معاون سفيران پيشين ایران در هند و پاکستان و كارشناس ارشد شبه قاره
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
هفتاد سال پیش با جدایی هند و پاکستان از یکدیگر مساله کشمیر تبدیل یک تنش چندین ساله و چندین دهه ای شده است. کشمیر مکانی است که بین سه کشور پاکستان و چین و هند تقسیم شده و از جهت موقعیت طبیعی و هم چنین موقعیت راهبردی در کنترل مناطق مرزی سه کشور بسیار حائز اهمیت است. در اين بين با توجه به تحولات ماه هاي اخير هند در كشمير براي بررسي بيشتر رويكرد هند در كشمير گفتگويي با دكتر روحي صفت داشته ايم:
واژگان کلیدی: بحران، کشمیر ، رویکرد، هند، پاکستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح : هند علی رغم وجود قانون اساسی در خصوص برخی استقلالات کشمیر، این کشور در سیاستهای خود هرگز به کشمیر به عنوان یک منطقه مستقل نگاه نکرده است. شاهد برخی اقدامات خشونتی در کشمیر هستیم. چرا هند نمی خواهد از کشمیر دست بکشد ؟
با خروج بریتانیا از هند و استقلال هند و پاکستان در سال 1947، کشمیر بعنوان یک منطقه شاهزاده نشین در شرایط خاصی قرار گرفت. کشمیر علیرغم دارا بودن اکثریت مسلمان توسط یک مهاراجه هندو به نام هری سینگ فرمانروایی میشد که خاندان وی به مبلغ 750 هزار روپیه این منطقه را از بریتانیاییها خریداری کرده بودند و رفتاری همچون بردگان با مردم این منطقه داشتند. ازاینرو تصمیمات این شخص در باب آینده کشمیر در آن برحه زمانی را نمیتوان مرتبط با خواست واقعی مردم دانست.
بااینهمه برخلاف راه پیش بینی شده و توافق شده که حاکمان و مردم ایالات، برای پیوستن بین هند و پاکستان یکی را انتخاب کنند و علیرغم اینکه کشمیر ایالتی بود که اکثریت جمعیت آن مسلمان بود عدم تمایل خود را به پیوستن به هند و پاکستان بروز داد. در فرصت تعیین شده، پاکستان که انتظار داشت حاکم کشمیر پیوستن خود را به آن کشور اعلام کند متوجه برخی لابی های او با فرماندار انگلیسی هندوستان شده بود در اکتبر 1947 قبایل پشتون پاکستان با حمایت دولت کراچی از ایالت سرحد شمال غرب به کشمیر حمله کردند. این اقدام باعث شد تا “هری سینگ” خواهان کمک از سوی هند شود و دولت هندوستان نیز هرگونه کمک را منوط به پذیرش الحاق کشمیر به خاک هند دانست. سرانجام مهاراجه که از ترس جان به منطقه جامو گریخته بود بدون در نظر گرفتن احساسات و نظرات مردم «سند الحاق کشمیر» به هند را امضا کرده و طرف هندوستان شرایط او را برای خودمختاری که عدم دخالت دولت هند در امور کشمیر به جز سیاست خارجی، پول و دفاعی (ماده 370 قانون اساسی هند) بود بپذیرد، فردای آن نیز نیروهای هوابرد هند وارد خاک کشمیر شدند. ادامه این درگیریها منجر به جنگ میان هند و پاکستان شد که نتیجه آن جدایی دو فاکتو منطقه کشمیر توسط هند و پاکستان بود.
