نقش بازیگران بیرونی در روابط ایران و چین -گفتگو با دكتر علي خرم

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

 هر چند روابط ایران و چین به سده ها قبل برمیگردد؛ اما روابط دو کشور در سالهای اخیر با حساسیت ویژه ای روبرو بوده است. در همین راستا با در نظر گرفتن نوع نگاه ایران و چین و نقش بازیگران خارجی در این روابط روابط کنونی دو کشور در سالهای گذشته با فراز و نشیب هایی روبرو بوده است.در همین راستا با توجه به سفر رئیس جمهور ایران به چین گفتگویی با دكترعلي خرم سفير پيشين در چين داشته ایم:

واژگان کلیدی:روابط ایران و چین؛روابط سیاسی ایران و چین؛ روابط مسکو و پکن؛

مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به پیشینه­ی روابط ایران و چین، در سه دهه­ی گذشته، روابط این دو کشور با چه تحولات عمده­ای رو به رو بوده است؟

دوره نوین روابط سیاسی ایران و چین از 17 شهریور 1357 که صدر هیات رئیسه­ی کمونیستی چین به ایران سفر کرد و مصادف با روز تاریخی 17 شهریور در ایران بود، آغاز شد. مردم ایران نسبت به این روز خاطره­ی بدی داشتند و این امر موجب شد سفر مذکور بعد از انقلاب روی روابط سایه بیندازد. بنده در سفری که در سال 1361 به عنوان اولین سفیر به چین داشتم، طی بررسی­ها متوجه شدم که سفر سال 1357 در روز 17 شهریور عمدی نبوده و برحسب اتفاق بوده است. بنابراین روابط ایران و چین از سال 1361 دوباره گسترش پیدا کرد و حجم روابطی که آن موقع چیزی حدود 20 میلیون دلار بود، ظرف چهار، پنج سال به 600 میلیون دلار رسید و از آن به بعد این سیر ادامه پیدا کرد تا جایی که الان حجم روابط دو کشور حدود 30 میلیارد دلار است. روابط ایران و چین عموما رو به گسترش بوده است، منتها نگاه چین به ایران ضمن این­که یک نگاه استراتژیک است، یه نگاه تجاری هم هست. این امر تا حدودی به روابط دو کشور ضربه زده است. علت ضربه زدن این نوع نگاه این است که مردم ایران از کالاهای چینی راضی نیستند. عموم کالاهایی که از چین وارد ایران شده است- بالعکس سه دهه­ی پیش که کالاهای چینی همیشه معروف و ممتاز بوده­اند- بسیار مبتذل بوده است، به همین دلیل از نظر تجاری این وضعیت را دارد. درحالی که از نظر سیاسی عموما روابط نسبتا خوبی داشته­ایم. با اجلاس شانگهای نیز روابط دو کشور از نگاه امنیتی و اقتصادی، اهمیت بیشتری پیدا کرد. ایران به عنوان ناظر گروه شانگهای در اجلاس­های مختلف شرکت می­کند و در این رابطه نوعی دوستی نزدیک با چین و روسیه دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر با توجه به شرایط کنونی، روابط بین ایران و چین را بررسی کنیم، چه فرصت­هایی برای همکاری بین دو کشور وجود دارد؟

در زمینه­های مختلفی شرایط همکاری وجود دارد. در زمینه­های سرمایه­گذاری اگر چینی­ها مایل به سرمایه­گذاری در ایران باشند (که در برخی از شاخه ها این کار را انجام داده­اند)، امکان همکاری وجود دارد. البته باید نگاه کاسب­کارانه از چینی­ها زدوده شود و صرفا به منافع یک­طرفه­ی خود نگاه نکنند و منافع را دوطرفه ببینند. جز در این حالت، در تمام زمینه­ها ازجمله زمینه­ی اقتصادی، زمینه­ی صنعتی، به­ویژه در زمینه­های نفتی و گاز و در هر زمینه­ی دیگری که نگاه کنیم، چینی­ها یک سری امتیازهایی دارند. می­توان گفت ایران گزینه­ی مناسبی برای این مزیت­ها و امتیازهای چینی­ها و کاربرد آن­ها است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : در شرایط کنونی، با توجه به این­که موانع زیادی برای افزایش همکاری وجود دارد، چه چالش­هایی بر سر راه روابط دو کشور موجود است؟

