مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر برخي زمزمه‌های تشکیل «ناتو عربی» به گوش رسید و ناتوي عربي نامی بود که امریکایی‌ها به نیروی نظامی مشترک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که بنا بود با ادغام ارتش‌های این کشورها به اضافه چند کشور دیگر مانند اردن و مغرب نیروی دفاع منطقه‌ای به وجود بیاورد دادند. در اين بين با تاكيد اخير مرسي رئيس جمهور مصر بر شكل گيري ناتوي عربي و همچنين سخنان اميدواركننده وي در مورد ايران در ديدار با وزير خارجه ايران و همزمان نيز برگزاري همايش ضد ايراني در قاهره موجب شد تا براي بررسي بسترها و زمينه هاي شكل گيري ناتوي عربي در خاورميانه و نگاه مصر به اين امر گفتگويي با سيد امير موسوي كارشناس مسائل خاورميانه داشته ايم:
واژگان كليدي: ناتوي عربي، محمد مرسي، رابطه مصر با ايران، شوراي همكاري خليج فارس
مركز بين المللي مطالعات صلح: بسترها و شرايط گذشته طرح ناتوي عربي از سوي محمد مرسي در منطقه خليج فارس و خاورميانه چيست؟
چند نويسنده در حوزه خليج فارس كه به دنبال اتحاد نظامي كشورهاي اين حوزه هستند قبلا اين طرح را پيشنهاد كرده بودند. در طرح ديگري اين اعتقاد در بين برخي از كشورهاي اين منطقه وجود داشت كه با توجه به اينكه بعد از سقوط صدام امريكا خيلي به منافع كشورهاي عربي توجه نمي كند نياز به تشكل نظامي در منطقه عربي و تشكيل ناتوي عربي اي مورد نياز است. در ادامه نيز در اجلاس اخير منامه توافق شده است تا نيرويي پيشرفته تر از سپر جزيره مد نظر باشد و سپر جزيره كه قبلا در رابطه با دفع تهاجم خارجي بوده اكنون در هر گونه خطري كه نظام هاي سياسي را تهديد كند وارد عمل مي گردد. بنابراين هر چند ارتش نظامي چنين كشورهايي در جهت سركوب ملت هاي خود يا ماموريت هاي فرامرزي (كه مورد تاكيد كشورهاي فرامنطقه اي است) بوده است اما تجربه اتحاد كشورها حوزه خليج فارس و كشورهاي كه از نظر نظام سياسي همسو و همرنگ هستند ناموفق بوده است.
با بيداري اسلامي و تحركات در منطقه تقريبا اولويتهاي امنيتي كشورهاي عربي و استراتژي نظامي و امنيتي اين كشورها تغيير كرده است. يعني اگر قبلا به جز يكي دو كشور همگي همصدا و همرنگ بودند اكنون تفاوتهاي زيادي در كشورهاي عربي ايجاد شده است. (چنانچه اوليتهاي اعراب خليح فارس با منطقه شمال آفريقا و حتي اردن، عراق و سوريه دارد).