موضوع جنگ به شورای امنیت سازمان ملل کشیده شد، سازمان ملل نیز با بررسی موضوع و استماع سخنان دو طرف رأی به خروج نیروهای پاکستانی از کشمیر، حضور حداقلی هند در این منطقه و برگزاری یک رفراندوم در کشمیر جهت تعیین سرنوشت آینده مردم این منطقه داد. عدم اعتنای هر دو کشور به این قطعنامه و بهانهجویی آنها برای حفظ نیروهایشان کشمیر در حقیقت اولین قدم در راستای فهم سیاست آنها در قبال مردم کشمیر است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : دهلي نو تلاشهايي برای الحاق کردن این منطقه راهبردی به هندوستان با حمایت متحدانش به صورت آشکار و پنهان انجام می دهد. اهداف استراتژيك هند در کشمیر را در چند محور اصلی نام برد؟
وضعیت امروز کشمیر حاصل یک زخم تاریخی و عمیق است. زخمی که بریتانیای کبیر پس از خروج از هند در سال 1947 در دل شبه قاره قرار داد. کشمیر را «تاج سر» هند مینامند و ارزش راهبردی آن به دلیل تسلط بر پنجاب و شمال پاکستان، هم مرزی با افغانستان و چین، دارا بودن منابع غنی زیستی همچون معادن، زمینهای مرغوب کشاورزی و نیز جنگلها، سرچشمهگیری سه رود بزرگ پاکستان از دل این منطقه و همچنین ماهیت مسلمان نشین آن بسیار بالاست. اهمیت بالای این منطقه باعث شده است تا سه کشور هند، پاکستان و چین بر سر کنترل بخشهای مختلف آن در طول سالیان جنگهای مختلفی را تجربه کنند که نتیجه آن سه پاره شدن کشمیر بوده است.
از طرفی کشور، هند پهناور و در آن اقوام و گروه های نژادی و دینی مختلف و متفاوتی زندگی می کنند که بیش از 74 زبان در آن رایج و 14 زبان رسمی وجود دارد. اختلافات مرزی در برخی ایالات با کشورهای همسایه وجود داد که هم زبان و همدین آن طرف مرز هستند که می توان به چین، بنگلادش، میانمار، سریلانکا و …. اشاره کرد. این اختلافات می تواند به جدایی برخی از سرزمین ها از هند و پیوستن و یا استقلال آن سرزمین منجر گردد لذا هرگونه جدایی و استقلال یکی از این سرزمین ها می تواند منجر به خیزش در بقیه سرزمین هایی که دارای چنین قابلیت های جدایی طلب هستند گردد لذا هند به هیچ وجهی اجازه نمی دهد کشمیر مستقل گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : تلاشهای زیادی برای حل مساله کشمیر شده است نقش تلاش امریکا برای حل این مساله و سرانجام عدم به انجام رساندیدن این امر چه می باشد. ؟
تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هند در قلمرو بلوک غرب به حساب نمی آمد و روابط صمیمانه ای با امریکا و غرب نداشت ولی روبط بسیار نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی و اقمار آن داشت و کمک های قابل توجهی از شوروی دریافت می نمود. لذا امریکا نقشی در این موضوع نداشت.
با سقوط اتحاد جماهیر شوروی و تغییر ساختار اقتصادی هند و نزدیک شدن به بازار آزاد از یکطرف و ظهور چین به مثابه قدرت اقتصادی رقیب امریکا ، سیاست ایالات متحده امریکا بر حمایت از اقتصاد هند در برابر چین شکل گرفته است و هنوز هم ادامه دارد، در حال حاضر منطقه کشمیر نقشی در اقتصاد هند نداشته و اقتصاد ضعیف و محلی دارد در گذشته نیز محور اقتصاد آن منطقه گردشگری بود که بسیار رونق داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : بیشترین قسمت کشمیر در حیطه هند است . هند تا چه حدي حمایت های اروپا و امریکا در كشمير برخوردار است؟
محور روابط این کشورها موضوعات اقتصادی بوده است و در کشورهای اروپایی موضوع نقض حقوق بشر هند در کشمیر همواره در قالب نهاد های حقوق بشری مطرح بوده و هست. این موضوع در انگلیس بیشتر بوده چون حدود یک میلیون کشمیری در انگلستان زندگی می کنند.
در دوران نوین هند که از دهه 90 به بعد بوده هندیها برای دسترسی به تکنولوژی پیشرفته و بازار امریکا با محدودیت از طرف قانونگذاران و دولت امریکا مواجه بود از جمله این موانع موضوع هسته ای هند و عدم پیوستن آن کشور به پیمان ان پی تی بود.
