استاد دانشگاه و كارشناس سياست خارجي
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در جهان دگرگون شده امروزی و در شرایطی که وابستگی متقابل بین ملت ها افزایش یافته، مفهوم قدرت و دیپلماسی هم مانند دیگر مفاهیم عرصه روابط بین الملل دچار تغییر شده اند. به این ترتیب، مفهوم قدرت در بسیاری از موارد، دیگر صورتی سخت و نظامی ندارد. يعني امروزه قدرت نرم به عنوان عامل مهمی در روابط بین کشورها شناخته می شود و پیوسته بر اهمیت آن افزوده می شود. برخي هرآنچه تحسین افکار عمومی جهانی از فرهنگ و تمدن، تصحیح برداشت افکار عمومی نسبت به سیاست‌ها و رفتارهای در محیط بین‌المللی را سبب گردد، جزو ابزارهای قدرت نرم و اهداف اعمال آن مي دانند. در اين بين ايران نیز به عنوان تلاش کرده است تا از این قدرت در سیاست خارجی خود بهره برد. در این راستا برای شناخت بیشتری از توان و نقش قدرت نرم در سياست خارجي ج. ا. ايران و آسيب شناسي آن گفتگويي با دكتر توحيد افضلي ترتیب داده ايم:
واژگان كليدي: نقش قدرت نرم، سیاست خارجی ايران، قدرت نرم و سیاست خارجی، نقش قدرت نرم، روابط، ايران، نقش، قدرت نرم
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بخش فرهنگي قدرت نرم ايران و نقش در بهره برداری در سیاست خارجی آن چگونه است؟
جمهوری اسلامی ایران را بیش از پیش در بهره گیری از ابزارهای فرهنگی قدرت نرم ترغیب و با تجربه تر شده است. عناصر مهم فرهنگی قدرت نرم ایران را میتوان شامل مواردی همچون ابزار دانش دانست که با وجود تحریم هایی که سالها گریبان جمهوری اسلامی ایران را گرفت، ایران گام های بلندی در راستای پیشرفت های علمی و تکنولوژیکی برداشته است، به گونه ای که اکنون به دنبال تبدیل شدن به برترین قدرت تکنولوژیکی منطقه خاورمیانه است.
فرهنگ از آن جهت اهمیت دارد که موفقیت قدرت نرم در شناخت افکار، ارزش ها، هنجارها، عادات و نیازهای اخلاقی و رفتاری مردم نهفته است. بنابراین مشخص است، چنانچه سیاست خارجی یک کشور بتواند باعث ترویج ارزش های مطلوب و بهره گیری از عنصر فرهنگ شود، قدرت نرم چشم گیری در عرصه بین المللی ایجاد کرده است. جمهوری اسلامی ایران به اعتبار ایرانی بودن و اسلامی بودن و تاریخچه غنی که در پشت سر دارد، استعداد قابل توجهی در ایجاد جذابیت در ملت های دیگر منطقه دارد. مواردی همچون زبان فارسی، افزایش تعاملات و مناسبات فرهنگی، ﺗﺄسیس و تقویت مراکز پژوهشی و نهادهای غیر دولتی، گفت و گوی فرهنگ ها از طریق ﺗﺄسیس و حمایت از مراکز فرهنگی و رایزنی های فرهنگی در کشورهای مختلف، و رفت و آمد ها و برگزاری کنفرانس های غیر دولتی، ایران میتواند در سیاست خارجی خود نیز بهره برداری کند و بدینوسیله بدبینی ناشی از گزارش های رسمی بعضی نمایندگان کشورها و سازمان های جهانی را خنثی کند. اقدامات فرهنگی و منابع فرهنگی این چنینی، این فرصت را به جمهوری اسلامی ایران می دهد که علاوه بر تعامل بیشتر با سایر فرهنگ ها، زمینه نفوذ بیشتر فرهنگی و افزایش قدرت نرم خودش را در میان سایر ملت ها، به خصوص ملت های همجوار که با ما قرابت بیشتری دارند، فراهم کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش پيشينه تاریخي و تمدني و نقش در وضعیت کنونی قدرت نرم ايران چيست؟
