مركز بين المللي مطالعات صلح–IPSC
در بيست ماه گذشته بحران در سوريه همواره بحث حمله غرب و ناتو به سوريه و پيگيري سناريوي ليبيايي كردن مساله سوريه به عنوان يكي از راه حل ها مد نظر مقامات عربي و غربي بوده است. اينك نيز در هفته هاي اخير و تشكيل معادله هاي نوين در مساله سوريه از جمله افزايش فعاليت ائتلاف ملي مخالفان، شناسايي بيشتر بين المللي و توجه بيشتر غرب به آن بحث حمله به سوريه بيش از هر زماني مطرح شده است. در اين راستا براي شناخت بيشتري از آينده گمانه زني ها در مورد احتمال حمله به سوريه گفتگويي با دکتر شهروز ابراهیمی، استادیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان، انجام داده ايم:
واژگان كليدي: ناتو ، بحران سوريه، حمله نظامي، امريكا، تركيه، کلاهک شیمیایی
مركز بين المللي مطالعات صلح: با استقرار موشک های پاتریوت در مرز میان ترکیه و سوریه و نگاه غرب به احتمال توسل بشار اسد به تسلیحات شیمیایی برای پایان دادن به بحران امنیتی در این کشور آيا احتمال حمله نظامي ناتو به سوريه روز به روز بيشتر ميشود؟
به نظر می رسد که بحران سوریه در طی هفته ها ی اخیر به نقطه عطفی رسیده باشد. مروری بر رخدادهای چند روز اخیر نشانه هایی بدست می دهد که با آن نقطه عطف بتدریج یا به پایان بحران (گامی برای سرنگونی اسد) و یا شروع لیبیایی شدن بحران می رسیم. این حوادث مهم عبارتند از استقرار موشک های پاتریوت ناتو در مرزهای ترکیه مشرف به سوریه ، تهدید آمریکا به این که خط قرمز ما استفاده اسد از سلاح های شیمیایی در جنگ بر ضد مخالفان است، و اجلاس مراکش با حضور کشورهای غربی و عربی در روز چهازشنبه هفته گذشته و به رسمیت شناختن ائتلاف مخالفان از طرف بیش از 100 کشور، تغییر لحن روسیه نسبت به گذشته و از جمله جدیدترین موضع گیری روسیه از زبان معاون وزیر خارجه اش بوگدانوف به این که اسد در حال از دست دادن کنترل خود بر کشوراست و ضرورت آمادگی روسیه به این وضعیت و همین طور حادثه مهم دیگر در روزهای گذشته دیدار پوتین و اردوغان در ترکیه بود که قبلأ به تعویق افتاده بود. اگر همه این حوادث را که در روزهای اخیر به وقوع پیوسته کنارهم بگذاریم بالطبع به این نتیجه خواهیم رسید که اولأ در موفقیت بعدی مخالفان یک نقطه عطفی محسوب می گردد و دومأ غرب از بحران تصمیم گیری در حال خارج شدن بوده و سوم روسیه مثل موارد مشابه دیگر همچون عراق و لیبی و مصر در نهایت مجبور خواهد بود که متحد خود را رها نماید و بین بد و بدتر گزینه بد را انتخاب نماید. چرا که روسها مجبور هستند که بالاخره با واقعیت کنار بیایند.
در نگاه روسها همواره دید توطئه وجود داشته که آن را از اتحاد جماهیر شوروی به ارث برده اند و بسیاری از تحولات داخلی را به غرب و از جمله آمریکا منتسب می کنند. بی تردید در تحولات داخلی کشورها بازیگران خارجی و ذینفع همواره دخالت دارند که آن را به نفع خود رقم بزنند ولی در ریشه گیری تحولات بویژه اگر از ابعاد گسترده ای همچون تحولات عربی و سوریه برخوردار باشد نمی توان آن را محصول توطئه دانست. این نگاه ایدئولوژیک که اغلب وارث روحیات خاص خود و کمونیسم هستند همواره در سیاست خارجی روسیه سنگینی می کند و باعث می شود که آنها در تحولات، کند عمل نموده و منافع خود را در برابر بازیگران غربی از جمله آمریکا از دست دهند. به نظر من بعید است که ناتو در هفته های کنونی بخواهد به سوریه حمله کند بلکه ممکن است سناریویی شبیه لیبی ایجاد نماید. از یاد نبریم که ترکیه تا حالا در دو نوبت یکی در سال 1991(درآستانه جنگ دوم خلیج فارس) و دیگری در سال 2003(درآستانه جنگ سوم خلیج فارس) اقدام به استقرار سیستم موشکی ناتو در مرزهای خود کرده است. سیستم دفاعی خود ترکیه ضعیف است و نمی تواند در برابر حمله احتمالی کاری از پیش ببرد. ترکیه مجبور است که در برابر هرگونه حمله احتمالی این سپر موشکی را داشته باشد. چیزی که در آستانه دو جنگ قبلی در سالهای 1991 و 2003 آنها را مستقر کرده بود. ولی این ضرورتأ به معنای حمله درآینده نزدیک از طرف ناتو به سوریه نیست. بلکه به نظر من احتمال زیاد است که انتقال تسلیحات به مخالفان شدت بگیرد و بعدأ برای حمایت بیشتر منطقه پرواز ممنوع همچون مورد لیبی برقرار گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نظر شما مهمترين متغيرهاي دخيل در هرگونه احتمال حمله نظامي گسترده ناتو به سوريه چيست؟
اولین عامل مهم و تقریبأ عامل صد در صدی استفاده اسد از سلاح های شیمیایی است . ظن می رود که سوریه تعداد100 تا200 کلاهک شیمیایی برای موشک های اسکاد خود داشته باشد. احتمال دیگر این است که در صورت تشدید بحران نسبت به گذشته- که حتمأ بحران تشدید خواهد شد- اسد کنترل خود را بر مرکزی که این کلاهکها در آنجا حفظ می شود، از دست دهد و این سلاحها بدست گروههای مختلف (که در میان آنها گروههای بسیار افراطی و بیرحم همچون جبهه النصر وجود دارد) بیافتد. حتی احتمال دستیابی و یا انتقال این سلاح ها از طرف اسد به حزب الله وجود دارد. بنابراين نیروهای غربی به رهبری آمریکا از ماهها پیش در مرز اردن و سوریه به حال آماده باش هستند و هرگونه نقل و انتقالات و شتاب تحولات را رصد می نمایند.