سیاست هند در این رابطه مذاکره با امریکا بود که پس از چند سال مذاکره مستمر و سنگین بالاخره در سال 2000 به توافق رسیدند. در عین حال چون هند مطلع بود لابی صهیونیستی در حاکمیت امریکا نفوذ قابل توجهی دارد پس از چند دهه روابط کج دار و مریض و مخفی و محدودی که با اسراییل داشت، مراودات خود را با اسراییل علنی و آن را گسترده کند تا آنها از نفوذ خود در امریکا استفاده کنند و هند بتوان به تکنولوژی پیشرفته نظامی امریکا دست یابد و سرمایه گزاری همراه با انتقال تکنولوزی در موضوعات صنعتی امریکا در هند را جذب نماید.
در این پروسه موضوع کشمیر از آنجا مورد توجه دو جانبه هند و اسراییل بود که هند می توانست از تجربه اسراییل در سرکوب فلسطینی ها بهره برد و از وسایل فنی نظامی در برابر اعتراضات مردم کشمیر استفاده کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : به نظر ميرسد دهلي نو تلاش بیشتری برای پیوستن کشمیر به هندوستان دارد. در اين حال آيا ممکن است برخی تحولات کشمیر به خصوص مذهبی منجر به تاثیر در اقلیت شیعه هندی نیز بشود؟
جمعیت مسلمانان در هند حدود دویست میلیون است که پس از اندونزی بیشترین جمعیت مسلمان هست. جمعیت جامو و کشمیر 12 میلیون نفر هست که شیعیان جامو و کشمیر حدود یک میلیون از این جمعیت هستند. مقامات مهمی از این کشور مسلمان بوده اند و تا قبل از روی کارآمدن حزب بی جی پی رویه سکولار گرایی و تحمل ادیان مختلف سرلوحه و شعار این کشور بوده است.
شیعیان هندوستان و کشمیری نیز که خود اقلیتی در اقلیت هستند مراودات خوبی به سمت هند داشته و علاقهای به گرایشات تند و افراطی نیروهای مورد حمایت پاکستان ندارند.
چنانچه در انتخاباتی که منجر به انتخاب آقای واجپایی به عنوان نخست وزیر از حزب بی جی پی شد شیعیان لاکنهو نقش اصلی را ایفا نمودند.
آنچه در هند مورد توجه ما هست وضعیت همه مسلمانان این کشور و رابطه تاریخی و سنتی مردم هند با ایران هست، رایطه کشمیر با ایرانی ها موضوع فوق العاده ای هست که قدمت 400 ساله داشته و آنان میراث دار فرهنگ ایرانی از حیث زبان فارسی، هنر و فرهنگ، دین و آداب و سنن و علاقه مردم طرفین به یکدیگر می شود . دره کشمیر نمودی از ایران گذشته هست که توانسته علیرغم گذشت سالها و هجوم فرهنگ ها تاکنون آن را حفظ نماید. علاقه وافر مردم کشمیر به ایران و ایرانی باید با پاسخ مثبت مردم ایران روبرو شود و ما بتوانیم برای رفاه حال آنان هرچه می توانیم انجام دهیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : طرح هايي چون يك سان سازي جمعيتي و كاهش مسلمان در كشمير تا چه حدي مد نظر دهلي نو است و تا چه اندازه ميتواند موفق گردد؟
موضوع اصلی تلاش مردم کشمیر برای بهبود وضعیت اقتصادی و برقراری عدالت، ثبات و توسعه فرهنگ بومی و اداره مناطق بدست مردم محلی و عدم سرکوب و شکنجه توسط نیروهای امنیتی و نظامی هند است. تجربه نشان داده تا حکومت به خواست مردم بی توجه باشند بیثباتی و منازعات رشد پیدا می کند ، لذا دولت مرکزی هند باید خواست اصلی این مردم را برآورده کند تا کسانی دنبال بی ثباتی هستند منزوی شوند.
