در سطح منطقه، نقش آفرینی در سازمان های منطقه ای همچون کنفرانس اسلامی و دیگر عوامل موثر که در شکل دهی به روند تحولات نقش دارد باعث می گردد تا چشم پوشی از دو بازیگر مطرح خاورمیانه بیش از پیش مورد نظر و تاکید قرار گیرد.
دورنمای رخداد
مسئله حضور ایران و عربستان سعودی به عنوان بازیگران مطرح منطقه ای دخیل در بحران سوریه، امری است که با توجه به نتیجه نرسیدن کنفرانس ژنو 1 در رسیدن به یک سیاست روشن و مشخص در مورد سوریه، بر ضرورت آن از سوی ناظران و تحلیلگران بین المللی و منطقه ای تأکید گردیده است. دو کشور مطرح و اثرگذار در محیط منطقه ای سوریه که هر چند دو سر طیف موافق و مخالف نظام سوریه را تشکیل می دهند، اما با روند فرسایشی بحران سوریه و همچنین بیم از اینکه طولانی شدن روند تحولات در سوریه بتواند سایر حوزه های عملیاتی دو کشور را نیز تحت شعاع خود قرار دهد، حضور ایران و عربستان می تواند روند مذاکرات در ژنو 2 را به سمتی هدایت نماید که برآیند آن رسیدن به یک تصمیم روشن در خصوص تحولات موجود باشد. دو بازیگر مهم خاورمیانه به خوبی از قدرت دیگر بازیگر در منطقه پر تنش خاورمیانه آگاهی دارد و این مسئله باعث خواهد شد تا دو کشور محاسبه دقیقتری از کمیت و کیفیت اثرگذاری بر بحران سوریه داشته باشند. از اینرو این مسئله مهم می بایستی از سوی بازیگران غربی نیز مدنظر قرار گیرد که نحوه دست یابی به یک توافق نسبی در بحران سوریه و تنظیم سیاست های آتی در بحران سوریه از حیث چارچوب و ساختار نظام سیاسی، بازیگران داخلی، تقسیم قدرت، ماهیت نظام سیاسی و… را روشنتر سازد.