دومین متغیر برای سناریوی حمله احتمالی ناتو به نظر من این است که اسد برای آخرین گزینه بخواهد که بحران را گسترش دهد و آن را به خارج از مرزهای خود از جمله اسرائیل و ترکیه گسترش دهد. در این صورت هم احتمال حمله ناتو می رود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر داشت انتشار گزارش هايي در مورد كاهش حمايت روسيه از اسد آيا ممكن است ایالات متحده با روسیه در زمینه حمله به سوريه به توافق برسد ؟
تجارب گذشته نشان داده است که روسها در آخرین مراحل بحران و یا تا آنجا که احتمال جنگ می رود دست از حمایت خود از متحدان خود کشیده اند. به اعتقاد من مهمتر از به توافق رسیدن روسها با آمریکا، نشانه ها حاکی از به توافق رسیدن روسها با ترکیه است که در دیدار پوتین و اردوغان ظاهرأ مواضع مشترک زیادی بین ترکیه و روسیه دیده می شد. روسها نمی خواهند که بیش از حد با آن نگاه توطئه محورانه خود به نیات غرب و آمریکا منافع اقتصادی خود را از دست دهند. روسیه و ترکیه از سال 2000 به بعد حجم تجاری خوبی در روابط خود داشته اند که از زمان شوروی و روسیه جدید به بعد بی سابقه است. فکر کنم در آن ملاقات پوتین از ترکیه به عنوان بزرگترین دوست و شریک خود در خاورمیانه نام برد. البته حجم گسترده تجاری که حتی در حال افزودن شدن هم هست تأییدی بر این ادعای پوتین است. از طرف دیگر روسها نمی خواهند که با حمایت بیش از حد از سوریه تمام دنیای عرب را از دست دهند که بویژه در سالهای اخیر از2000 به بعد با اغلب آنها از جمله عربستان سعودی و قطر و امارات روابط خوبی پیدا کرده اند. همین طور لازم است اشاره کنم که معاون وزیر خارجه روسیه گفته بود که اسد در حال از دست دادن کنترل خود برکشور است. به نظر می رسد که این تغییر لحن نشانه ای از این است که آنها هم ممکن است به سوریه بدون اسد فکر نمایند.
البته روسیه نگران بعد از اسد است و نگران بی ثباتی. اصولأ متغیر ثبات درخاورمیانه درسیاست خارجی روسیه نقش مهمی ایفا می کند. بسیاری از واحدهای فدرال روسیه دارای جمعیت مسلمان هستند و روسیه که تجربه نامطلوبی از چچن دارد، از گسترش بی ثباتی در خاورمیانه بسیار نگران است. این را هم باید بگویم که مواضع سینوسی در سیاست خارجی روسیه بسيار دیده می شود و دقیقأ نمی توان مطمئن بود که روسها آیا در روزهای بعد همین لحن ملایم که داشته اند را، تکرار خواهند کرد و یا مواضع ضد و نقیضی خواهند داشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش احتمالي تركيه در هر گونه تصميم گيري ناتو در مورد سوريه چه خواهد بود؟
بالطبع ترکیه سپر بلا در سوریه است. این بزرگترین بحرانی است که ترکیه در طی این دهه با آن در سیاست خارجی خود مواجه شده است. در هرگونه اتفاق جدیدی، ترکیه بیشترین تأثیر را خواهد پذیرفت. ولی تا حالا ترکیه به نحو نسبتأ رضایت بخشی توانسته که در مورد این بحران در چارچوب منافع ملی خود و عدم تسری آن به ترکیه نقش ایفا نماید. ترکیه اگر این بحران را پشت سر گذارد در تحولات بعد از اسد نیز نقشش پر رنگ تر خواهد شد. امروزه در تحولات قیامهای عربی ترکیه تقریبأ به الگوی بی بدیلی برای جنبش ها از جمله اخوان المسلمین شده است.
کردهای سوریه و آینده آنها و علویان داخلی ترکیه بزرگترین مشکل ترکیه است و ترکیه به دنبال این است که طوری عمل کند که در عین حال که علویان ترکیه تحریک نشوند، در عین حال از پیوند بین کردهای سوریه با کردهای عراق جلوگیری کند. ترکیه نمی خواهد که سناریوی عراق در سوریه اتفاق بیافتد و به دنبال این است که سوریه پس از اسد یکپارچگی خود را حفظ نماید.
گفتگو از : فرزاد رمضاني بونش