فرهنگ و تمدن ایرانی نقش غیرقابل انکاری به عنوان یکی از عناصر تشکیل دهنده قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران دارد. طبق دیدگاه نای تنها آن بخش از ذخایر فرهنگ و تمدن ایرانی به عنوان منبع قدرت نرم قابل بهرهبرداری است که برای مردمان جوامع خارجی جذابیت داشته باشد. لذا به منظور برآورد قدرت نرم فرهنگ ایرانی میبایست به مواردی پرداخت که قابل عرضه در سطح جهانی یا سطح منطقهای هستند. با چنین رویکردی میشود چهار مظهر فرهنگ و تمدن ایران را شناسایی کرد که بالقوه میتوانند منبع مولّد قدرت نرم باشند:یک. زبان و ادبیات فارسی ، دو. رسوم و آیینها، رسوم و آیینهای برآمده از فرهنگ ایرانی هم در صورت بهرهمندی از ویژگی جذابیت خارجی میتوانند به عنوان منابع فرهنگی مولّد قدرت نرم تلقی شوند که بارزترین مصداق در این زمینه جشن نوروز است. جشن نوروز به عنوان باستانی‌ترین جشن تمدن بشری ریشهای ایرانی دارد اما در بسیاری دیگر از جوامع سراسر جهان نیز گرامی داشته میشود سه. هنرها محصولات صنایع فرهنگی و هنری کشورها به شرط داشتن جاذبه برای مخاطبان خارجی منابع قدرت نرم هستند چنانکه بخش عظیمی از ذخیرهی قدرت نرم ایالات متحدهی آمریکا مرهون وجود آثار هنری تولید هالیوود است. جمهوری اسلامی ایران هم در این زمینه ظرفیتهای چشمگیری دارد همچون فرش، موسیقی ایرانی،سینما و هنرهای تجسمی ایرانی که در صورت سرمایهگذاری مناسب میتوانند در راستای بالابردن قدرت نرم آن به کار گرفته شوند.
چهار.آثار باستانی کشور ایران به عنوان میراثدار یکی از کهنترین و بزرگترین تمدنهای بشری، گنجینهی ارزشمندی از آثار باستانی را در خود جای داده که یادآور سابقهی طولانی فرهنگی و تمدنی ایرانیان است. وجود این آثار علاوه بر عواید مادیای که برای صنعت گردشگری کشور دارد، میتواند زمینهی جذب مردم جوامع خارجی، تأثیرگذاری بر آنان و قرار دادنشان در معرض واقعیات جامعهی ایرانی را فراهم سازد.
پنج. فرهنگ اسلامی مجموعهی عقاید، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها و شیوههای عمل منبعث از شریعت اسلام که برمبنای این تعریف اگر بخواهیم فرهنگ اسلامی را که به موازات فرهنگ ایرانیْ قوامبخش هویت ملت ایران و به عنوان منبع قدرت نرم برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: از نگاه آسيب شناسي ظرفیتهای استفاده نشده کشور ايران در حوزه قدرت نرم چيست؟
جمهوری اسلامی ایران در سه دهة اخیر به دلیل تعقیب آرمان های انقلابی، تضادهای ایدئولوژیک با شرق و غرب و نیز تفاوت های رفتاری در حوزة سیاست خارجی، همواره آماج بیشترین حمله های رسانه ای و تبلیغاتی در افکارعمومی بین المللی بوده است که شاهد پروژه های اسلام هراسی، شیعه هراسی و ایران هراسی در همین راستا بوده ایم. اما متأسفانه نقشة راه مناسبی برای مقابله با این هجمه ها نداشته و این در حالی است که کم کاری در این زمینه و عدم انعکاس سیاست های داخلی و خارجی کشورمان به ملل جهان با استفاده از ابزارهای مناسب باعث شده زمینه برای سوء استفادة بسیاری از رسانه های توجیه شدة کشورها و سازمان های جهانی فراهم شود که به هر شکلی که مایل باشند در ساختن افکارعمومی جهان علیه ما وارد عمل گردند. از این رو ساختار دیپلماسی عمومی و قدرت نرم مدتی است به بازتعریف و نگاه دوباره به توانمندی ها و فرصت های موجود پرداخته تا بتواند با بهره مندی از ظرفیت ها و عدم فرصت سوزی به استفاده از قدرت نرم برای تبیین مواضع کشورمان و روشن سازی تصویر واقعی از ایران بپردازد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده توان و نوع بهره گيري قدرت نرم در سياست خارجي ايران چيست؟