مركز بين المللي مطالعات صلح: طرح ناتوي عربي با چه چالش هايي مواجه است؟
بايد گفت نظام هاي سياسي عربي كاملا متفاوت است و كشورهايي هم كه بايد از اين پيشنهاد پشتيباني كنند كشورهاي حوزه خليج فارس ( كه با اخوان مصر مخالف هستند) بوده اند. چنانچه درگيري ها امارات و مصر اينچنين است. همچنين سياست هاي مصر در كشورهاي عربي روشن نيست تا بتواند عهده دار چنين تشكل نظامي در منطقه عربي باشد. ايجاد تشكل سياسي و نه نظامي بين كشورهاي عربي بسيار سخت است. چنانچه پارلمان عربي نتوانست موفق گردد و در جلسات هفت ماه گذشته نتوانست به موضع گيري مشتركي رسد. لذا اعراب در موضوع امنيتي و نظامي نيز نمي توانند به نظرات مشترك دست يابند. ناتوي عربي هم يك ايده و آرزوي برخي از كشورهاي عربي است. اين موضوع از سوي برخي از متفكرات قومي عرب در ضديت با ايران مطرح است و آنها از قدرتمندي ايران نگران هستند. (چنانچه هر چند تلاش كردند يكي از مهره هاي محور مقاومت را بشكنند اما نتوانستند) اما اين نگاه و بحث ها در روابط رژيم صهيونيستي مطرح نمي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شوراي همكاري خليج فارس با نیرویی به نام سپر جزیره مداخله در بحرین را آغاز کرد و قبلا نيز شورای همکاری به بررسی این موضوع پرداخته که آیا می‌تواند مغرب و اردن را هم به عضویت بپذیرد یا نه؟ در اين حال آيا نگاه طراحان مرسي به طرح ناتوی عربی، مساله ایران بوده است؟
من بعيد ميدانم مرسي در اين شرايط اين بحث را مد نظر قرار داشته باشد. چرا كه با توجه آگاهي من از تمامي مصاحبه هاي وي مرسي بيشتر در راستاي دفاع از خود سخناني را در مورد خليج فارس ايراد كرده است. يعني در منطقه تهديدات زياد است و بايد متحد بود و تشكيلات نظامي مانند ناتو ايجاد كرد. وي بحثي از ايران نكرده است، اما رسانه ها تاكيد بر ضد ايراني بودن سخنان وي داشته اند . بايد گفت موضوع ايران در سخنان مرسي ثانوي بوده است و اظهارات وي در ديدار با وزير خارجه ايران در همين راستا است. يعني هر چند مرسي از سياست هاي ايران نسبت به سوريه و.. دلخور است، اما بعيد است نگاه تندي به ايران داشته باشد. البته مي توان نوعي زاويه در مورد ايران را از سخنان وي برداشت كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا برگزاري همايش ضد ايراني و تجزيه طلبانه همزمان با حضور وزير خارجه ايران در قاهره و شركت برخي مقامات مصري در راستاي ضد ايراني بودن مرسي نيست؟
در مورد برگزاري كنفرانس ضد ايراني در قاهره بايد گفت دولت مصر ائتلافي است. يعني چنانچه مطلك معاون نخست وزير عراق در همايش منافقين در دياله شركت ميكند در مصر هم عبدالغفور (كه فعلا مشاور رئيس جمهور است) فردي سلفي تندرو و ضد ايران و شيعه است در اين همايش حضور يافته است. اما بايد گفت وزير خارجه سودان هم ضد ايراني است در حالي كه روابط ما با سودان استراتژيك است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رئیس‌جمهور مصر بر اهمیت امنیت خلیج فارس و کشورهای جنوبی آن برای مصر تاکید کرده و گفته قاهره آسیب زدن به امنیت خلیج فارس و امنیت همه کشورهای عربی را نمی‌پذیرد. مرسي ناتوي عربي را با چه اهدافي در منطقه خليج فارس و خاورميانه مطرح كرده است؟
وي اشاره كرده بعد از جنگ غزه با توجه به تماس ها با نظام هاي عربي بايد جنگ بر ضد غزه متوقف شود. در اين جا وي اعلام كرد خوب است نيروي مشتركي مانند ناتو داشته باشيم. يعني اينكه مرسي در پاسخ به سوالي راجع به دخالت اخوان در امارات امنيت خليج فارس را امنيت مصر دانسته تا اشاره كند مصر در اين منطقه دخالتي ندارد. من فكر ميكنم اينكه مرسي امنيت خليج فارس را خط قرمزي براي مصر دانسته است براي رد اتهامات به اخوان مصر است. در اين رويكدر از يك سو مرسي تمايل به افزايش ارتباطات با كشورهاي حاشيه خليج فارس بدون قطع رابطه دارد. چرا كه موضع گيري امارات و عربسان در قبال مصر جدي است. از نگاهي ديگر اين سخنان مرسي مي تواند نوعي تملق مرسي به كشورهاي خليج فارس در جهت سرازير كردن امكانات مالي و سرمايه گذاري مشترك و نجات اقتصاد ملي مصر با توجه به بحران آن باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر ناتوي عربي به مرحله اجرا رسد تا چه حدي ميتوان همبستگي نظامي بين كشورهاي عرب را گسترش دهد؟