یکی از چالش­ها همان نگاه کاسب­کارانه است که نباید چینی­ها اتخاذ نمایند. در دوره­ی تحریم بسیاری از شرکت­های بخش خصوصی ایرانی از این نگاه کاسب­کارانه­ی چینی­ها ضربه خوردند و صدمه دیدند. این ضربه خوردن­ها درحالی­ بود که ایرانی­ها انتظار داشتند در دوره­ی تحریم، چینی­ها را به عنوان یک دوست در کنار خود داشته باشند، نه این­که آن­ها هم از این موقعیت استفاده کنند و بخواهند ……ایرانی­ها را قطع کنند. در خیلی از مواقع بخش خصوصی این تجربه را دارد که با طرف چینی قرارداد بسته است، ولی آن­ها از این موقعیت تحریم­ها استفاده کرده و به تعهدات خود عمل نکرده­اند. این­ موضوعات چیزهایی هستند که خواه ناخواه روی روابط دو کشور تاثیر می­گذارند. از نظر نگاه تاریخی، هر دو کشور دارای سابقه­ی دیرینه هستند که می­توانند از آن استفاده نمایند و روابط خود را استحکام ببخشند. از باب تکنولوژی و دستاوردهای علمی، امکان همکاری بین ایران و چین فراوان است. اگر در جاهایی هم چینی­ها نسبت به ایران نگرانی دارند، ایرانی­ها با عمل خود واقعیت را نشان می­دهند. مثلا درمورد مسلمان­ها، چینی­ها تا مدت­ها به ایران ظنین بودند، اما ایرانی­ها ثابت کردند (که به دستور حضرت امام که ایران حق مداخله در امور داخلی هیچ کشوری را ندارد،) خطری را ایجاد نمی­کنند. ایران بعد هم در عمل نشان دادند که این­ موضوع درست است. امروزه چینی­ها نگرانی امنیتی از باب ایران ندارند. این خودش یک امتیاز است و باب همکاری آن بسیار فراوان است. اگر چینی­ها هم به صورت مقطعی به ایران نگاه نکنند، که این امر یکی از چالش­های این روابط است، در آن صورت روابط دو کشور می­تواند عمیق­تر و عمیق­تر شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر بخواهیم به متغیر نقش بازیگران بیرونی به چین نگاه کنیم، بازیگرانی همچون روسیه، امریکا، اتحادیه­ی اروپا، هند و سایر بازیگران، چه نگاهی به روابط ایران با چین دارند؟

روسیه، فعلا و در مقطع حاضر هیچ نگرانی­ای از بابت روابط ایران و چین ندارد. امریکایی­ها نگران هستند، البته نگرانی آن­ها در گذشته بیشتر بوده است و امروزه کاهش پیدا کرده است. در گذشته چون امریکایی­ها می­خواستند ایران را منزوی کنند، از چینی­ها بابت گسترش روابط دلخور بودند، اما الان این­طور نیست و خود غربی­ها به دنبال گسترش روابط با ایران هستند. از این بابت شاید الان بالعکس شده و این چینی­ها هستند که نگران گسترش روابط ایران با غرب هستند. چینی­ها فکر می­کنند اگر روابط ایران و غرب گسترش پیدا نماید، ممکن است جای چینی­ها خالی شود. پاسخ این نگرانی این است که اگر چینی­ها کاسب­کارانه به روابط نگاه نمی­کردند و نکنند، جای چینی­ها علارغم جای غربی­ها می­تواند در ایران محفوظ باشد، درنتیجه به خود رفتار و نوع روابط چینی­ها با ایران برمی­گردد. اتحادیه­ی اروپا و بقیه نیز نگرانی جدی از روابط ایران و چین ندارند. این کشورها در گذشته نگرانی­هایی داشته­اند، اما امروزه می­توان گفت تاحدودی برطرف شده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به وضعیت کنونی هسته­ای ایران و متغیرهای دیگر و با درنظر گرفتن سفر آقای روحانی به چین، آینده­ی روابط ایران و چین را چگونه مورد بررسی قرار می­دهید؟

چین کشوری دوست برای ایران است. ایران و چین دارای منافع و علائق مشترک از جهات مختلف سیاسی، امنیتی و …. هستند. ممکن است بخش سیاسی- امنیتی روابط ایران و چین، گسترش زیادی داشته باشد، ولی در قسمت اقتصادی- تجاری این امر بستگی به عملکرد چینی­ها دارد. اگر عملکرد چینی­ها خوب نباشد، قطعا اروپایی­ها و امریکایی­ها جای چینی­ها را به سرعت پر می­کنند و آن­ها را از باب اقتصادی- تجاری عقب می­اندازند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : آیا افزایش روابط ایران و چین، می­تواند واکنش کشورهای عربی، به­ویژه عربستان را برانگیزاند؟

نه. به دلیل این­که عربستان رقیب ایران نیست و نوع روابطی که ایران با چین دارد با نوع روابطی که عربستان با چین دارد، متفاوت است. ایران از یک پتانسیل­ها و بنیه­های علمی- صنعتی برخوردار است که می­تواند احتیاجاتش را در اروپا، امریکا، روسیه و در چین برطرف کند، لذا به یک جای خاص مربوط نیست. مثلا در صنعت نفت دیدیم که ایران، منابع خودش را متنوع کرد. عربستان و یا برخی دیگر از کشورهای عربی رقیبی برای ایران نیستند که نگران ایران باشند.