فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: نخستین بار با پیشنهاد و دعوت ایران، کارشناسان عالی رتبه مهمترین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده گاز دنیا در اسفندماه 1379 در تهران گردهم آمدند و زمینه برپایی نخستین اجلاس وزیران این کشورها را در اردیبهشت ماه 1380 در تهران فراهم کردند. اخیرا نیز نخستین اجلاس سران کشورهای عضو مجمع کشورهای صادرکننده گاز در شهر دوحه قطر و مقر دبیرخانه مجمع کشورهای صادرکننده گاز تشکیل شد وعمان نیز به عنوان دوازدهمین کشور با به مجمع کشورهای صادر کننده گاز پیوست. در این بین برای بررسی نقش آینده این مجمع در بازار انرژی جهان و نقش بازیگران در این مجمع به گفتگویی با دکتر نرسی قربان کارشناس بین المللی انرژی پرداختیم:
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به پذیرش اخیر عمان در مجمع کشور های تولید کننده گاز آیا میتوان با توجه به ترکیب اعضا تشکیل قطب بندی هایی را در این مجمع مورد نظر قرار داد؟
هنوز زود است که شاهد قطب بندیها در این مجمع باشیم. در حال حاضر به نظر می‌آید که تعاملات در مورد صنعت گاز مورد علاقه این مجمع میباشد. در این حال در این مجمع مانند اوپک یک سری تغییرات را شاهد خواهیم بود و ایجاد خواهد شد، ولی نمی توان به طور قطعی قطب بندی های آینده در این مجمع را صرفا مورد پذیرش و یا انکار قرار داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تا چه حدی کشورهای عضو مجمع تولیدکنندگان گاز خواهان یک قیمت عادلانه برای گاز مرتبط و هماهنگ با نفت خام هستند؟
قیمیت عادلانه از دید صادرکنندگان و مصرف کنندگان محل اختلاف است. در این حال در دنیای امروزی اینکه قیمت گاز به نفت مربوط باشد زیر سوال است و بسیاری معتقد هستند که بازار نفت و گاز از هم جداست .یعنی بازار گاز بیشتر منطقه ای ولی بازرا نفت بیشتر جهانی است. چنانچه امروزه گاز در امریکا نزدیک چهار دلار به ازاء هر میلیون
بی تی یو است در صورتی که در ژاپن این رقم 9 دلار است.
در این بین کشورهای عضو مجمع خواهان قیمت عادلانه برای گاز می‌باشند، ولی این لزوماً به آن معنی نیست که این قیمت باید هماهنگ با قیمت نفت خام باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مجمع کشورهای صادرکننده گاز تا کنون تا چه میزانی در کنترل تولید و تعیین سازوکار برای قیمت گذاری در بازارهای جهانی گاز موفق بوده است ؟
مجمع صادر کننده گاز مدت زمانی نیست که شکل گرفته و هدفش هم کنترل تولید و تعیین قیمت گاز در بازارهای جهانی نبوده است که بگوییم موفق بوده یا نه بلکه هدف این گروه از کشور ها بیشتر تعامل بوده است . در این حال این مجمع با توجه به نگاه منفی نسبت به کارتل خود را کارتل نمی دانند و خود را مجمع هماهنگ کننده صنعت گاز جهان می داند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تا چه حدی می توان امیدوار بود که مجمع صادر کنندگان گاز در آینده نبض بازار جهانی گاز را به دست گیرد ؟
اگر منظور از بدست گرفتن نبض بازار جهانی گاز کنترل قیمتها توسط این مجمع باشد که اصولاً در اهداف آن نیز نیست میتوان گفت که فعلاً علائمی از آن مشاهده نمی‌شود .