در آينده چنين طرحي ميتواند مد نظر باشد و من بعيد نمي دانم كه ناتوي عربي هم در منطقه تشكيل گردد. در اين حال شوراي همكاري خليج فارس انقلابها در برخي از اين كشورهايي كه بيداري اسلامي در آن صورت گرفته را مصادره كرده است و اكنون با پول عربستان و قطر به دنبال ايجاد وضعيت گذشته هستند. چنانچه در تونس و ليبي رابطه با اسرائيل و ايران متحول نشده است. اين امر بيانگر آن است كه امريكا، قطر و عربستان سوار موج اين كشورها شده و انقلابها را مصادره كرده و خواهند كرد. به گونه اي كه نفوذ عربستان و قطر در اتحاديه عرب افزايش يافته است. در اين ميان ممكن است تشكل هاي نظامي بدون مشاركت برخي از كشورهاي عربي مانند سوريه، سودان، الجزاير و… در آينده شكل گيرد اما بايد گفت حتي اگر اين نيرو تشكيل نگردد ارتشهاي عرب در راستاي اين تشكل و اهداف اسرائيل و امريكا رفتار مي كنند. چنانچه كشورهاي عربي حوزه خليج فارس به شكل پادگان هاي نظامي درآمده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اندیشکده «شورای آتلانتیک» تاکید کرده که آمریکا به دنبال ایجاد یک پیمان دفاعی مشابه «ناتو» در منطقه، با کمک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باشد و مجله امریکایی فارین پالیسی هم از این سخن گفته که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می‌توانند با الگو‌برداری از «ناتو» اقدام به تشکیل سازمان ناتوی عربی کنند.نگاه كنوني غرب و اسرائيل به تشكيل ناتوي عربي چيست؟
با توجه به اينكه نظام هاي سياسي عربي بيشتر تحت نفوذ و كنترل امريكا و اسرائيل است اكنون رژيم صهيونيستي منادي ايجاد وحدت بين خود و كشورهاي عرب و حتي تا حدي منادي وحدت با اهل تسنن در رويارويي با جمهوري اسلامي ايران شده و عملا جدا از مقاومت خطري از اين كشورها اسرائيل را تهديد نمي كند. (چنانچه قطر در جنگ هاي قبلي بر ضد غزه گامي بر نمي داشت ولي در جنگ اخير به خاطر تمركز بر نابودي دولت اسد فشارهايي به اسرائيل براي آتش بس كرد) بنابراين در اسرائيل و غرب نگراني اي در مورد تشكيل ناتوي عربي وجود ندارد. بلكه ممكن است تشويق به حضور كشورهاي عربي در چنين اتحادهايي شوند تا در راستاي اهداف امريكا و اسرائيل حركت كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا ايده ناتوي عربي مرسي موجب پيامد منفي در روابط مصر و ايران نمي گردد؟
مرسي در دولت خود هم پيماناني سلفي و ضد ايران دارد. يعني از سوي داخل با فشار داخلي در رويكرد نگاه به ايران مرسي ديده ميشود و در بخش خارجي هم مرسي نمي خواهد با كشورهاي حوزه خليج فارس مشكل پيدا كند. اكنون سيصد و هشتاد هزار نفر مصري در عربستان هستند لذا تلاش نميكند كشورهاي حوزه خليج فارس وارد بگو مگو در مورد ايران گردد. چنانچه هر چند رضايت كاملي هم از ايران ندارد اما روابط با ايران را توسعه نميدهد.
اكنون مرسي در دوراهي قرار گرفته است. وي يك سال بدون روابط با ايران از كشورهاي خليج فارس كمكي دريافت نكرد و با وجود قول ميليارد ها دلار سرمايه گذاري در مصر توسط اين كشورها آنها هم گامي در جهت بهبود اقتصاد مصر انجام نداده اند. من فكر مي كنم با توجه به سخنان اخير مرسي در مورد ايران در ديدار با وزير خارجه ايران وي مي خواهد به امريكا و كشورهاي منطقه خليج فارس يادآور شود كه اگر به مصر كمك نكنيد به سمت ايران ميرود.
گفتگو از : فرزاد مضاني بونش
