مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
در واقع کشورها در سطوح گوناگون روابط خارجی خود دارای راهبردها و رويكرد های گوناگونی هستند که دیپلماسی آنها را مشخص مي سازد.در اين راستا هر کشوری بسته به توان، سطح كنشگري و موقعیت و نگاه به جهان استراتژی های گوناگونی همچون عدم تعهد، اتحاد و تعهدع بی طرفی و . . . را اتخاذ مي نماید. در اين راستا با توجه به مباحث اخير سياست خارجي كشور براي بررسي بيشتر نقش توازن و بالانس در سياست خارجي گفتگويي با دكتر ابراهيم آقا محمدي استاد دانشگاه و کارشناس مسایل بین الملل داشته ايم:
واژگان كليدي: بالانس دیپلماتیک: روابط خارجی، نقش بالانس دیپلماتیک در توفیق روابط خارجی ، نقش توازن دیپلماتیک در روابط خارجی توازن دیپلماتیک
مركز بين المللي مطالعات صلح :چه نسبتي بين ایجاد توازن دیپلماتیک و روابط خارجی موفق و جود دارد؟
اصولا کشورها در عرصه روابط خارجی دارای استراتژی و تاکتیک های گوناگونی هستند که دیپلماسی آنها را به پیش می برد. هر کشوری بسته به موقیت خود و نوع نگاهی که به عرصه بین المللی دارد ممکن است استراتژی های گوناگونی همچون عدم تعهد، اتحاد و تعهدع بی طرفی و . . . را اتخاذ نماید. جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر استراژی بنیادی خود که بر مبنای اصول قانون اساسی و هویت نظام سیاسی شکل گرفته، از تاکتیک های گوناگونی در روابط خارجی خود بهره می گیرد. گاهی نگاه به شرق، گاهی نگاه به غرب، گاهی جهان سوم گرایی و گاهی هم تاکید بر مناسبات منطقه ای مورد توجه بوده است. اصولا به لحاظ موقعیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیکی که ایران از آن برخوردار است همیشه در مناسبات منطقه ای و بین المللی حضور دارد و حتی زمانی که تمایلی به نقش آفرینی نداشته به ناچار در چهارراه حوادث قرار گرفته است. نمونه آن تاثیری است که جنگ جهانی دوم بر این کشور گذاشت. لذا با توجه به چنین شرایطی یکی از راهبردهایی که ایران همیشه به دنبال آن بوده ایجاد بالانس و توازن در مناسبات خارجی است. مثلا هنگامی که در كنار دو نیروی موثر روابط خارجی بوده تلاش كرده که تحت تاثیر هیچ کدام قرار نگیرد و در عین حال با هر دو آنها نیز ارتباط داشته باشد. البته در شرایطی هم به دنبال استفاده از نیروی سوم بوده است. یعنی برای جلوگیری از تحت تاثیر قرار گرفتن از ناحیه طرفین به سوی نیروی سوم حرکت کرده تا توطئه دو نیروی موثر جلوگیری کند. مثلا در رقابت میان انگلستان و روسیه از ایالات متحده و ا آلمان به عنوان نیروی سوم بهره می گیرد. لذا تا اینجا می توان نتیجه گرفت که ایجاد بالانس دیپلماتیک یکی از عناصر اصلی روابط خارجی موفق به حساب می آید. البته به لحاظ موقعیت ژئوپلتیکی که ایران در یک منطقه استراتژیک از آن برخوردار است مساله بالانس دیپلماتیک برای این کشور از اهمیت بیشتری برخوردار است.