مرکز بین المللی مطالعات صلح : مجمع کشورهای صادرکننده گاز تا چه حدی می تواند زمینه ساز همگرایی های آینده در بین کشورهای دارنده گاز برای تشکیل یک قطب تاثیر گذار در معادلات آینده انرژی در جهان تبدیل گردد؟
بدون شک این مجمع می‌تواند زمینه ساز همگرائی های آینده و تعامل با سازمانهای مشابه مثل OPEC و IEA و تعامل با سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوایی و.. باشد. گاز یکی از مهمترین حاملهای انرژی در 30 سال آینده خواهد بود و کشورهایی که بیش از 60 درصد ذخائر گاز جهان را دارا هستند عضو این مجمع می‌باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به اینکه اخیرا رئیس جمهوری روسیه و صدراعظم آلمان خط لوله گازی جریان شمالی را افتتاح کردند به نظر شما با توجه به وابستگی اروپا به گاز روسیه ،روسیه از عضویت در مجمع کشور های صادرکننده گاز به دنبال چه اهدافی است؟
روسیه فعلاً بزرگترین تولید کننده و صادرکننده گاز در جهان است و به نسبت وزن خود بی شک باید در این مجمع جای مناسبی داشته باشد . عضویت این کشور در مجمع با در نظر گرفتن منافع دراز مدت روسیه در صنعت گاز مانند کنترل در صادرات به اروپا و اتکا اروپا به روسیه میباشد . هم اکنون نیز این کشور سیاستهای کلی مجمع را هدایت می‌نماید هر چند ممکن است سایر اعضا این سیاست ها ار مورد پذیرش قرار ندهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آینده نقش قطر به عنوان بزرگ ترین تولید کننده ال ان جی و قرار گرفتن جایگاه مجمع در دوحه در مجمع کشورهای صادرکننده گاز چه خواهد بود ؟
قطر بزرگترین صادر کننده گاز مایع ان ال جی و فرآورده های نفتی تولید شده از گاز GTL میباشد و علی رغم جمعیت اندک و قلمرویی کوچک توانسته است نفوذ بسیار زیادی را در مجمع داشته باشد. در آینده نیز نفوذ این کشور حفظ خواهد شد، چرا که موقعیت تولیدی این کشور باعث میشود تا همچنان نقش عمده ای در مجمع داشته باشد.در این راستا در واقع این کشور در کنار روسیه وزنه های مهم این مجمع هستند. چرا که قدرت در مجمع به قدرت اعضا در بازار و قدرت صادرات و تولید گاز است نه به جمعیت و موقعیت جغرافیایی آنان.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : نگاه آمریکا به تشکیل مجمع کشورهای صادرکننده گاز و قدرت گیری این مجمع در کوتاه مدت و بلند مدت چیست؟
آمریکا و غرب بطور کلی با هر نوع هماهنگی صادر کنندگان کالاها موافقت ندارد. ولی از آنجا که احتمال تأثیرگذاری این مجمع در حال حاضر بر قیمت و تعاملات گازی بسیار محدود میباشد نگرانی چندانی ندارند.در این حال نگرانی غرب بیشتر از عملکرد کارتلی این مجمع است در حالی که این کارکرد از اهداف این مجمع نیست یعنی مجمع هماهنگ کننده صنعت گاز است تا کنترل کننده قیمت گاز.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آیا عوامل لازم برای همگرایی موفق مجمع صادرکنندگان گاز وجود دارد و می توان به موفقیت مجمع کشورهای صادرکننده گاز و بر طرف کردن چالش ها در افزایش نقش و تاثیرگذاری جهانی آن امیدوار بود؟
بدون شک تعامل تولید کنندگان و صادرکنندگان گاز با یکدیگر برای صنعت گاز یک پدیده مثبت می‌تواند باشد ولی اینکه این مجمع بتواند کلیه چالشهای موجود (مانند چالش های روسیه با اوکراین بر سر گاز) را برطرف نماید در حال حاضر قابل پیش‌بینی نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : راهبردهای ایفای نقش موثر ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز و در مقایسه با کشورهایی نظیر قطر و روسیه چیست؟
در حال حاضر روسیه بزرگترین صادرکننده گاز و همچنین بزرگترین صادرکننده از طریق خط لوله انتقال گاز میباشد . قطر نیز بزرگترین صادرکننده گاز مایع (LNG) و فرآورده‌های نفتی که از طریق از بدست می‌آید می‌باشند. ایران در حال حاضر صادرات نسبتاً کمی به ترکیه و ارمنستان دارد و از ترکمنستان تقریباً به همان میزان گاز وارد می‌نماید. لذا هر چند ایران بالاترین تولید کننده و مصرف کننده گاز منطقه است، اما ایران یک صادر کننده عمده نیست. ایران امیدوار است که درآینده با صادرات گاز به پاکستان و اروپا و همچنین ایجاد واحدهای LNG به صادرکننده عمده تبدیل گردد. تا آن زمان نقش ایران در مجمع کشورهای صادر کننده گاز محدود خواهد بود.