مردم عادی دره کشمیر گروگان مناقشات مرزی و تاریخی دو کشور هند و پاکستان قرار گرفته و آسایش، آرامش و رفاه را از آنان سلب نموده است.
دولت هند تصور می کند با طرح هایی مانند ادغام جمعیتی کشمیر در بقیه هند می تواند مسلمانان کشمیر را از خواسته هایی که سالهاست پای آن ایستاده اند منصرف کند. تنها را حل کشمیر توجه دولت مرکزی به خواست مردم کشمیر و رفتار احترام آمیز با آنان و توجه به رفاه آن منطقه و شناسایی تفاوت های آنان می باشد وگرنه با سرکوب مشکلی حل نخواهد شد و گره ها پیچیده تر می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : وجود حزب مجاهدین و امکان تاثیرپذیری از اخوان و داعش و همچنین رقابت میان القاعده و داعش در کشمیر خود منجر به شعله ورتر شدن این آتش میگردد ت اچه حدي از عوامل وجود تنش در کشمیر و بهانه هند براي سركوب است. ؟
آنچه باعث بدتر شدن وضعیت مردم کشمیر شده همین اقدامات بوده که بهانه را به دست نیروهای هندی بدهد تا به سرکوب گسترده در این منطقه بپردازند. از زمان فعالیت طالبان در افغانستان و استفاده پاکستان از آنها در برخی درگیری ها علیه هند در کشمیر و وقوع مناقشاتی همچون جنگ کارگیل، وضعیت امنیتی مردم و بی ثباتی ها افزایش یافته و درگیری ها و سرکوب ها در این منطقه به شکل قابل توجهی همراه با عملیات های نظامی گروههای افراطی نظامی بیشتر شده تا این که الان لغو خودمختاری این ایالت را شاهدیم. در درگیری گروه های افراطی و نظامیان هندی مردم عادی قربانی شده و به شدت حقوق آنان تضیع و در شدیدترین فشار ها قرار گرفته اند. لذا تلاش مردم کشمیر برای بهبود اوضاع باید متکی به خود باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : به نظر ميرسد کشمیر برای گروه های تروریستی داعش به جهت ایجاد پایگاه و مقر جدید در کشمیر یکی از مهمترین تهدیدات امنیتی آن است که دولت هند هم اقدامات خود را بر این مبنا توجیه می کند. ايا هند ممكن است به اقدامات نظامي و امنيتي بيشتري در كشمير دست بزند؟
سپری شدن بیش از هفتاد سال از بحران کشمیر و وقوع جنگهای مختل میان هند و پاکستان نهتنها کمکی به حل این موضوع نکرده است بلکه باعث شده هر فریاد دادخواهی و حق طلبی مردم کشمیر نیز در میان سیاستمداران هندی از دریچه تقابل تاریخی هند و پاکستان دیده شده و این نگاه در میان آنها نهادینه شده است. اقدامات پاکستان به لحاظ نظامی و نیز تقویت گروههایی با اقدامات تروریستی در این منطقه این فرصت را به هندیها داده است تا موضوع کشمیر را به دنیا بعنوان شورشی هدایت شده از سوی پاکستان معرفی نماید و این موضوع حق طلبی و مقاومت مردم کشمیر را نیز زیرسوال برده است. ارتش پاکستان در طی سالیان توانسته است با زنده نگه داشتن موضوع کشمیر موضع خود را در سیاست، جامعه و اقتصاد پاکستان مستحکم کند. دولت آن کشور نیز کشمیر را تبدیل به کارتی در سیاست خارجی خود بخصوص در مواجهه با کشورهای اسلامی کرده و خود را بعنوان قهرمان آزادیخواهی مسلمانان معرفی نموده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : منطقه تحت قلمرو چین به دلیل کوهستانی و خالی از سکنه بودن، زیاد مورد مناقشه قرار نگرفته است. آيا امكان افزايش تنش هند و چين در كشمير هم وجود دارد؟
خير.