مركز بين المللي مطالعات صلح :روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و نقش توازن با بالانس ديپلماتيك تا چه حدي افزايش يافته است؟
ایجاد بالانس دیپلماتیک با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و تحول در مناسبات خارجی دارای اهمیت فراوانی است. چرا که در این مدت روز اخیر شاهد تغییرات محسوسی در تاکتیک های دیپلماتیک بوده ایم، این تغییرات باعث امید برخی از کشورها و نگرانی برخی دیگر شده است. امید از ناحیه کشورهایی شکل گرفته که در سال های اخیر از روابط خارجی با ایران محروم و یا کم بهره بودند و نگرانی از سوی کشورهایی ایجاد شده که از کالای روابط خارجی ایران سهم بیشتری نصیب آنها شده بود و یا اینکه توسعه و بهبود روابط خارجی ایران با جهان با منافع آنها سازگار نیست. پس با تغییر در لکوموتیو دیپلماتیک در دولت یازدهم ممکن است جابجایی هایی در واگن ها و در نتیجه در ایستگاه های توقف ایجاد شود. در چنین شرایطی مساله ایده ها و نگرانی ها تا جایی که به منافع ملی ایران مرتبط است باید مورد توجه قرار گیرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح : بالانس دیپلماتیک در شرايط كنوني در چه سطوحي قابل اجرا در سياست خارجي است؟
ایجاد بالانس دیپلماتیک در سه سطح قابل توجه است. در سطح منطقه ای، جهانی و منطقه ای- جهانی. در سطح جهانی لازم است که توازنی در برقراری روابط دیپلماتیک میان قدرت های جهانی و مناطق سیاسی و اقتصادی برقرار گردد. به لحاظ سیاسی و اقتصادی جهان را می توان به چند منطقه تقسیم کرد. امریکای شمالی، اتحادیه اروپا، آسیای جنوب شرقی، قدرت های آسیایی و آمریکای لاتین. برخی از این مناطق صرفا به لحاظ به لحاظ اقتصادی مطرح هستند و فاقد نقش آفرینی سیاسی می باشند. البته باید به تحول در سلسله مراتب مناطق جهانی نیز توجه کرد. چون وضعیت جهانی حالتی ایستا نیست بلکه به مروز زمان و بر اثر حوادث گوناگون در جایگاه سلسله مراتبی قدرت های جهانی تغییر رخ می دهد. حتی ممکن است قدرت های نوظهور وارد عرصه شده و بر مسند قدرت های گذشته تکیه زنند. ظهور چین، هند و برزیل از این نمونه ها است. لذا لازم است که کارگزاری دیپلماسی ایران با توجه به شرایط قرن بیست و یکم توازنی دیپلماتیک در روابط خارجی خود نسبت به این مناطق برقرار نماید. در چند سال گذشته تمایل دیپلماتیک نسبت به روسیه و چین و به طور کلی شرق باعث شد که سبر روابط خارجی ایران از مناطق غربی به ویژه بخش اروپایی تهی گردد. بیم آن می رود که در شرایط فعلی مبادا پاندل دیپلماتیک از سوی شرق به سمت غرب حرکت کند و عدم تعادل دیپلماتیک تداوم یابد.
مركز بين المللي مطالعات صلح : در توازن دیپلماتیک در روابط با همسایگان بايد به چه اصولي توجه داشت؟
در سطح منطقه ای هم لازم است که به توازن دیپلماتیک در روابط با همسایگان توجه شود. یعنی در عین گسترش روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس که در این سال های تنش را تجربه می کرد، روابط استراتژیک با عراق جدید نیز تداوم پیدا کند. از سوی دیگر توازنی میان روابط با همسایگان منطقه با همسایگان غیر عربی مانند ترکیه و آسیای میانه نیز برقرار گردد. البته پتانسیل برقراری و تداوم روابط با برخی از کشورها ممکن است نسبت به سایرین بیشتر باشد. اما این نکته نباید تا جایی پیش رود که کشور را از برقراری روابط با سایر کشورها محروم سازد. در سال های گذشته توسعه روابط ایران با عراق منجر به نگرانی کشورهای عربی منطقه به ویژه عربستان از یک سو و ترکیه از سوی دیگر شده است. لذا در شرایط جدید مناسب است که پیام دیپلماتیک ایران در راستای روفع نگرانی های منطقه ای باشد. مثلا بازگو کننده این نکته باشد که ایران نه تنها روابط عمیق گذشته خود را با عراق و هم پیمانان فعلی ادامه خواهد داد بلکه با سایر کشورهای منطقه نیز به سوی عادی سازی و گسترش روابط حرکت خواهد کرد. این مساله در مقاله وزیر امور خارجه ایران در روزنامه الشرق الاوسط به خوبی بیان شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح چگونه مي توان ارتباطی متعادل میان سطح جهانی و سطح منطقه ای در روابط ديپلماتيك برقرار كرد؟
باید ارتباطی متعادل میان سطح جهانی و سطح منطقه ای برقرار گردد. به عبارت دیگر مناسب است که بالانس دیپلماتیک میان سطح جهانی و منطقه ای شکل بگیرد. چراکه هر کدام از کشورهای منطقه ای روابط خاصی با قدرت های جهانی دارند و در راستای منافع مشترک عمل می کنند. ممکن است که توسعه روابط و رفع تنش ایران با قدرت های جهانی منجر به نگرانی همسایگان منطقه ای گردد. مثلا توفیق مذاکرات ژنو برای حل مساله هسته ای باعث نگرانی های منطقه ای برخی از کشورها به ویژه از سوی رقیب دیرینه ایران یعنی عربستان شده است. که مبادا گسترش روابط ایران با جهان نقش و جایگاه این کشور را در منطقه و جهان تهدید کند. پس بهتر است که ایران در عین رفع تنش با قدرت های جهان این اطمینان را در روابط خود با همسایگان منطقه ای ایجاد کند که بازی دیپلماتیک اخیر ایران بر اساس حاصل جمع صفر نیست که یکی ببرد و دیگری ببازد ، بلکه حاصل جمع آن مضاعف خواهد بود که هر دو طرف برنده به حساب می آیند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
