نقش روسیه در تحولات لبنان

By ipsc

بهمن 13, 1401

اشتراک

معصومه محمدی
پژوهشگر حوزه اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح–IPSC

روسیه به دنبال جایگاه خویش در نظام بین الملل به عنوان قدرتی بزرگ، مدرن وهنجارمند برآمده و سعی در بازیابی موقعیت گذشته شوروی در خاورمیانه دارد. هر چند که اهداف روسیه فعلی با شوروی سابق در نوع تعاملات با کشورهای منطقه متفاوت بوده است. روسیه فعلی ، کاملا عمل گرا سعی در کسب سود بیشینه در تعاملات خود با همه بازیگران منطقه داشته و با انعطاف پذیری بالایی این هدف را دنبال می کند.

نمونه بارز این تعاملات را در برقرای ارتباط با کشورهایی چون اسرائیل، ترکیه، ایران ، سوریه و لبنان شاهد هستیم. گروههای جهادی نیز اگرچه بازیگرانی غیردولتی به شمار می روند، اما در خاورمیانه اهمیت بسیار بالایی دارند و روسیه نیز ناگزیر از تنظیم روابط خود با این بازیگران برای اثرگذاری در این منطقه حساس است. این فعالیت ها نشان می دهد که روسیه نقش فعالی در لبنان ایفا کرده و آن را گسترش سیاست منطقه ای خود در قبال سوریه می داند. این نوشتار به بررسی نقش روسیه در تحولات لبنان پرداخته است. برای این منظور، نویسنده امنیت انرژی، روابط امنیتی-نظامی و سیاسی روسیه با لبنان را مورد بحث قرار داده است و این پرسش مطرح است که آیا مسکو با حضور در تحولات لبنان در پی کسب اهداف منافع بلندمدت در این کشور است و در این صورت با چه محدودیت‌هایی مواجه است.

روسیه که با دریای مدیترانه هم مرز نیست اما یک پایگاه نظامی دریایی در طرطوس (سوریه) دارد، روسیه در حال اعمال نفوذ خود در اطراف کشورهای مجاور از جمله لبنان است. روسیه لبنان را بخشی از مسیر سوریه می داند، بنابراین مسکو تلاش خواهد کرد تا به بازی در این زمینه ادامه دهد تا از نفوذ خود پس از مداخله در مناقشه سوریه استفاده کند. یکی از اهداف اصلی روسیه در خاورمیانه گسترش نفوذ خود در منطقه و کنترل منابع انرژی در شرق مدیترانه است.¹

روسیه به دنبال ایفای نقشی بزرگتر در اموری از جمله تنش ها بین اسرائیل و حزب الله است که پیشتر دستی در آن نداشته است. مسکو در جریان تنش های اخیر روابط خود را با طرف های درگیر افزایش داده است. اقدامات اخیر اسرائیل در مواجهه با تنش های منطقه ای به شیوه ای با تلاش های روسیه برای تقویت نفوذ خود در خاورمیانه مرتبط است. این در حالیست که در تنش های اخیر میان لبنان و اسرائیل ، مقامات لبنانی و اسرائیلی برای میانجیگری به مسکو روی آورده اند.²

در چند سال گذشته، روسیه پس از افزایش ناآرامی‌های داخلی در سوریه و شکست داعش، نقش بزرگ‌تری در لبنان بازی کرده است. از آنجایی که لبنان میزبان حدود 1.5 میلیون آواره سوری است، روسیه به عنوان قدرت بین المللی نقش ویژه ای در یافتن راه حل هایی برای بحران پناهندگان سوری داشته و خود را مجاز به دخالت در این امر می داند. جالب اینجاست که مسکو اخیراً علاقه بیشتری به امور داخلی لبنان نشان داده است، به ویژه در مورد تشکیل دولت لبنان؛ طی شش ماه گذشته، مقامات روسیه ده‌ها نشست رسمی عمومی با مقامات بلندپایه لبنان برگزار کرده‌اند، جزئیات این دیدارها درباره تشکیل دولت لبنان، بحران سوریه، مسائل منطقه‌ای و پیشنهادهای سرمایه‌گذاری طرف روسیه برای هدف قرار دادن بخش انرژی و بنادر لبنان بوده است. در این راستا، برای برخی از لبنانی ها، روسیه به عنوان نیرویی تلقی می شود که می تواند ایجاد ثبات کند.³

