فرزاد رمضانی بونش
تحلیل گر ارشد مسائل منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اگر نگاهی به روند رشد جایگاه حزب تحریک انصاف پاکستان به رهبری عمران داشته باشیم باید گفت که در دو سال گذشته این حزب تلاش کرده است با گذر از موانع گوناگون در پاکستان از حزبی رده چندم به حزبی با جایگاه مدعی در صحنه سیاسی پاکستان ارتقا یابد. در این راستا ازآنجاکه این حزب برای نخستین بار توانسته در انتخابات اخير بر دو حزب عمده مدعی یعنی حزب مردم و حزب مسلم لیگ فائق آید، روند در اختیار گرفتن دولت توسط این حزب با چالشها و موانعی نیز روبرو خواهد بود. این چالشها را می توان در دو دسته کلی داخلی و خارجی تقسیم کنیم.
چالش‌های داخلی: درواقع اگر ما به این مسئله توجه داشته باشیم که حزب تحریک انصاف نتوانسته است کرسی‌های لازم را بدون نیاز به ائتلاف برای تشکیل دولت فراهم کند. لذا درواقع حزب تحریک انصاف نیازمند است که با دیگر احزاب کوچک برای تشکیل دولت وارد ائتلاف شد. هرچند دو حزب مردم و حزب مسلم لیگ درمجموع نیز نمی‌توانند کرسی‌هایی برای تشکیل دولت فراهم کنند ما اما روند رایزنی و همچنین دادن و واگذاری امتیازها به حزب‌های کوچک‌تر برای تشکیل دولت نیز خود یک پروسه مدت‌دار است. همچنین نیز باید توجه داشت که تحریک حزب تحریک انصاف توانسته 116 کرسی در مجلس ملی پاکستان به دست آورد اما برای تشکیل دولت باید حداقل 137 کرسی در اختیار داشته باشد. دراین‌بین از مجلس ملی پاکستان که دارای ۳۴۲ کرسی است ۱۰ کرسی به اقلیت‌ها و ۶۰ کرسی هم به زن‌ها اختصاص داده شده است. در این شرایط حزب تحریک انصاف می‌تواند با نمایندگان مستقل، احزاب بازمانده از انتخابات و احزاب کوچک‌تر برای تشکیل دولت ائتلافی کمک بگیرد. همچنین نوع درخواست‌ها و امتیازات ادعایی آن‌ها خود چالشی فراروی دولت آتی است.
در بعد دیگری رابطه تحریک انصاف همچنین شخص آقای عمران خان با ارتش در حالی است که درواقع درروند انتخابات پاکستان اتهامات مختلفی در مورد نوع حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم ارتش پاکستان از حزب تحریک انصاف را شاهد هستیم. در همین حال، شماری از احزاب پاکستان پس از اعلام نتیجه رسمی انتخابات این کشور، تأکید کردند که نتیجه انتخابات را نخواهند پذیرفت. در این حال مخالفان، ارتش و برخی نهادها را متهم به حمایت از عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف می‌کنند و معتقدند که وی به‌صورت منصفانه پیروز نشده و خواهان بازشماری دوباره رأی مردم درروند تقلب هستند. اتهام تقلب و همچنین رابطه یا حمایت ارتش از حزب تحریک انصاف تا حدی به حزب تحریک انصاف در کوتاه‌مدت آسیب می‌رساند و در وضعیت کنونی حزب تحریک انصاف باید بتواند با اقناع افکار عمومی و همچنین احزاب رقیب خود را از اتهام دور کرده و بر سلامت انتخابات تأکید کند. در این شرایط مدیریت اتهام تقلب و مقابله با شکل‌گیری تشکیل یک اپوزیسیون قوی در برابر حزب تحریک انصاف از سوی حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف و حزب مردم چالش مهمی است.
گذشته از این دولت آقای عمران خان باید در فرصت‌های فراروی در اختیار گرفتن در این کشور باید به مدیریت نوع رابطه خود با ارتش توجه کند. درواقع اگر ما ارتش پاکستان را یکی از مهمترین اهرم‌های فشار بر دولت‌های مختلف حزبی در دولت‌های مختلف گذشته چه حزب مردم و حزب نواز شریف بدانیم، در وضعیت کنونی نیز فرماندهان ارتش در سال‌های آتی تلاش خواهند کرد تأثیرگذاری مختلف خود را در ارکان سیاسی داخلی و خارجی کشور داشته باشد. لذا یکی از مهمترین چالش‌های فراروی دولت حزب تحریک انصاف نوع مدیریت رابطه با ارتش پاکستان و فرماندهان نظامی ارتش است.