امروزه، به ویژه با توجه به پدیده جهانی شدن و رشد سریع و فراگیر گردش اطلاعات، دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین منابع قدرت در خدمت کشورهای پیشرو در جهان، بر پایه قدرت نرم در جهت تاثیرگذاری در معادلات جهانی و منطقهای و روند سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در قبال سایر کشورها مورد استفاده بسیار قرار گرفته است و با گسترش ارتباطات و نقش شبکه های اجتماعی در عرصه جهانی روز به روز بر گستره و اهمیت آن افزوده میشود. دیپلماسی عمومی که بر محور ایجاد ارتباط با مخاطبان عمومی در کشورهای مختلف و ارائه تصویری مثبت و جذاب از کشور مبدا دیپلماسی عمومی باهدف تغییر نگرش‌ها و تصمیم‌ها عمل می‌کند، به دلیل ماهیت اقناع کنندگی، به عنوان یکی از مجاری اعمال قدرت نرم و تعمیق و گسترش روابط کشورها با یکدیگر، مورد توجه قرار می گیرد.
از آنجا که آنطور که مطلوب است نتوانسته ایم چهره ایران، انقلاب اسلامی، فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی را به دنیا معرفی کنیم همین امر منجر به این شده است که یا بسیاری از مردم ، ایران را اساسا به عنوان یک کشور براساس تصویر های ذهنی ساخته شده مرتبط با پروژه اسلام‌هراسی، شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی، فهم می نمایند که متاسفانه به وسیله رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و ارتباطاتی علیه ایران به اجرا گذاشته‌شده است.
بنابراین و با توجه به شناخت مسئله و درک این موضوع که کشور ایران به دلیل غناي منابع ادبی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی، داراي منابع بالقوهاي است، در سالهای اخیر تلاش شده است با توجه به فقدان شناخت مناسب و کافی از کشورمان، با بکارگیری محتوایی این منابع و همچین بهره برداری از ابزاری های نوین دیپلماسی عمومی همچون شبکه های اجتماعی فیس بوک و توئیتر، در جهت هرچه بیشتر شناساندن کشورمان به مردم دنیا و در جهت نیل به منافع ملی گام برداشت.
در حالیکه به مدد ابزارهاي نوین ارتباطی شاهد تغییر از دیپلماسی رسمی به سمت دیپلماسی عمومی به دلیل ظهور افکار عمومی و دموکراسیهاي مشارکتی هستیم، این روند به دلیل ظهور شبکه هاي ارتباطی نوین همچون اینترنت و شبکه هاي اجتماعی شتابی بس فزاینده بهخود گرفته است. از اینرو حوزه فعالیت دیپلماتیک نه تنها باید با الزامات تحول در فناوريهاي ارتباطی خود را وفق دهد بلکه باید خود را براي تعامل با بافت و زمینه متغیر روابط فراملی مهیا سازد.
این اقدام جمهوری اسلامی ایران در عرصه قدرت نرم که در چارچوب دیپلماسی عمومی و با هدف ایجاد شناخت و تعامل و رابطه دوسویه با مردم دنیا انجام پذیرفته، تا کنون تنایج و دستاوردهای کاملا ملموس و قابل مشاهده ای داشته و پیش‌بینی میشود که در بازه زمانی کوتاهی در آینده این دستاوردها و تغییر نگرش ها به مراتب افزایش یافته و زمینه شناخت و علاقه به ایران را بیش از پیش فراهم نماید که بی شک افکار عمومی یکی از عناصر حیاتی تصمیم سازی و شکل گیری سیاست خارجی کشورها می باشد.
همانگونه که جوزف ناي واضع اصطلاح قدرت نرم در دهه 90 میلادي عنوان کرده است، آینده قدرت در عصر اطلاعات بستگی به این دارد که “داستان چه کسی پیروز شود”.