روسیه لبنان را پنجره ای رو به جهان برای دمشق می داند که در آن ساخت و ساز و بازسازی تأسیسات حیاتی لبنان سود مستقیم روسیه را دربرمیگیرد. مسکو در نظر دارد با توسعه «خط لوله» در کشورهای مختلف عربی از جمله لبنان، عراق و سوریه فرصتی برای افزایش نفوذ خود در منطقه را داشته باشد. بنابراین، روسیه برای برای افزایش نفوذ خود، وارد این منطقه شده است. روسیه علاوه بر نفت، گاز و سرمایه گذاری، برنامه های دیگری برای لبنان دارد؛ از جمله این برنامه ها میتوان به هماهنگی های امنیتی و نظامی اشاره داشت. در فوریه 2018، دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر سابق روسیه، قرارداد نظامی لبنان و روسیه را امضا کرد که مستلزم یک خط اعتباری یک میلیارد دلاری برای تأمین رایگان مهمات ارتش لبنان بوده است که تحت فشار آمریکا، دولت لبنان استفاده از این مهمات را به تعویق انداخت و بعداً به این کشور انتقال داد. موضوع بازگشت آوارگان سوری فضای دیگری برای هماهنگی بین دو کشور است. افزایش روابط سیاسی و نفوذ روسیه در لبنان عاملی در ایجاد ثبات دراین کشور بوده است⁴.

روسیه پس از اکتبر 2019 و انفجار در بندر بیروت اقدامات جدی در لبنان انجام داد که دلیل اصلی آن نگرانی از این که هرگونه بی ثباتی در لبنان بر ثبات تأثیر داشته و سیاست خارجی این کشور را تحت شعاع قرار خواهد داد. از منظر منطقه ای، مسکو لبنان را به عنوان یک محرک آسیب پذیری برای سوریه، با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی می داند⁵

بنابراین روسیه برای نجات ژئوپلتیک و منافع خود در سوریه باید نقش بیشتری را در لبنان ایفا کند. در واقع اهمیت لبنان برای روسیه را میتوان بر دو پایه انرژی و اهمیت سیاسی نظامی دانست. لبنان عنصری مهم در نفت و گاز در دریای مدیترانه است. روسیه برای ایجاد ثبات در لبنان، ممکن است سعی کند فضای خاصی را برای مقامات سوریه فراهم کند.این امر به این دلیل است که مقامات روسی بر این باورند که علاوه برلاذقیه، شمال لبنان می تواند یک مرکز لجستیکی برای تامین پایگاه های نظامی خود در سوریه باشد. علاوه بر این، مسکو مدت‌هاست که لبنان را به عنوان یک نقطه عطف ژئوپلیتیکی در شرق می‌داند⁶.

در زمانی که اقلیت‌ها در سراسر خاورمیانه آسیب دیده‌اند، رهبران برخی از جوامع مسیحی در لبنان، با احساس رها شدن غرب، روسیه را به‌عنوان یک «حافظ» بالقوه در نظر می‌گیرند. در همین حال، روسیه به تلاش های خود برای ایجاد نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پایدار در لبنان ادامه داده است. این کشور سرمایه گذاری در بخش انرژی توسعه نیافته لبنان و ایجاد پل هایی را بین بازیگران اصلی سیاسی لبنان و گروه های فرقه ای آغاز کرده است⁷.

بنابراین با توجه به مطالب بیان شده چنین می توان اذعان داشت که ، پس از مداخله نظامی مسکو در سوریه در سال 2015، و بعداً در لیبی در سال 2017 از طریق نیابتی خود، مداخله ناگهانی این کشور در رقابت نفت و گاز در شرق مدیترانه، این کشور را به یک بازیگر کلیدی در هر گونه مذاکره با هدف ترسیم نقشه آینده منطقه تبدیل خواهد کرد. . از این رو، آینده لبنان به نتیجه رقابت یا همکاری بازیگران اصلی منطقه بستگی دارد. روسیه اکنون به یکی از بازیگران سرسخت منطقه تبدیل شده است.

واژگان کلیدی: روسیه, لبنان, شرق مدیترانه, سوریه

منابع:

¹https://www.businessinsider.com/base-in-syria-helpsrussia-expand-presence-in-mediterranean-2019-9,

²https://carnegie-mec.org/diwan/77192,