در حوزه ایالت‌ها نیز در پاکستان با چالش‌هایی در ایالت‌های مختلف کشور و وعده‌های داده شده حزب تحریک انصاف در مناطق مختلف و همچنین عمل به آن‌ها روبرو است. این امر می‌تواند به‌عنوان یکی از چالش‌های مهم مدنظر قرار گیرد. مثلاً یکی از مهمترین مسائلی مطرح نوع امتیازات آتی داده خواهد بود. مثلاً درواقع حزب تحریک انصاف تلاش کرد تا با کنشگری مناسب و همچنین نوع رابطه با معترضان جنوبی پنجاب، روند وعده‌های خود در تشکیل ایالت جدید را عملی کند. اما آیا این اینکه تا چه حد می‌تواند این وعده‌ها را عملی کند خود به‌عنوان یک چالش است.
در حوزه دیگر درواقع چالش‌های قومی در ایالت‌هایی چون بلوچستان یا مناطق دیگر و همچنین نوع رویکردهای عمران خان به‌عنوان یک پشتون در مقابل جریان‌های قوم‌گرای پشتون باید مدنظر قرار گیرد. در بعد دیگر در وضعیت کنونی چالش‌های اقتصادی داخلی فراروی حزب تحریک انصاف بسیار مهم است. این کشور مشکلات جدی، بیکاری و کاهش کمک‌های خارجی از سوی بازیگرانی مثل امریکا روبرو بوده است. در این وضعیت دولت آقای عمران خان و حزب تحریک انصاف باید به در جستجوی تأمین منابع مالی برای رشد و توسعه اقتصادی کشور، کاهش فقر، تأمین رشد اقتصادی و پیدا کردن آلترناتیوی برای کمک‌های مالی از سوی آمریکایی‌ها باشد. چراکه ترامپ در آمریکا در راستای استراتژی‌های خود کمک‌های مالی به پاکستان را بسیار کاهش داده است. در این حال هرچند ممکن عربستانی گزینه برای اعطای کمک‌های اقتصادی به پاکستان ولی ریاضی به نظر نمی‌رسد بتواند جایگاه امریکا را در اعطای کمک به پاکستان به‌خوبی بر عهده گیرد.
چالش‌های خارجی: درواقع سیاست خارجی پاکستان در سال‌های گذشته با چالش‌های متعدد در ارتباط با همسایگان به‌ویژه دو همسایه شمالی و شرقی یعنی هند و افغانستان روبرو بوده است. لذا تنظیم سیاست خارجی نوین دولت پاکستان از چالش‌های مهم سیاست خارجی آینده اسلام‌آباد خواهد بود. در این وضعیت مشخص است هرچند عمران خان سیاست خارجی متوازن و تغییر در سیاست در رویکردهای سیاسی را مدنظر قرار داده است، ولی نوع توازن در سیاست خارجی می‌تواند به‌عنوان یک چالش مهم باشد. دراین‌بین با توجه به نوع واکنش‌های افکار عمومی هند در قبال انتخابات و نخست‌وزیری عمران خان، هرچند ممکن است سیاست نواز شریف در رابطه با هند زیر سؤال رود، اما تنظیم روابط با دهلی‌نو (به‌عنوان بزرگ‌ترین همسایه پاکستان و مدعی رقابت با این کشور) در زیر فشار ارتش یکی از مهمترین چالش سیاست خارجی دولت نو خواهد بود. گذشته از این نوع مدیریت تأثیرگذاری ارتش در سیاست خارجی پاکستان باید به‌گونه‌ای باشد که دولت اسلام‌آباد به‌طرف مدیریت سیاست خارجی خود در ارتباط با بازیگري در افغانستان باشد.
علاوه بر این به نظر می‌رسد عمران خان تلاش کند دامنه روابط با ایران را افزایش دهد و از حجم روابط خود با عربستان بکاهد، این امر مسلماً حزب تحریک را با فشارهای داخلی از سوی جریان‌های رقیب همراه می‌کند و می‌تواند چالش دیگري نیز در حوزه سیاست خارجی برای دولت باشد. علاوه بر آنچه گفته شد استراتژی نگاه به هند ترامپ و دوری از پاکستان عملاً موجب کاهش جایگاه پاکستان در نزد تصمیم‌گیرندگان و رهبران آمریکایی است و می‌توان چالشی در حوزه روابط خارجی و اقتصادی و همچنین سیاسی- نظامی پاکستان باشد. درواقع دولت آینده در اسلام‌آباد باید هم‌زمان با افزایش جایگاه هند برای امریکا و کاهش جایگاه پاکستان برای واشنگتن بتواند به‌نوعی در مقابل رویکردهاي دولت امریکا به‌گزینش استراتژیک دست زند و جدا از تداوم ثبات در روابط با چین به‌گزینش نوع همکاری‌های صرفا دفاعي يا چندجانبه با روسیه نیز بیندیشد.
واژگان کلیدی: چالشها, داخلی, خارجی, عمران خان, حزب تحریک انصاف پاکستان
